Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 stycznia 2022 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu XII Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SO Krzysztof Rudnicki

Protokolant: Piotr Józwik

po rozpoznaniu w dniu 28.01.2022 r.

we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa K. L. i A. L.

przeciwko (...) S.A. we W.

o zapłatę i ustalenie

I. zasądza od pozwanego na rzecz powodów 191.153,53 zł (sto dziewięćdziesiąt jeden tysięcy sto pięćdziesiąt trzy złote, pięćdziesiąt trzy grosze) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi

- od kwoty 130.702,16 zł – od dnia 29.06.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 60.451,37 zł – od dnia 15.07.2021 r. do dnia zapłaty;

II. ustala, że pomiędzy K. L. i A. L. jako kredytobiorcami oraz (...) S.A. we W. jako kredytodawcą nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) standardowe oprocentowanie zawartej w dniu 26.10.2007 r.;

III. oddala powództwo w pozostałym zakresie;

IV. zasądza od pozwanego na rzecz powodów 11.834 zł kosztów procesu.

XII C 688 / 20

UZASADNIENIE

Powodowie K. L. i A. L. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. we W. 89.817,63 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 29.06.2019 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych na rzecz pozwanego w okresie od 28.06.2010 r. do 12.03.2019 r. wynikających ze spełniania rat kredytu w wysokości wyższej niż należna, a także o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu.

Umowa zawierała mechanizm indeksacji – dwukrotnego przeliczenia należności z PLN na CHF. Pierwsze przeliczenie kredytu na walutę obcą przewidziano przy uruchomieniu kredytu, drugie następować miało w momencie wpłaty każdej raty kredytu – odpowiednio po kursie kupna walut dla CHF ustalanego przez Bank i obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków i kursie sprzedaży obowiązującym w NBP w dniu wpływu środków do Banku.

Umowa została zawarta na zasadzie adhezji. Podważane pozwem postanowienia umowy nie były indywidualnie uzgadniane z powodami, zostały zaczerpnięte z wzorca, który został jednostronnie ustalony przez pozwanego i nie podlegał jakimkolwiek negocjacjom ani zmianom. Powodowie mogli jedynie zaakceptować zapisy o treści zaproponowanej przez pozwanego. Kredyt został uruchomiony w 5 transzach w PLN i powodowie spełniali zobowiązanie w złotych polskich.

Postanowienia umowy nie zostały omówione w sposób umożliwiający zrozumienie istoty ryzyk związanych z jej zawarciem. Powodom nie została przedstawiona rzetelna informacja dotycząca ich praw i obowiązków wynikających z umowy, w szczególności o rzeczywistym zakresie ryzyka związanego z indeksacją kredytu kursem CHF. Nie zostały wyjaśnione kluczowe kwestie związane z mechanizmami ustalania kursu waluty przez Bank.

W ocenie powodów postanowienia kształtujące mechanizm indeksacji kredytu kursem CHF spełniają przesłanki uznania ich za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ i nast. kc. Dotyczy to w szczególności postanowień § 2 ust. 1, § 3 ust. 2, § 5 ust. 5, § 11 ust. 4 umowy kredytu.

Powodowie dochodzą zatem nienależnego świadczenia, przyjmując, że kwota kredytu nie została poddana indeksacji.

Szczegółowe uzasadnienie stanowiska powodów zostało przedstawione na k. 4-24 oraz 315-329 akt sprawy.

Pozwany (...) S.A. we W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów kosztów procesu.

Pozwany zakwestionował w całości stanowisko powodów.

Pozwany podniósł, że wypełnił w całości obowiązki informacyjne wobec powodów. Zaprzeczył, aby powodowie nie zostali prawidłowo poinformowani o ryzyku walutowym. Wybór kredytu był ich dobrowolną i świadomą decyzją.

Pozwany wskazał na zasady kalkulacji ryzyka kredytowego, stosowania i ustalania kursów walut. Podniósł, iż nie ustalał kursów kupna CHF w sposób dowolny, oderwany od kursów kształtowanych przez rynek walutowy czy obiektywnych czynników.

Według pozwanego postanowienia umowy wskazane przez powodów nie mają charakteru niedozwolonego w rozumieniu art. 385 ¹ kc. Pozwany wskazał na ustalanie rat według kursu sprzedaży NBP oraz możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w CHF.

Szczegółowe uzasadnienie stanowiska pozwanego przedstawione jest na k. 106-131 oraz 336-339 akt sprawy.

W piśmie procesowym z dnia 10.05.2021 r. (k. 364-373) powodowie zmienili powództwo w ten sposób, że wnieśli o:

1. zasądzenie od pozwanego 191.153,53 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi:

- od kwoty 130.702,16 zł od dnia 29.06.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 60.451,37 zł od dnia następujące po doręczeniu pisma pozwanego,

tytułem zwrotu świadczeń spełnionych w okresie od dnia 28.06.2010 r. do dnia 12.03.2019 r. na podstawie umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) zawartej w dniu 26.10.2007 r. z uwagi na nieważność tej umowy;

2. ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) standardowe oprocentowanie zawartej w dniu 26.10.2007 r.;

3. zasądzenie od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Powodowie podnieśli, że umowa:

- jest sprzeczna z właściwością umowy kredytu, niezgodna z jego definicją zawartą w art. 69 ust. 1 pr. bank.,

- jest sprzeczna z przepisami o umownej waloryzacji świadczeń,

- jedna ze stron (kredytodawca) może dowolnie wpływać na zakres zobowiązania drugiej strony, co zaprzecza naturze stosunku obligacyjnego w rozumieniu art. 353 ¹ kc,

- narusza zasadę wzajemności i zachowania ekwiwalentności świadczeń, gdyż świadczenie kredytobiorcy nie odpowiada świadczeniu kredytodawcy,

- narusza zasadę równości stron poprzez uprzywilejowanie kredytodawcy i stworzenie jednostronnego mechanizmu regulującego wysokość zobowiązań kredytobiorcy,

- narusza obowiązek informacyjny spoczywający na kredytodawcy, który jako podmiot profesjonalny nie przekazał kredytobiorcom informacji w zakresie działania zastosowanej w umowie klauzuli indeksacyjnej, co w konsekwencji uniemożliwiło kredytobiorcy oszacowanie ewentualnych skutków prawnych i ekonomicznych wynikających czy też mogących wynikać z zastosowanie mechanizmu przeliczeniowego narzuconego przez kredytodawcę,

przez co stanowi nieważną czynność prawną w myśl art. 58 § 1 i 2 kc.

Umowa nie spełnia wymogu dokładnego określenia świadczenia w stosunku zobowiązaniowym. Miernik wartości (indeksacja, denominacja) powinien być określony w sposób precyzyjny i uniezależniony od stron umowy. Pomimo formalnego ustalenia kryterium, według którego miało nastąpić oznaczenie świadczenia, uprawnienie w tym zakresie w rzeczywistości zostało pozostawione jednej ze stron, tj. pozwanemu. Pozwany bezpodstawnie zastosował dwa odrębne mierniki wartości do indeksacji świadczeń stron umowy.

Powodowie podnieśli, że mają interes prawny w ustaleniu nieistnienia stosunku prawnego kredytu. Zawarta przez strony umowa stanowi długoterminowy stosunek prawny. Stwierdzenie nieistnienia stosunku prawnego rozstrzyga w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania na rzecz pozwanego określonych świadczeń w przyszłości, a zatem znosi wątpliwości stron co do zakresu zobowiązania i zapobiega dalszemu sporowi.

Powodowie wskazali, że ograniczyli żądanie zwrotu do okresu od dnia 28.06.2010 r. do dnia 12.03.2019 r.

W piśmie procesowym z dnia 21.07.2021 r. (k. 392-403) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Podniósł zarzut potrącenia kwoty udzielonego kredytu, tj. 360.887,86 zł.

Sąd ustalił w sprawie następujący stan faktyczny.

W 2007 r. K. L. i A. L. zamierzali zaciągnąć kredyt w celu rozliczenia wcześniejszego kredytu na zakup działki oraz dobrania środków na budowę domu. Potrzebowali na te cele sumy 360.000 zł. Zgłosili się do (...) S.A.

Zostali poinformowani o braku zdolności kredytowej do otrzymania kredytu w złotych polskich. Otrzymali propozycję kredytu indeksowanego do CHF. Kredyt miał zostać wypłacony i spłacany w złotych polskich. Pracownik Banku przedstawiał walutę CHF jako stabilną.

Nie było mowy o stosowanych przez Bank zasadach ustalania kursów walut ani o wyniku przeliczenia kwoty kredytu na CHF. Warunki umowy, w szczególności kursy CHF, nie podlegały negocjacjom. Nie były omawiane ryzyka związane z zaciągnięciem kredytu powiązanego z walutą obcą. Nie były sporządzane symulacje kredytu na wypadek zmian kursów.

W dniu 24.09.2007 r. K. L. i A. L. złożyli na formularzu Banku skierowany do (...) S.A. we W. wniosek o kredyt na sfinansowanie spłaty kredytu zaciągniętego w banku na celem mieszkaniowe, którego pierwotnym celem był zakup działki budowlanej oraz sfinansowanie budowy domu jednorodzinnego w T. przy ul. (...), działka nr (...), KW nr (...).

We wniosku wskazali na parametry kredytu:

- wartość inwestycji – 456.300 PLN,

- termin zakończenia inwestycji – 31.12.2008 r.,

- wkład własny – 103,798,38 PLN (22,75 %),

- wnioskowana kwota kredytu do wypłaty – 352,501,62 PLN,

- ubezpieczenie kredytu – 0,44 %, okres 6 m-cy,

- ubezpieczenie wkładu własnego – 0 %,

- waluta kredytu – CHF,

- wnioskowana kwota kredytu łącznie – 360.957,01 PLN,

- okres kredytowania – 420 m-cy,

- raty równe,

- wnioskowana liczba transz kredytu – 5, okres wypłaty transz –13 m-cy,

- karencja – 13 m-cy,

- koszt ubezpieczenia na życie – 1.443,82 PLN,

- koszt ubezpieczenia na wypadek utraty pracy lub czasowej niezdolności do pracy – 5.414,36 PLN.

/ dowód: wniosek kredytowy z załącznikami – k. 136-143; zeznania powoda K.

L. – e-protokół z dnia 28.01.2022 r. 00:02:14-00:34:33 k. 452-453 i 456;

zeznania powódki A. L. – e-protokół z dnia 28.01.2022 r. 00:34:34-00:36:55

k. 453 i 456 /

W dniu 24.09.2007 r. powodowie złożyli oświadczenie, wskazujące, że:

- pracownik (...) S.A. przedstawił im w pierwszej kolejności ofertę kredytu w polskim złotym, po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowali, iż dokonują wyboru oferty kredytu hipotecznego nominowanego w walucie obcej, mając pełną świadomość ryzyka związanego z tym produktem, a w szczególności tego, że niekorzystna zmiana kursu waluty spowoduje wzrost comiesięcznych rat spłaty kredytu oraz wzrost wartości całego zadłużenia,

- zostali poinformowani przez pracownika (...) S.A. o jednoczesnym ponoszeniu ryzyka zmiany stopy procentowej, polegający na tym, że w wyniku zmiany stopy procentowej może ulec zwiększeniu comiesięczna rata spłaty kredytu oraz wartość całego zaciągniętego zobowiązania; są świadomi ponoszenia obu rodzajów ryzyk związanych z wybranym przez nich produktem kredytowym;

- pracownik (...) S.A. poinformował ich o kosztach obsługi kredytu w wypadku niekorzystnej zmiany kursu walutowego oraz zmiany stopy procentowej, tj. o możliwości wzrostu raty kapitałowo-odsetkowej,

- informacje te zostały im przedstawione w postaci symulacji rat kredytu.

/ dowód: oświadczenie z dnia 24.09.2007 r. – k. 144 /

W dniu 24.10.2007 r. (...) S.A. pozytywnie ocenił wniosek kredytowy powodów i wydał decyzję o udzieleniu im kredytu w kwocie 360.887,86 PLN.

/ dowód: ocena wniosku o kredyt hipoteczny – k. 145-146 /

W dniu 26.10.2007 r. K. L. i A. L. oraz (...) S.A. we W. zawarli umowę kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...).

Kredyt przeznaczony był na sfinansowanie spłaty kredytu zaciągniętego w banku na cele mieszkaniowe, którego pierwotnym celem było sfinansowanie nabycia działki budowlanej oraz sfinansowanie budowy domu jednorodzinnego położonego w T. przy ul. (...), działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Grójcu prowadził KW nr (...) (§ 1).

Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 360.887,86 zł, nominowanego do waluty CHF, wg kursu kupna walut dla CHF obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz – w przypadku wypłaty kredytu w transzach; kredyt został udzielony na okres 420 miesięcy i miał być wypłacany w złotych polskich; okres kredytowania rozpoczął się w dniu podpisania umowy (§ 2 ust. 1).

Informacje o okresie kredytowania, kwocie kredytu w CHF, wysokości kursu ustalonego przez Bank w dniu uruchomienia kredytu, wysokości oprocentowania oraz wysokości i terminach płatności rat miały zostać określone w „Harmonogramie spłat”, przekazywanym kredytobiorcom co 6 miesięcy, na kolejny 6-miesięczny, przy czym pierwszy harmonogram miał zostać przekazany kredytobiorcom niezwłocznie po uruchomieniu kredytu (§ 2 ust. 2).

Prowizja Banku została zawarta w kwocie kredytu i wynosiła 0,00 zł (§ 2 ust. 3).

Oprocentowanie kredytu miało być zmienne, jednakże nie wyższe niż czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne) obowiązującej w dniu, za który naliczane było oprocentowanie; oprocentowanie kredytu równało się sumie stopy bazowej obowiązującej w dniu uruchomienia kredytu lub jego pierwszej transzy oraz stałej marży Banku wynoszącej 1,14 % w stosunku rocznym; oprocentowanie kredytu wyliczone zgodnie z tą zasadą na dzień podjęcia decyzji kredytowej wynosiło 4,01 % w stosunku rocznym (§ 2 ust. 4).

Za obowiązującą w dniu uruchomienia kredytu lub jego pierwszej transzy została przyjęta stopa bazowa w wysokości stawki LIBOR 6M dla CHF ustalanej dwa dni przed dniem, w którym stopa bazowa ma obowiązywać, o godz. 11 czasu londyńskiego i ogłaszanej na stronach informacyjnych Reuters; w przypadku braku notowań stawki LIBOR 6M dla danego dnia do wyliczenia stopy procentowej stosowane były notowania z dnia poprzedzającego, w którym było prowadzone notowanie stawki LIBOR 6M; stopa bazowa zaokrąglana była do dwóch miejsc po przecinku (§ 2 ust. 5).

Bank zobowiązał się do uruchomienia kredytu w 5 transzach, w drodze przelewu środków, w okresie 13 miesięcy, licząc od dnia zawarcia umowy; pierwsza transza obejmowała m.in. (§ 3 ust. 1):

a) 0,00 zł tytułem prowizji Banku na rachunek nr (...),

b) 1.587,91 zł tytułem opłaty za ubezpieczenie kredytu na rachunek nr (...),

c) 1.443,55 zł tytułem składki ubezpieczenia na życie na okres jednego roku od dnia podpisania umowy,

d) 5.413,32 zł tytułem składki ubezpieczenia na wypadek utraty pracy lub czasowej niezdolności do pracy na okres pięciu lat od dnia podpisania umowy.

Kredyt miał być wypłacony w złotych polskich przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty (transzy) na CHF wg kursu kupna walut dla CHF ustalanego przez Bank i obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków (§ 3 ust. 2).

Bank miał uruchomić kredyt nie później niż w terminie 5 dni roboczych od dnia, w którym kredytobiorca spełnił ostatni z warunków (§ 3 ust. 3):

a) ustanowił prawne zabezpieczenia spłaty kredytu zgodnie z § 11 ust. 1 i 6 z wyłączeniem postanowień § 11 ust. 1 lit. a,

b) udokumentował wniesienie minimalnego wkładu własnego,

c) przedłożył pisemną dyspozycję wypłaty środków,

d) przedłożył wniosek o wpis hipoteki do KW w terminie 30 dni od dnia zawarcia umowy.

W przypadku uruchomienia kredytu w transzach warunkiem uruchomienia kolejnej transzy było szczegółowe rozliczenie dotychczas wypłaconych poprzednio środków (§ 3 ust. 4).

Zmiana oprocentowania kredytu miała następować co 6 miesięcy, począwszy od dnia uruchomienia kredytu lub jego pierwszej transzy (dni zmiany oprocentowania); zmiana oprocentowania następować miała poprzez zmianę wysokości stopy bazowej będącej częścią składową oprocentowania na stopę bazową obowiązującą w dniu dokonania zmiany oprocentowania; ustalenie wysokości stopy bazowej na kolejne 6-miesięczne okresy kredytowania następować miało w dniach zmiany oprocentowania; zmiana wysokości stopy bazowej powodowała zmianę wysokości oprocentowania o taką samą liczbę punktów procentowych (§ 4 ust. 1).

Stopa procentowa ustalona we wskazany sposób obowiązywała od dnia, w którym dokonano zmiany; Bank zobowiązał się pisemnie zawiadomić kredytobiorcę oraz poręczycieli o zmianie oprocentowania przesyłając aktualny harmonogram spłat (§ 4 ust. 2).

Stopa oprocentowania zmieniona w związku ze zmianą wysokości odsetek maksymalnych, obowiązywała od dnia zmiany wysokości odsetek maksymalnych. Bank miał powiadamiać kredytobiorcę o zmianie tego oprocentowania w cyklicznej korespondencji kierowanej do kredytobiorcy (§ 4 ust 3).

Zmiana oprocentowania kredytu nie stanowiła zmiany umowy i nie wymagała aneksu (§ 4 ust. 4).

Od kredytu naliczane miały być odsetki od faktycznego zadłużenia kredytobiorcy, z zastrzeżeniem postanowień § 5 ust 8 i 9 umowy (§ 4 ust. 5).

Kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty udzielonego kredytu w 407 równych ratach kapitałowo-odsetkowych w terminie do 10 dnia miesiąca (§ 5 ust. 1).

Bank udzielił kredytobiorcom karencji w spłacie kapitału w okresie od dnia uruchomienia kredytu lub jego pierwszej raty do dnia płatności raty nr 13 (§ 5 ust. 2).

Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych miała zostać ustalona po przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu na CHF, stosownie do postanowień umowy (§ 5 ust. 3).

Raty kredytu wraz z należnymi odsetkami płatne były w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość CHF, na rachunek kredytu nr (...) (§ 5 ust. 4).

Kwota wpłaty raty w złotych przeliczana miała być na CHF wg kursu sprzedaży obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do Banku (§ 5 ust. 5).

W przypadku wpłaty przed terminem wymagalności określonym w harmonogramie spłaty kwota spłaty księgowana była na nieoprocentowanym rachunku (§ 5 ust. 6).

Za czynności związane z obsługą kredytu, a zwłaszcza sporządzeniem zmian w harmonogramie spłat, a także za inne czynności wykonywane przez Bank na wniosek kredytobiorcy miały być pobierane opłaty zgodnie z obowiązującą tabelą opłat i prowizji Banku dla kredytów/pożyczek hipotecznych; tabela opłat i prowizji obowiązująca na dzień zawarcia umowy została przekazana kredytobiorcy wraz z egzemplarzem umowy kredytowej (§ 7).

Od niespłaconej w terminie raty kredytu Bank pobierał odsetki w wysokości dwukrotności aktualnej stopy oprocentowania standardowego dla tego kredytu (§ 9 ust. 2 i 3).

Zabezpieczenie kredytu stanowiły (§ 11 ust. 1):

a) hipoteka kaucyjna do wysokości 721.775,72 zł na kredytowanej nieruchomości,

b) weksel in blanco z wystawienia kredytobiorcy wraz z deklaracją wekslową,

c) cesja praw z polisy ubezpieczenia przedmiotu zabezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych,

d) wskazanie Banku jako pierwszego uposażonego z tytułu ubezpieczenia na życie kredytobiorców potwierdzonego polisami nr (...) wystawionymi przez (...) S.A., do wysokości całkowitego zadłużenia z tytułu umowy kredytu.

Umowa sporządzona została w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach po jednym dla Banku i kredytobiorców (§ 13 ust. 1).

Zmiany umowy mogły nastąpić za pisemną zgodą stron pod rygorem nieważności z wyłączeniem: zmiany harmonogramu spłaty, zmiany stopy oprocentowania, zmiany nru rachunku bankowego (§ 13 ust. 2).

Do spraw nieuregulowanych umową znajdowały zastosowanie postanowienia Regulaminu udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych przez (...) S.A., który stanowił integralną część umowy, oraz przepisy prawa bankowego i kodeksu cywilnego (§ 13 ust. 3).

Kredytobiorcy oświadczyli że przed zawarciem umowy doręczono im Regulamin udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych oraz informacyjny egzemplarz umowy; ponadto potwierdzili fakt zapoznania się z tymi dokumentami i zgodzili się na przestrzeganie ich postanowień.

Umowa kredytu była już przygotowana do podpisania przez powodów, nie podlegała negocjacjom.

/ dowód: umowa kredytu nr (...) z dnia 26.10.2007 r. – k. 29-31 i 147-149; Regulamin

udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych przez (...) S.A. – k.

32-36 i 150-153; zeznania powoda K. L. – e-protokół z dnia

28.01.2022 r. 00:02:14-00:34:33 k. 452-453 i 456; zeznania powódki A. L.

– e-protokół z dnia 28.01.2022 r. 00:34:34-00:36:55 k. 453 i 456 /

Uchwałą nr (...) z dnia 23.10.2007 r. Zarząd (...) S.A. przyjął Zasady ustalania kursów kupna i sprzedaży walut dla kredytów i pożyczek nominowanych udzielanych przez (...) na podstawie umów zawartych od dnia 02.11.2007 r. Zmianie uległy wzory umów i regulaminy.

Przyjęte zasady przewidywały m.in., że:

- kursy walut obowiązujące w Tabeli kursowej ustalane są na podstawie kursu z rynku międzybankowego w momencie generowania tabeli z uwzględnieniem marży Banku;

- kurs rynkowy dla innych niż EUR/PLN par walut równy był kursowi krzyżowemu wyliczonemu z wyznaczonego kursu kupna sprzedaży EUR/PLN i średniej arytmetycznej kursów kupna i sprzedaży WALUTA/EUR lub EUR/WALUTA;

- kursy ustalane były na początku każdego dnia roboczego między 7.45 a 8.15 na podstawie bieżących kwotowań z rynku walutowego; kurs kupna ustalany był przez obniżenie rynkowego kursu kupna o 3,5 % marży, a kurs sprzedaży przez podwyższenie rynkowego kursu sprzedaży o 3,5 % marży.

Uchwałą nr (...) z dnia 22.07.2008 r. Zarząd (...) S.A. wprowadził zmiany do obowiązujących w Banku Zasad ustalania kursów kupna i sprzedaży walut. Z dniem 23.07.2008 r. traciły moc Zasady ustalania kursów kupna i sprzedaży walut w treści wprowadzonej uchwałą nr (...) z dnia 23.10.2007 r.

Przyjęte zasady przewidywały m.in., że:

- kursy walut obowiązujące w Tabeli kursowej ustalane są na podstawie kursu z rynku międzybankowego w momencie generowania tabeli z uwzględnieniem marży Banku;

- kurs rynkowy dla innych niż EUR/PLN par walut równy był kursowi krzyżowemu wyliczonemu z wyznaczonego kursu kupna sprzedaży EUR/PLN i średniej arytmetycznej kursów kupna i sprzedaży WALUTA/EUR lub EUR/WALUTA;

- kursy ustalane były na początku każdego dnia roboczego między 7.45 a 8.15 na podstawie bieżących kwotowań z rynku walutowego; kurs kupna ustalany był przez obniżenie rynkowego kursu kupna o 3,5 % marży, a kurs sprzedaży przez podwyższenie rynkowego kursu sprzedaży o 3,5 % marży.

/ dowód: uchwała nr (...) z dnia 23.10.2007 r. – k. 289-290; uchwała nr(...) z dnia

22.07.2008 r. – k. 290-291 /

(...) S.A. pozyskiwał środki na finansowanie akcji kredytowych m.in. z kredytów udzielanych przez inne instytucje finansowe, np. (...) S.A. ((...)).

/ dowód: umowy kredytu odnawialnego – k. 294-310 /

Kredyt został uruchomiony w pięciu transzach:

- 30.10.2007 r. – 60.000 PLN oraz 52.443,08 PLN = 28,490,03 CHF + 24.901,75 CHF – po kursie 2,1060; Bank pobrał wówczas składki ubezpieczeniowe w kwotach: 1.587,91 PLN, 1.443,55 PLN i 5.413,32 PLN;

- 24.01.2008 r. – 60.000 PLN = 27.198,55 CHF – po kursie 2,2060;

- 11.06.2008 r. – 60.000 PLN = 29,571,22 CHF – po kursie 2,0290;

- 17.07.2008 r. – 60.000 PLN = 31.185,03 CHF – po kursie 1,9240;

- 06.08.2008 r. – 60.000 PLN = 31.678,99 CHF – po kursie 1,8940.

/ dowód: zaświadczenie (...) S.A. z dnia 19.03.2019 r. – k. 37-38;

dyspozycje wypłaty - k– 154-158; potwierdzenia przelewu – k. 159-163; harmonogramy

spłat – k. 164, 169-195 /

Spłata kredytu następowała w złotych polskich poprzez potrącenia z rachunku bankowego, na który powodowie wpłacali PLN, sprawdzając kursy z dnia poprzedniego. Kilkakrotnie okazało się, że wpłata nie była wystarczająca.

W okresie od dnia 11.12.2007 r. do dnia 12.03.2019 r. powodowie spłacili na rzecz pozwanego Banku 246.918,94 zł, co zostało przeliczone przez Bank na 72.498,22 CHF.

W okresie od dnia 28.06.2010 r. do dnia 12.03.2019 r. powodowie spłacili 191.153,53 zł.

W okresie od dnia 11.12.2007 r. do dnia 10.08.2020 r. powodowie spłacili na rzecz pozwanego Banku 273.965,94 zł, co zostało przeliczone przez Bank na 79.269,71 CHF.

/ dowód: zaświadczenie (...) S.A. z dnia 11.01.2018 r. – k. 40-45;

zaświadczenie (...) S.A. z dnia 26.08.2020 r. – k. 166-168;

zeznania powoda K. L. – e-protokół z dnia 28.01.2022 r. 00:02:14-

00:34:33 k. 452-453 i 456; zeznania powódki A. L. – e-protokół z dnia

28.01.2022 r. 00:34:34-00:36:55 k. 453 i 456 /

Pismem z dnia 28.05.2019 r. działająca w imieniu powodów firma (...) S.A. skierowała do pozwanego Banku reklamację dotyczącą umowy o kredyt nr (...) z dnia 26.10.2007 r. w zakresie nienależnie pobranych od powodów rat kredytowych w kwocie 130.702,16 zł w okresie od dnia 12.06.2009 r. do dnia 12.03.2019 r. z uwagi na nieważność umowy, ewentualnie w zakresie zwrotu nienależnie pobranych rat kapitałowo-odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni spłacić w okresie od dnia 12.06.2009 r. do dnia 12.03.2019 r. w związku z zawarciem w treści umowy niedozwolonych postanowień umownych w kwocie 95.454,52 zł, domagając się niezwłocznej zapłaty wskazanej kwoty.

Pismem z dnia 28.06.2019 r., w odpowiedzi na reklamację doręczoną dnia 03.06.2019 r., pozwany odmówił uznania roszczenia powodów za zasadne.

/ dowód: reklamacja z dnia 28.05.2019 r. – k. 79-85; pismo z dnia 28.06.2019 r. – k. 86-89 /

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo zasługuje na uwzględnienie prawie w całości.

Sąd dokonał ustaleń stanu faktycznego sprawy na podstawie materiału dowodowego obejmującego przedłożone przez strony dokumenty dotyczące przedmiotu i treści łączącego strony stosunku kredytowego, a także zeznania powodów. Świadek M. S. nie kojarzyła osób powodów, nie zajmowała się ich obsługą, jej zeznania wskazały jedynie na pewne ogólne reguły stosowane w Banku bądź jej własny sposób obsługi klientów. Świadek M. M. dwukrotnie wezwana nie stawiła się ani nie połączyła, za drugim razem pomimo ukarania grzywną. Zgodnie z art. 242 ² kpc strona, która wnosi o przesłuchanie świadka, powinna dołożyć starań, aby zapewnić stawiennictwo świadka. Pozwany nie wykazał nawet, aby jakąkolwiek próbę podjął. Kolejne odroczenie rozprawy stanowiłoby nieuzasadnione przedłużanie postępowania. W takiej sytuacji Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 5 kpc w zw. z art. 242 ² kpc pominął dowód z zeznań M. M..

Zbędne dla rozstrzygnięcia sprawy okazało się prowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczności wnioskowane przez obie strony (art. 235 ² § 1 pkt 2 kpc).

Powodowie zażądali ustalenia nieistnienia stosunku prawnego kredytu (wobec nieważności umowy kredytu) oraz zwrotu spełnionych świadczeń jako nienależnych. Wysokość dokonanych spłat kredytu wynika z zestawień pochodzących od pozwanego Banku. Z uwagi na ostateczny kształt roszczenia powodów zbędne stało się rozliczenie kredytu z pominięciem mechanizmu indeksacji jako kredytu w PLN z oprocentowaniem umownym opartym o stawkę LIBOR (tzw. odfrankowienie kredytu). Pozbawione znaczenia dla rozstrzygnięcia były okoliczności zgłaszane przez pozwanego odpowiedzi na pozew (pkt V a-d). Zgłoszony tam wniosek zmierzał do wykazania relacji kursów pozwanego Banku do kursów innych banków, oceny kryteriów ustalania kursów, stosowania się do wewnętrznych regulacji i obowiązujących przepisów, a także ustalenia, czy Bank miał możliwość stosowania jednego rodzaju kursu do uruchomienia kredytu i jego spłaty. Tzw. „rynkowy” charakter kursów Banku nie ma żadnego znaczenia, jeżeli nie został opisany w umowie kredytu, nie ma też znaczenia, jak wyglądała sytuacja w innych bankach, albowiem w procesie cywilnym ocenia się konkretny stosunek prawny pomiędzy konkretnymi stronami. To, czy Bank stosował się do wewnętrznych regulacji i obowiązujących przepisów, nie należy do materii opiniowania, jako że nie stanowi wiedzy specjalnej, tylko element oceny prawnej, należącej wyłącznie do Sądu. Wewnętrzne regulacje i dokumenty Banku, jeżeli nie zostały przez obie strony zgodnie powiązane z umową kredytu, pozbawione są znaczenia. Natomiast na pytanie, czy Bank mógł stosować jeden kurs do uruchomienia kredytu i jego spłaty należy odpowiedzieć, że oczywiście tak, jako że nie obowiązuje żaden przepis prawa, który by tego zakazywał. Nie ma podstaw do przeliczenia kredytu wg kursu kupna Banku z dnia zawarcia umowy i kursu sprzedaży NBP dla spłaty rat, jako że mechanizm stosowania różnych kursów jest z założenia wadliwy, tak samo nie ma podstaw do zastosowania kursu sprzedaży NBP dla obu operacji. Z przedstawionych w dalszej części uzasadnienia względów brak było również podstaw do rozliczenia kredytu z uwzględnieniem przeliczeń walutowych według kursu średniego NBP.

Także zbędne dla rozstrzygnięcia były dokumenty żądane przez powodów w pkcie 4 pozwu, tj. prognozy zmian kursu CHF.

Po sprecyzowaniu powództwa powodowie zażądali zwrotu świadczeń spełnionych na rzecz pozwanego Banku w wykonaniu nieważnej w ich ocenie umowy kredytu nominowanego do CHF nr (...) z dnia 26.10.2007 r. oraz ustalenia nieistnienia stosunku prawnego mającego znajdować źródło w tejże umowie.

Zgodnie z art. 405 kc w zw. z art. 410 § 1 kc kto spełnił świadczenie nienależne, obowiązany jest do jego zwrotu. Zgodnie zaś z art. 410 § 2 kc świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Ocena zasadności roszczenia powodów uzależniona jest zatem od przesądzenia kwestii ważności umowy kredytu. Powodowie zakwestionowali tę umowę, powołując się na jej sprzeczność z przepisami prawa bankowego oraz zawarcie w treści umowy postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ i nast. kc.

Uprawnione jest stanowisko powodów co do zawarcia w treści umowy z dnia 26.10.2007 r. niedozwolonych postanowień umownych w zakresie odnoszącym się do indeksacji kredytu do waluty CHF, co skutkowało nieważnością tejże umowy.

Powodowie zawarli z pozwanym umowę kredytu typu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty CHF opiewającego na kwotę 360.887,86 zł. Stosownie do postanowień umowy kwota kredytu w CHF miała zostać określona według kursu kupna tej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu uruchomienia kredytu lub transzy kredytu. Stosowany do przeliczenia walut przy wypłacie kredytu kurs CHF został ustalony jednostronnie według Tabeli kursów obowiązującej w Banku. Z kolei spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała być dokonywana w złotych, po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży NBP, ogłaszanego dzień przed wpłatą środków.

Wobec powyższego w chwili zawarcia umowy kwota kredytu będąca podstawą wyliczenia rat nie została ściśle oznaczona. Docelowa suma kredytu w CHF miała dopiero wynikać z harmonogramu spłat. Uruchomienie kredytu miało nastąpić w transzach po spełnieniu kilku warunków formalnych. Aczkolwiek warunki te mogły być spełnione przez kredytobiorców dość szybko, nawet tego samego dnia lub w ciągu kilku dni, to jednak w chwili zawarcia umowy nie można było jednak jednoznacznie ustalić daty, w jakiej uruchomienie kredytu miało nastąpić. Co więcej, nie można było określić dat wypłaty poszczególnych transz kredytu. Poszczególne transze były przy tym przeliczane według różnych kursów, czyli na podstawie pierwszej lub każdej kolejnej wypłaty przed ostatnią z nich kredytobiorcy także nie byli w stanie oszacować salda kredytu.

Pozwany w toku procesu w żaden sposób nie wyjaśnił ani nawet nie próbował wyjaśnić, dlaczego nie było możliwe dokonanie jednoznacznego i wiążącego przeliczenia PLN na CHF w dniu zawarcia umowy kredytu i według – uzgodnionego przez strony – kursu z tego dnia. Nic nie stało na przeszkodzie, aby w umowie kredytu dokonać przeliczenia waluty według określonego kursu, w szczególności średniego kursu NBP, albo jakiegokolwiek innego kursu – uzgodnionego z powodami.

Umowa kredytu z dnia 26.10.2007 r. pozostawiała Bankowi swobodę w zakresie wyrażenia w CHF kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorców, a w konsekwencji wysokości rat spłaty kredytu. Zapis o przeliczeniu sumy kredytu na CHF według kursu z dnia uruchomienia kredytu (transzy) jest zapisem pochodzącym od Banku, a nie od powodów. Nie było to z pewnością postanowienie indywidualnie uzgodnione, jako że pochodzi z wzorca umownego. Sama umowa została opracowana w centrali Banku i przekazywana do podpisania w oddziale. Z zeznań powodów wynika, że nie było możliwości negocjacji postanowień umownych. Jak zeznała zaś świadek S., ewentualne zmiany też wymagały akceptacji centrali. W umowie kredytu nie został również szczegółowo opisany mechanizm ustalania kursów kupna i sprzedaży CHF. Metoda kształtowania kursu nie została uzgodniona w ramach indywidualnej, jednostkowej umowy. Stosowanie w ogóle do jakichkolwiek przeliczeń kursu ustalanego przez Bank – bez jednoznacznego i pełnego przedstawienia w umowie kredytu metody wyliczania tego kursu poddającej się weryfikacji – może być traktowane jako niedozwolone postanowienie umowne, sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy kredytobiorcy. Miernik waloryzacji stosowany do przeliczenia świadczenia pieniężnego winien mieć charakter obiektywny, niezależny od woli jednej ze stron. Natomiast mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22.01.2016 r., I CSK 149/14, OSNC 2016/11/134; z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17), inaczej mówiąc jest nieuczciwy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18). Ponadto, zastosowanie innego kursu dla przeliczenia kredytu uruchamianego – kursu kupna oraz innego kursu dla przeliczenia kredytu spłacanego – kursu sprzedaży prowadzi do uzyskania przez bank dodatkowej korzyści finansowej wynikłej z różnicy między tymi kursami. Na tym polega istota tzw. spreadu walutowego.

Zakładając przeliczenie walut PLN/CHF wg średniego kursu NBP, zobowiązanie powodów wyniosłoby:

- według kursu z dnia złożenia wniosku kredytowego – 24.09.2007 r. – 2,2766 = 158.520,53 CHF;

- według kursu z dnia zawarcia umowy kredytu – 26.10.2007 r. – 2,1655 = 166.653,36 CHF;

- według kursów z dnia uruchomienia kolejnych rat:

- 120.887,86 PLN – 30.10.2007 r. – 2,1635 = 55.876,06 CHF,

- 60.000 PLN – 24.01.2008 r. – 2,2731 = 26.395,67 CHF,

- 60.000 PLN – 11.06.2008 r. – 2,0912 = 28.691,66 CHF,

- 60.000 PLN – 17.07.2008 r. – 2,0001 = 29.998,50 CHF,

- 60.000 PLN – 06.08.2008 r. – 1,9834 = 30.251,08 CHF,

tj. łącznie 171.212,97 CHF.

W każdym wypadku zobowiązanie powodów byłoby wyraźnie niższe od zobowiązania oznaczonego ostatecznie przez pozwanego (177.035,43 CHF). Stosując swoje kursy kupna – niższe od kursu średniego NBP – Bank spowodował zwiększenie zobowiązania kredytobiorców wyrażonego w walucie waloryzacji o 6.000-19.000 CHF.

Co więcej, każda z rat została przeliczona przez Bank według innego kursu.

Umowa nie zawiera przy tym żadnego mechanizmu chroniącego kredytobiorców przed zaburzeniem równowagi kontraktowej na skutek zmian kursów.

Następnie należy zwrócić uwagę na wskazywane przez Bank wartości dokonanej już spłaty kredytu. Z zaświadczenia Banku z dnia 19.03.2019 r. (k. 39-43) wynika, że w okresie od dnia 11.12.2007 r. do dnia 12.03.2019 r. powodowie spłacili 246.917,94 zł, co ma odpowiadać kwocie 72.498,22 CHF. Z zaświadczenia Banku z dnia 26.08.2020 r. (k.166-168) wynika z kolei, że w okresie od dnia 11.12.2007 r. do dnia 10.08.2020 r. powodowie spłacili 273.965,94 zł, co ma odpowiadać kwocie 79.269,71 CHF. Odnosząc to do wysokości zobowiązania kredytowego, można zauważyć, że spłata wyrażona w złotych polskich stanowi odpowiednio 68,42 % i 75,91 % nominalnej kwoty kapitału kredytu (360.887,86 zł), natomiast spłata wyrażona we frankach szwajcarskich stanowi już tylko odpowiednio 40,95 % i 44,78 % salda kredytu ustalonego przez Bank po wypłacie wszystkich transz (177.035,43 CHF). Zestawienia te wskazują, że zastosowanie podwójnej indeksacji na etapie wypłaty kredytu oraz na etapie jego spłaty według różnych kursów doprowadziło do zawyżenia salda kredytu i zaburzenia równowagi kontraktowej. Wymiar już dokonanej spłaty w walucie kredytu (spłaty) oraz w walucie waloryzacji powinien być w miarę zbliżony, tymczasem ww. różnice są wyraźne i na niekorzyść powodów.

Powyższe wyliczenia dokonane zostały jedynie szacunkowo, dla zobrazowania określonej tendencji, jednak już choćby takie pobieżne szacunki wskazują, że umowa kredytu z dnia 26.10.2007 r. z uwagi na zastosowany mechanizm indeksacyjny prowadzi do skutków dla powodów rażąco niekorzystnych. Przyjęte w umowie warunki indeksacji skutkują nieusprawiedliwioną dysproporcją praw i obowiązków stron umowy na niekorzyść powodów, powodującą niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej oraz ich nierzetelne traktowanie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 03.02.2006 r., I CK 297/05; z dnia 29.08.2013 r., I CSK 660/12; z dnia 30.09.2015 r., I CSK 800/14; z dnia 27.11.2015 r., I CSK 945/14; z dnia 15.01.2016 r., I CSK 125/15, OSNC-ZD 2017/1/9).

Z uwagi na zastosowanie kursu kupna (niższego) do przeliczenia kredytu wypłaconego oraz kursu sprzedaży (wyższego) do spłaty kredytu, zobowiązanie kredytobiorcy staje się wyższe już w dniu wypłaty, gdyby kredyt miał zostać od razu spłacony. Suma kapitału w PLN do spłaty jest w takim przypadku z założenia wyższa od sumy kapitału udostępnionego.

Zastosowanie różnego kursu w zależności od tego, czy przeliczenie dotyczy wypłaconego kredytu czy też wysokości raty w dniu przewidzianym w harmonogramie lub dniu wpłaty należy uznać za naruszające interes konsumenta w sposób rażący, a niezależnie od tego za postanowienie umowne dotknięte sprzecznością z zasadami współżycia społecznego na zasadach ogólnych, a w konsekwencji nieważnością w rozumieniu art. 58 § 2 kc. Na potrzeby indeksacji kredytu do waluty obcej należało przyjąć kurs ustalany według tej samej jednolitej metody – albo każdorazowo kurs kupna, albo każdorazowo kurs sprzedaży albo jakąś postać kursu uśrednionego lub kursu niezależnego od stron umowy, np. kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski. Rozbieżność stosowanych kursów stanowi korzyść wyłącznie dla banku udzielającego kredytu, a nie dla kredytobiorcy będącego konsumentem. Sytuacje tego rodzaju legły zresztą u podstaw dokonania nowelizacji prawa bankowego ustawą tzw. antyspreadową z dnia 26.07.2011 r. Nie ma przy tym znaczenia zastosowanie do przeliczenia rat kursu sprzedaży NBP.

Trzeba przypomnieć, iż dla oceny abuzywności postanowień umownych miarodajna jest chwila zawarcia umowy (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019/1/2).

Indeksacja kredytu nie została indywidualnie uzgodniona. We wniosku kredytowym powodowie wskazali, że wnoszą o przyznanie im kredytu w kwocie 352.510,62 zł do wypłaty, a 360.957.01 zł łącznie ze składkami ubezpieczeniowymi. To, że kredyt miał być wyrażony ostatecznie w walucie CHF, wynika z samego formularza pochodzącego od Banku. Złożenie wniosku kredytowego o określonej treści nie jest przy tym tożsame z indywidualnym uzgodnieniem postanowień umowy kredytu.

Nie może też mieć decydującego znaczenia podpisanie przez powodów – na formularzu Banku – oświadczenia o ryzyku walutowym i ryzyku zmiany stopy procentowej, a także oświadczenia o wyborze oferty kredytu indeksowanego (nominowanego, jak to określa pozwany). Możliwość samej zmiany kursu waluty jest oczywista, natomiast powodowie nie wyrazili swobodnie zgody na stosowanie kursów ustalanych przez Bank. Nie można też przyjąć, że ryzyko kursowe, immanentnie związane z istotą kredytu typu indeksowanego, zostało kredytobiorcom jednoznacznie, precyzyjnie i wyczerpująco przedstawione.

W ogóle nietrafne jest powoływanie się na „wybór oferty” kredytu indeksowanego. Sporządzenie przez pracownika banku lub pośrednika kredytowego symulacji kredytu czy też wstępne sprawdzenie zdolności kredytowej nie jest złożeniem oferty. Analitycy pozwanego Banku ocenili konkretny wniosek kredytowy powodów i wydali akceptację dla kredytu indeksowanego. Świadome dokonanie wyboru byłoby możliwe dopiero wówczas, gdyby po zweryfikowaniu wniosku i zdolności kredytowej wnioskującym przedstawiono dwie konkretne propozycje z konkretnymi warunkami (kwota kredytu, oprocentowanie, wysokość raty, itp.) i wówczas dokonaliby oni wyboru.

Z kolei na indywidualne uzgodnienie wskazywałoby przesłanie kredytobiorcom projektu umowy ze wskazaniem, żeby się z nią zapoznali i przedstawili swoje uwagi i ewentualnie proponowane zmiany.

Wadliwe klauzule przeliczeniowe podlegają pominięciu – art. 385 ¹ § 1 i 2 kc. Jeżeli jednak dotyczą głównych świadczeń stron, umowa bez uwzględnienia tychże klauzul nie może być w ogóle wykonywana, co z kolei oznacza, iż jest ona nieważna na podstawie art. 58 § 1 kc. W aktualnym orzecznictwie sądowym przyjmowane jest stanowisko, iż klauzula indeksacyjna dotyczy głównego świadczenia stron umowy kredytu w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc (zob. wyroki: Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18; z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18).

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Skoro w samej umowie kredytu nie została wiążąco wskazana suma kredytu w CHF, będąca podstawą wyliczenia rat, czyli umowa kredytu pozostawiała bankowi swobodę w zakresie wyrażenia w CHF kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorców, a w konsekwencji wysokości rat spłaty kredytu, to znaczy że umowa ta wadliwie określała zobowiązanie kredytobiorców do zwrotu otrzymanej sumy, a przez to nie zawierała prawidłowo oznaczonych wszystkich niezbędnych elementów umowy kredytu przewidzianych w art. 69 ust. 1 prawa bankowego. To zaś uzasadnia stwierdzenie nieważności tej umowy.

Co do zasady samo przeliczenie kredytu wyrażonego nominalnie w złotych polskich według oznaczonego kursu waluty obcej można uznać za dopuszczalne i zgodne z ustawą. Według art. 358 ¹ § 2 kc strony umowy, w szczególności umowy kredytu, mogą zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego miernika wartości (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25.03.2011 r., IV CSK 377/10; z dnia 18.05.2016 r., V CSK 88/16; z dnia 08.12.2006 r., V CSK 339/06). Tenże miernik może być rozumiany jako wskaźnik w ogóle mający inny charakter albo jako waluta obca w stosunku do waluty zobowiązania – skoro ustawodawca dopuszcza miernik waloryzacji inny niż pieniądz, to znaczy, że dopuszcza także inny pieniądz (walutę) niż pieniądz polski (waluta polska). Świadczenie pieniężne może zatem zostać zwaloryzowane według przewidzianego w umowie kryterium – przeciętnego wynagrodzenia, stopy inflacji, kursu złota, średniej ceny zboża albo jakichkolwiek innego wskaźnika gospodarczego, a także przeliczenie świadczenia pieniężnego wyrażonego nominalnie w złotych polskich może nastąpić według kursu innej waluty. Indeksacja kredytu do waluty obcej jest postacią takiej właśnie waloryzacji umownej. Waloryzacja świadczenia pieniężnego zmierza do urealnienia jego wartości poprzez odwołanie do obiektywnych, niezależnych od stron transakcji kryteriów. Także w przypadku umów kredytu takie urealnienie może znaleźć zastosowanie. Waloryzacja kwoty nominalnej kredytu jest niezależna od ustaleń dotyczących odsetek umownych (kapitałowych), które w przypadku umowy kredytu stanowią wynagrodzenie banku za wykorzystanie przez kredytobiorcę udostępnionych mu środków pieniężnych, w przeciwieństwie do odsetek za opóźnienie pełniących właśnie funkcję waloryzacyjną obok funkcji represyjnej.

Regulacje dotyczące kredytu indeksowanego do waluty obcej zostały wprowadzone do art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 pr. bank. z dniem 26.08.2011 r. na mocy ustawy z dnia 26.07.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe i niektórych innych ustaw (tzw. ustawy antyspreadowej). Nie oznacza to jednak, iż przed tą datą zawarcie umowy kredytu tego rodzaju było niedopuszczalne. Przeciwnie, możliwość zawarcia umowy kredytu zawierającej tego rodzaju postanowienia mieściła się w ramach ogólnej swobody kontaktowania przewidzianej w art. 353 ¹ kc (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29.04.2015 r., V CSK 445/14; z dnia 22.01.2016 r., I CSK 1049/14).

Jednakże prawidłowa, dopuszczalna i zgodna z prawem waloryzacja świadczenia wymagałaby jednoznacznego, precyzyjnego oznaczenia miernika waloryzacji przewidzianego w treści umowy. Oznacza to, że przeliczenie sumy kredytu w PLN na CHF musiałoby zostać dokonane od razu, według uzgodnionego przez strony kursu, nie zaś odroczone w czasie na dzień nieznany w chwili zawarcia umowy i pozostawione swobodzie Banku.

Nie ma żadnego znaczenia, czy kurs ustalany przez pozwanego miał tzw. „rynkowy” charakter, jeżeli nie został opisany w umowie kredytu; nie ma też znaczenia, jak wyglądała sytuacja w innych bankach, albowiem w procesie cywilnym ocenia się konkretny stosunek prawny pomiędzy konkretnymi stronami. Wbrew stanowisku pozwanego nie ma też podstaw do przyjęcia, że musiał stosować dwa różne kursy dla różnych operacji. Wreszcie nieistotne są źródła, z jakich pozwany pozyskiwał środki na sfinansowanie akcji kredytowej.

Treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 18.11.2021 r., C-212/20).

W świetle aktualnego orzecznictwa nie powinno budzić wątpliwości, iż postanowienia wprowadzające mechanizm indeksacyjny mają charakter niedozwolony, uznaje się bowiem, iż określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11.12.2019 r. V CSK 382/18; z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18; z dnia 02.06.2021 r., I CSKP 55/21).

Nie ma przy tym możliwości oddzielenia klauzuli kursowej (czyli ściśle rodzaju stosowanych kursów) od samej klauzuli indeksacyjnej, bowiem są one powiązane między sobą, a także z pozostałymi postanowieniami umowy. Umowa dotyczyła kredytu indeksowanego, dodatkowo jej istotnym elementem było też oprocentowanie bazujące na wskaźniku odnoszącym się do waluty CHF.

Konsekwencją powyższych wadliwości jest eliminacja postanowień indeksacyjnych, prowadząca do upadku umowy kredytu w całości.

W aktualnym orzecznictwie sądowym prezentowany jest pogląd, że art. 385 ^{( 1)} § 2 k.c. wyłącza stosowanie art. 58 § 3 k.c., co uzasadnia stanowisko, że nieuczciwe postanowienia indeksacyjne nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.11.2019 r., II CSK 483/18). W takiej sytuacji co do zasady wykluczona jest możliwość zmiany przez sąd treści nieuczciwych warunków zawartych w umowie. Działania sądu w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów zawierających umowy z konsumentami do zamieszczania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych. Skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty, gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do umowy warunków uczciwych. Kontrahent konsumenta niczym by bowiem nie ryzykował, narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu. W konsekwencji zastąpienie przez sąd klauzul abuzywnych np. kursem średnim waluty obcej z dnia wymagalności roszczenia ogłaszanym przez NBP, należy wykluczyć, jako sprzeczne z celem założonym w art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady nr 93/13/EWG z dnia 05.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Ryzyko przedsiębiorcy stosującego abuzywne klauzule byłoby bowiem w razie ich eliminacji ze stosunku umownego niewielkie i nie zniechęcałoby przedsiębiorców do stosowania nieuczciwych klauzul w przyszłości. Jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 03.10.2019 r., C-260/18, K. D., J. D. c/a (...)). Wola konsumenta, który uważa, iż stwierdzenie nieważności całej umowy nie jest dla niego niekorzystne, przeważa nad wdrożeniem systemu ochrony, takiego jak zastąpienie nieuczciwego postanowienia i utrzymanie umowy w mocy (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 03.10.2019 r. C-260/18).

Reasumując powyższe, usprawiedliwione jest stanowisko powodów co do nieważności umowy kredytu nr (...) z dnia 26.10.2007 r. W takiej sytuacji nie zachodzi potrzeba dokonywania oceny relacji stron z punktu widzenia roszczeń zgłoszonych jako ewentualne.

W konsekwencji przesłankowego stwierdzenia nieważności umowy kredytu powodowie mogą domagać się zwrotu świadczenia nienależnie spełnionego w wykonaniu tejże umowy, tj. zwrotu kwot przekazanych pozwanemu. Powodowie ograniczyli to żądanie do sumy spłat dokonanych w okresie od dnia 28.06.2010 r. do dnia 12.03.2019 r. w kwocie .2010 r. do dnia 09.06.2017 r. w kwocie 191.153,53 zł.

Zobowiązanie do zwrotu świadczenia nienależnego należy do tzw. zobowiązań bezterminowych, w których termin spełnienia świadczenia nie jest z góry oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, wobec czego spełnienie winno nastąpić niezwłocznie po wezwaniu do wykonania zgodnie z art. 455 kc. Niezwłoczne spełnienie świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 455 kc oznacza z reguły spełnienie go w terminie 14 dni (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.05.1991 r., II CR 623/90; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20.03.2012 r., I ACa 191/11).

Odsetki za opóźnienie w zapłacie 130.702,16 zł przypadają od dnia 29.06.2019 r., tj. po dacie sformułowania przez Bank odpowiedzi na wezwanie do zapłaty (po upływie wskazanych 14 dni).

Natomiast odsetki za opóźnienie w zapłacie dalszej kwoty 60.451,37 zł przypadają od dnia 15.07.2021 r., tj. po upływie 14 dni od doręczenia pozwanemu pisma zawierającego rozszerzenie powództwa (w dniu 30.06.2021 r. – k. 391) – powodowie zażądali odsetek za opóźnienie od dnia następnego po doręczeniu pisma.

Sąd zasądził zatem (pkt I wyroku) od pozwanego na rzecz powodów 191.153,53 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

- od kwoty 130.702,16 zł – od dnia 29.06.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 60.451,37 zł – od dnia 15.07.2021 r. do dnia zapłaty.

Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut potrącenia. Po pierwsze, w związku z nieważnością umowy kredytu pozwany mógłby domagać się od powodów co najwyżej 352.443,08 zł, czyli sumy wypłaconej na rzecz powodów lub na ich potrzeby, nie zaś kwot zachowanych dla siebie lub przekazanych innym podmiotom tytułem składek, opłat, prowizji, itp., jako że nie były one świadczeniem spełnionym na rzecz powodów. Po drugie, niezależnie od istnienia po stronie powodów obowiązku zwrotu świadczenia otrzymanego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu, obowiązek ten nie stał się jeszcze wymagalny. Pozwany nie wezwał powodów skutecznie do zwrotu tego świadczenia, a – stosownie do przywołanego już art. 455 kc – dopiero wezwanie do zapłaty wyznaczyłoby termin spełnienia świadczenia, a przez to jego wymagalność. Złożenie samego tylko zarzutu potrącenia wobec pełnomocnika powodów nie jest skuteczne, jako że umocowanie pełnomocnika procesowego nie obejmuje przyjmowania oświadczeń o charakterze materialnoprawnym, jak oświadczenie o potrąceniu.

Usprawiedliwione było żądanie ustalenia nieistnienia stosunku prawnego kredytu.

Zgodnie z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli ma w tym interes prawny.

Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może zostać uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje. Pierwsza z tych przesłanek warunkuje określony skutek tego powództwa, decydując o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, wykazanie zaś istnienia drugiej z tych przesłanek decyduje o kwestii zasadności powództwa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.06.2001 r., II CKN 898/00).

Interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc oznacza potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się powód. Może wynikać z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda lub zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, mająca charakter obiektywny. Powód musi udowodnić, że ma interes prawny w wytoczeniu powództwa przeciwko konkretnemu pozwanemu, który przynajmniej potencjalnie stwarza zagrożenie dla jego prawnie chronionych interesów, a sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego praw przez definitywne zakończenie istniejącego między stronami sporu lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu w przyszłości takiego sporu, tj. obiektywnie odpadnie podstawa jego powstania. Na takie cechy roszczenia o ustalenie z art. 189 kpc wskazywał wielokrotnie Sąd Najwyższy, m.in. w wyrokach: z dnia 30.10.1990 r., I CR 649/90; z dnia 08.05.2000 r., V CKN 29/00; z dnia 04.10.2001 r., I CKN 425/00; z dnia 01.04.2004 r., II CK 125/03; z dnia 18.06.2009 r., II CSK 33/09; z dnia 18.03.2011 r., III CSK 127/10; z dnia 09.02.2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012/7-8/101; z dnia 14.03.2012 r., II CSK 252/11; z dnia 29.03.2012 r., I CSK 325/11; z dnia 19.09.2013 r., I CSK 727/12. Inaczej mówiąc, przez interes prawny w procesie cywilnym należy rozumieć obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawnych, to jest wywołaną rzeczywistym narażeniem lub zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebę uzyskania określonej treści wyroku (T. Rowiński, Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym, Warszawa 1971, s. 26). Osoba zainteresowana może dochodzić roszczenia o ustalenie, jeśli nie może uzyskać jakiejkolwiek innej ochrony, w jakikolwiek inny sposób, niż poprzez uzyskanie i przedłożenie wyroku ustalającego istnienie lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego. O istnieniu interesu prawnego w rozumieniu art. 189 kpc decyduje faktyczna, konkretna potrzeba ustalenia. Potrzeba ta zaś niewątpliwie występuje wówczas, kiedy ustalenie prowadzi do definitywnego rozwiązania problemów powoda i chroni jego również na przyszłość przed posunięciami strony przeciwnej.

Biorąc pod uwagę fakt, iż umowa kredytu została zawarta na okres 420 miesięcy, czyli 35 lat, tj. od dnia 26.10.2007 r. do dnia 26.10.2042 r., należy uznać, że zachodzi niepewność sytuacji prawnej powodów wymagająca wiążącego rozstrzygnięcia. Ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wskutek nieważności umowy kredytu zwalnia powodów z obowiązku dalszego uiszczania kolejnych rat kredytu i otwiera drogę do ostatecznego rozliczenia kredytu.

Uzasadnione jest skonstruowanie roszczenia jako ustalenia nieistnienia stosunku prawnego kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06.11.2015 r., II CSK 56/15), albowiem kredyt długoterminowy jest stosunkiem prawnym o charakterze trwałym (ciągłym), niekonsumującym się jednorazowo przez samo zawarcie umowy.

W tej sprawie spełnione zostały przesłanki ustalenia nieistnienia stosunku kredytu na podstawie art. 189 kpc, tj. posiadanie przez powodów interesu prawnego w żądaniu takiego ustalenia oraz zaistnienie nieważności umowy stanowiącej źródło tegoż stosunku prawnego w postaci jej sprzeczności z prawem (art. 58 § 1 kc).

Sąd ustalił zatem (pkt II wyroku), że pomiędzy stronami nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) standardowe oprocentowanie zawartej w dniu 26.10.2007 r.

W pozostałym zakresie (dotyczącym wyłącznie części żądanych odsetek) powództwo jako nieusprawiedliwione podlegało oddaleniu.

Na podstawie art. 98 kpc powodom jako wygrywającym sprawę przysługuje zwrot kosztów procesu obejmujących: opłatę sądową od pozwu – 1.000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone zgodnie z § 2 pkt 6 w zw. z § 19 i § 15 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (wg pierwotnej wartości przedmiotu sporu dla żądania głównego) – 2 x 5.400 zł oraz opłatę skarbową od pełnomocnictw – 34 zł. Za usprawiedliwiony uznał Sąd wniosek o przyznanie dwukrotnej stawki zastępstwa. Ponadto można wskazać, iż nawet pomimo reprezentowania przez tego samego pełnomocnika każdemu z powodów (jako współuczestników materialnych sporu) przysługuje odrębnie zwrot kosztów zastępstwa procesowego (por. postanowienia: Sądu Najwyższego z dnia 10.10.2012 r., I CZ 105/12; Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 08.01.2013 r., I ACa 427/14; Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22.06.2016 r., I ACz 1042/16).

Mając powyższe na uwadze, Sąd podjął rozstrzygnięcia zawarte w sentencji wyroku.