Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 marca 2014r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący- Sędzia SO Monika Kuźniar (spr.)

Sędzia SO Patrycja Gruszczyńska - Michurska

Sędzia SR del. Krzysztof Kremis

Protokolant: Małgorzata Strugała

po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2014r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) S.A. w W.

przeciwko K. B. (1)

o uchylenie obowiązku płacenia renty

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Oleśnicy

z dnia 17 września 2013 r.

sygn. akt I C 309/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w ten sposób, że datę uchylenia obowiązku płacenia renty na rzecz pozwanej określa na dzień 20 marca 2014 r.;

II.  oddala w pozostałym zakresie apelację;

III.  nie obciąża pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 1574/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Oleśnicy I Wydział Cywilny uchylił obowiązek płacenia przez stronę powodową (...) S.A. z/s w W. renty odszkodowawczej zasądzonej wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 30 kwietnia 2003r. w sprawie sygn. akt I C 943/01 na rzecz pozwanej K. B. (1) w kwocie 2034,64 złotych miesięcznie, począwszy od dnia 01 sierpnia 2012r., oraz odstąpił od obciążania pozwanej kosztami procesu.

Rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia stanu faktycznego:

Wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2003r. w sprawie sygn. akt I C 943/01 Sąd Okręgowy we Wrocławiu zasądził od strony pozwanej (...) S.A. Inspektorat w O. na rzecz K. B. (1) rentę w wysokości 2034,46 złotych , płatną poczynając od dnia 01 czerwca 2002r. do dnia 10-go każdego kolejnego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uchybienia terminu płatności do dnia zapłaty. Przedmiotowym wyrokiem Sąd przyznał również rentę na rzecz A. B. w wysokości 1014,46 złotych. Powyższe świadczenia zostały zasądzone od (...) S.A. w związku z nagłą śmiercią K. B. (2)-ojca pozwanej, który za życia dostarczał swojej rodzinie środków utrzymania i dzięki dobrze prosperującej przez niego działalności gospodarczej rodzina zmarłego żyła na wysokim poziomie ekonomicznym. W dniu 29 września 2004r. pozwana K. B. (1) rozpoczęła studia stacjonarne na Akademii Wychowania Fizycznego we W. na kierunku (...). W okresie od 14 października 2008r. do 15 września 2009r. pozwana przebywała na urlopie dziekańskim. Urlop ten spowodowany był stwierdzoną u pozwanej chorobą niedokrwistości (nie wchłanianiem się żelaza przez organizm, co skutkowało pojawieniem się anemii) i koniecznością podjęcia w tym zakresie stosownego leczenia. W tym okresie pozwana pozostawała pod stałą opieką Poradni (...)we W.. Choroba pozwanej nie wymaga stałej hospitalizacji w szpitalu. Koniecznym jest natomiast, aby raz do roku pozwana w trakcie tygodniowego pobytu w szpitalu otrzymywała dożylnie żelazo. Przez ostatnie półtrej roku pozwana miała dobre wyniki zdrowotne i nie musiała mieć podawanego żelaza. W dniu 11 października 2010r. pozwana została skreślona z listy studentów z powodu nie podjęcia studiów po urlopie dziekańskim. Do tego czasu pozwana zaliczyła siedem semestrów. Pozwana nie kontynuowała nauki na studiach, gdyż nie dawała sobie rady z opieką nad dzieckiem. Pozwana samotnie bowiem wychowuje córkę, która w wieku trzech lat zaczęła uczęszczać do przedszkola. W okresie od września 2009r. do czerwca 2010r. córka pozwanej –Z. bardzo chorowała, zaś opiekę nad nią w tym czasie sprawowała pozwana. Pozwana nie podjęła w czasie przerwy w nauce żadnej pracy. Cały czas mieszkała ze swoją mamą. Matka pozwanej choruje na (...), nie wymaga jednak stałej opieki. Obecnie jest zatrudniona w laboratorium w B. jako analityk medyczny z wynagrodzeniem około 1400 złotych miesięcznie w systemie ośmiogodzinnym. Ponownie pozwana została wpisana na listę studentów w dniu 15 września 2011r. na III rok studiów pierwszego stopnia. We wrześniu 2012r. córka pozwanej poszła do pierwszej klasy Szkoły Podstawowej. W lipcu 2012r. pozwana miała przystąpić do egzaminu licencjackiego, czego jednak nie uczyniła. W okresie od czerwca 2011r. do września 2012r. córka pozwanej już nie chorowała w tak znaczącym stopniu jak miało to miejsce w latach wcześniejszych. W chwili kiedy pozwana rozpoczynała naukę na Akademii Wychowania Fizycznego we W. studia stacjonarne trwały pięć lat i miały zakończyć się napisaniem pracy magisterskiej. Z uwagi na zmianę przepisów pozwana musi obecnie obronić pracę licencjacką, będzie też miała różnicę programową, która wymagać będzie nadrobienia. O tym na którym roku pozwana kontynuować będzie swoją edukację (czy będzie to trzeci czy też czwarty rok studiów) zdecyduje dziekan uczelni AWF w K., który wyraził już zgodę na przeniesienia pozwanej na tą uczelnię z Akademii Wychowania Fizycznego we W.. Obecnie pozwana, od kilku miesięcy, jest zatrudniona w firmie swojego partnera jako specjalista od spraw marketingu i otrzymuje z tego tytułu wynagrodzenie w wysokości 1400 złotych miesięcznie. Pozwana ma zasądzone alimenty na córkę w kwocie 700 złotych, przy czym ojciec dziecka nie wywiązuje się terminowo z ich uiszczania. Pozwana zwróciła się z wnioskiem do Komornika o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko ojcu dziecka z uwagi na nieterminowe wpłaty alimentów. Sąd Rejonowy w Oleśnicy wyrokiem z dnia 31 stycznia 2012r. w sprawie sygn. akt I C 253/11 oddalił powództwo (...) S.A. w W. Oddział we W. o uchylenie obowiązku płacenia renty i zasądził koszty procesu na rzecz pozwanej K. B. (1).

Uzasadniając rozstrzygnięcie Sąd uznał, iż zgodnie z art.907 § 2 k.c., jeżeli obowiązek płacenia renty wynika z ustawy, każda ze stron może w razie zmiany stosunków żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty, chociażby wysokość renty i czas jej trwania były ustalone w orzeczeniu sądowym lub w umowie. Przesłanką żądania zmiany wysokości lub czasu trwania renty jest zmiana stosunków, a ciężar dowodu-zgodnie z treścią art.6 k.c.-spoczywa na powodzie. Zmiana stosunków musi nastąpić po dacie ustalenia uprawnienia do renty. Orzekając o zmianie, sąd bierze pod uwagę wszelkie okoliczności dotyczące sytuacji osobistej i majątkowej stron umowy oraz okoliczności obiektywne, w tym też istotny spadek zmiany siły nabywczej pieniądza. Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2003r. w sprawie sygn. akt I C 943/01 przyznał pozwanej K. B. (1) rentę wynikającą z deliktowej, opartej na treści art. 415 k.c. w zw. z art.446§2 k.c., odpowiedzialności sprawcy wypadku komunikacyjnego - za którego odpowiedzialność przejęła, w ramach ubezpieczenia OC, strona powodowa. Przepis art.446 § 2 k.c. stanowi, iż osoba względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody, renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. W tym zakresie istnieje odesłanie do przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a dotyczy to obowiązku alimentacyjnego i okresu jego trwania. Zgodnie z art. 133 §1 k.r.o. rodzice są obowiązani do świadczenia alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Przepis ten nie wskazuje na żadną sztywną datę, ani też nie odnosi się do wieku uprawnionego. Przesłanką jest zatem tylko możliwość samodzielnego utrzymania się przez dziecko, a ta okoliczność dotyczy całokształtu sytuacji rodzinnej i majątkowej uprawnionego, bez względu na jego wiek. W prawie polskim odrzucono koncepcję automatycznego wygaszania obowiązku alimentacyjnego już z chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości, jednakże rodzicom przyznaje się uprawnienie do uchylenia się od wykonania obowiązku alimentacyjnego w razie zagrożenia nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub w braku starań dziecka o osiągnięcie życiowej samodzielności. Sytuacja taka ma miejsce na przykład gdy pełnoletnie dziecko, już przygotowane do pracy, zaniedbuje studia, z własnej winy nie zdając egzaminów. W tym zakresie na uwagę zasługuje orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 08 sierpnia 1980r., III CRN 144/80, które stanowi, iż rodzice nie są obowiązani dostarczać środków utrzymania dziecku, które, będąc już przygotowane należycie do wykonywania przez nie odpowiedniego zawodu, podejmuje dla podniesienia swych kwalifikacji dalsze kształcenie się , ale w studiach się zaniedbuje, nie robi należytych postępów, nie otrzymuje obowiązujących zaliczeń, nie zdaje w terminie przepisanych egzaminów, zwłaszcza, jeżeli z własnej winy powtarza lata studiów i wskutek tego nie kończy studiów w przewidzianym programowym czasie. Odnosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy zauważyć należy, iż pozwana K. B. (1) rozpoczęła studia stacjonarne na Akademii Wychowania Fizycznego we W. we wrześniu 2004r. W okresie od października 2008r. do września 2009r. przebywała na urlopie losowym dziekańskim z powodu wykrytej u niej choroby związanej z niewchłanianiem się żelaza, skutkującej w konsekwencji anemią. Jednakże już w październiku 2010r. pozwana została skreślona z listy studentów z powodu nie podjęcia nauki po tymże urlopie dziekańskim. Pozwana zeznała w toku niniejszego postępowania , iż w tym to czasie zajmowała się dzieckiem, które sama wychowuje i które często chorowało, skutkiem czego miała znaczącą absencję na zajęciach. W trakcie trwania roku akademickiego od października2009 do października 2010r. pozwana nie była nigdzie zatrudniona. We wrześniu 2011r. pozwana K. B. (1) została ponownie wpisana na listę studentów i w dniu, gdy zapadał wyrok tut. Sądu w przedmiocie uchylenia obowiązku płacenia renty, oddalający powództwo (...) S.A., pozwana miała wyznaczony termin pracy licencjackiej na lipiec 2012r. Ta właśnie okoliczność między innymi stała się podstawą do uwzględnienia argumentacji pozwanej w zakresie konieczności istnienia nadal po stronie ubezpieczyciela obowiązku uiszczania świadczenia rentowego na jej rzecz. Pozwana jednak nie przystąpiła do tegoż egzaminu, z jej zeznań złożonych w toku niniejszego postępowania wynika, iż nie dawała ona sobie rady z opieką nad córką. Równocześnie pozwana zeznała, iż córka nie chorowała jej w stopniu tak znacznym jak to miało miejsce w latach 2009-2010, nadto małoletnia rozpoczęła edukację w pierwszej klasie szkoły podstawowej we wrześniu 2012r. W ocenie Sądu powyższe twierdzenia pozwanej stoją ze sobą w sprzeczności i wskazują, iż pozwana nie potrafi w sposób jasny i logiczny wytłumaczyć czym tak naprawdę była spowodowana jej absencja na studiach skutkująca nieprzystąpieniem do egzaminu licencjackiego i kolejną roczną przerwą w nauce. Jakkolwiek wcześniejsza przerwa w studiach miała miejsce pod rządami poprzedniego orzeczenia w tej sprawie ( wyrok tut. Sądu z dnia 21 stycznia 2012r.), to jednak nie sposób zauważyć, iż pozwana w swoich zeznaniach wskazała, iż nie pamięta co robiła w okresie od października 2010r. do września 2011r. , podając równocześnie, iż w tym to czasie nie była nigdzie zatrudniona. Sąd jednocześnie zaważa, iż kolejne wpisanie pozwanej na listę studentów miało miejsce dopiero we wrześniu 2011r. z terminem zakończenia tego okresu studiów przystąpieniem przez pozwaną do egzaminu licencjackiego, co jednak nie nastąpiło. W ocenie Sądu powyższe okoliczności przemawiają za postawieniem tezy, iż pozwana nie skończyła studiów w przepisanym terminie częściowo z własnej winy. Jakkolwiek bowiem przerwa w studiach spowodowana przyznaniem jej urlopu dziekańskiego jest usprawiedliwiona okolicznościami, tak późniejsze przerwy nie znajdują, w ocenie Sądu orzekającego, uzasadnienia, bowiem nie zaistniały tego rodzaju sytuacje, które uniemożliwiłyby pozwanej kontynuowanie nauki i zakończenie edukacji uzyskaniem tytułu licencjata lub magistra , a to niewątpliwie w większym stopniu wpłynęłoby na możliwości uzyskania satysfakcjonującego pozwaną zatrudnienia. Tymczasem studia pozwanej trwają już dziewięć lat i z uwagi na tak długi upływ czasu pozwana zmuszona jest nadrobić różnice programowe oraz zakończyć trzeci rok studiów zdaniem egzaminu licencjackiego. Sąd jednocześnie zauważa, iż zmianie uległa również sytuacja majątkowa pozwanej. Od kilku bowiem miesięcy pozwana otrzymuje od swojego partnera, u którego jest zatrudniona, kwotę 1400 złotych miesięcznie, ponadto ma przyznane alimenty w wysokości 700 złotych. Matka pozwanej będąc samodzielna finansowo również ma przyznaną wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 30 kwietnia 2003r. rentę w wysokości 1014,46 złotych. W ocenie Sądu, powyższe argumenty , przemawiają za koniecznością uchylenia obowiązku polegającego na comiesięcznym uiszczaniu przez stroną powodową renty na rzecz pozwanej K. B. (1). Jednocześnie Sąd skorzystał z dyspozycji jaką daje przepis art.102 k.p.c. umożliwiający odstąpienie od obciążenia pozwanej, jako przegrywającej niniejszą sprawę, kosztami procesu. W ocenie Sądu okoliczności niniejszej sprawy wywołują u pozwanej wspomnienia związane z tragicznym wypadkiem samochodowym, w którym zginął jej ojciec, po śmierci którego, jak sama zeznała, nie może się podnieść. Być może ta właśnie okoliczność jest przyczyną swoistej niemożności odnalezienia się przez pozwaną (pomimo tego, że jest matką siedmioletniej dziewczynki i ma 28 lat) w rzeczywistości związanej z koniecznością podejmowania odpowiedzialnych decyzji, także w zakresie znalezienia zatrudnienia i rozpoczęcia pracy, a to z kolei wyraża się w traktowaniu przez pozwaną otrzymywanej renty jako świadczenia o charakterze stałych dochodów, bez możliwości uchylenia tego obowiązku w związku z faktem trwającego nadal procesu edukacji pozwanej. Niezależnie od powyższego, zdaniem Sądu, obciążenie pozwanej obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz strony wygrywającej byłoby też dla pozwanej znacznym i nieoczekiwanym wydatkiem finansowym, a zważywszy na okoliczność tego rodzaju, iż strona powodowa jest potentatem na rynku w zakresie prowadzonej działalności ubezpieczeniowej, brak zasądzenia tychże kosztów nie spowoduje znacznego uszczuplenia w jej sytuacji finansowej.

Przedmiotowy wyrok w całości zaskarżyła pozwana za pośrednictwem pełnomocnika , zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa materialnego, a to art. 907 § 2 k.c. poprzez niewłaściwe jego zastosowanie i w konsekwencji bezzasadne przyjęcie w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy, że w sprawie zachodzi tego rodzaju istotna „zmiana stosunków”, że uzasadnia ona:

a)  pozbawienie pozwanej w całości świadczenia rentowego;

b)  pozbawia pozwaną świadczenia rentowego z datą wsteczną;

2.  naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, w szczególności naruszenie przepisów art. 227 k.p.c., art. 228 § 1 k.p.c., art. 230 k.p.c., art. 232 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewłaściwe zinterpretowanie zebranych w sprawie dowodów, a także bezzasadne pominięcie niektórych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, w szczególności:

a)  pominięcie przy ferowaniu wyroku okoliczności, że pozwana- w związku z przebytą chorobą niedokrwienną, która uniemożliwiła jej normalny tok studiów- pozostaje pod kontrolą lekarską i że nawrót jej choroby jest możliwy praktycznie w każdej chwili, co ogranicza w sposób ewidentny jej perspektywy życiowe;

b)  błędne przyjęcie wysokości wynagrodzenia osiąganego przez pozwaną na wyższą kwotę 1.400 zł zamiast 1.070 zł;

c)  niezasadne przyjęcie, że pozwaną otrzymuje kwotę 700 zł tytułem alimentów, gdy tymczasem pozwana kwotę tą otrzymuje nieregularnie i zmuszona jest wystąpić o nie na drogę egzekucyjną;

d)  nietrafne uznanie, że strona powodowa przedstawiła wystarczające dowody i wykazała, że obowiązek wypłaty świadczenia na rzecz pozwanej ustał, gdy tymczasem strona powodowa nie przedstawiła tego rodzaju dowodów, w szczególności nie stanowi takiego dowodu o decydującym znaczeniu sama okoliczność, że pozwana nie zdołała zdać w lipcu 2012 roku egzaminu licencjackiego;

e)  błędne przyjęcie, że nawet pomimo ustaleń i oceny, iż „pozwana nie skończyła studiów w przepisanym terminie częściowo z własnej winy”- okoliczność ta uzasadnia pozbawienie pozwanej świadczenia nie tylko w całości, ale na dodatek z datą wsteczną;

f)  nietrafne i bezpodstawne uznanie, że pozwana powinna być pozbawiona świadczenia rentowego w całości i to z datą wsteczną.

Wskazując na powyższe uchybienia skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej jest w części zasadna.

Podstawą prawną roszczenia strony powodowej o uchylenie obowiązku uiszczania renty odszkodowawczej na rzecz pozwanej K. B. (1) jest przepis art. 907 § 2 k.c., w oparciu o który odstawową kwestią wymagającą wyjaśnienia w niniejszej sprawie było ustalenie, czy po dacie orzeczenia uprawnienia do renty doszło do zmiany stosunków. Ciężar dowodu - zgodnie z art. 6 k.c. - spoczywał w tym zakresie na stronie powodowej (wyrok SN z 5 marca 1976 r., III PRN 4/76, LEX nr 14301), czemu strona ta co do zasady sprostała.

Jak trafnie wskazał w uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy, orzekając modyfikacji obowiązku rentowego, sąd bierze pod uwagę wszelkie okoliczności dotyczące sytuacji osobistej i majątkowej strony uprawnionej. Z prawidłowo ustalonego przez Sąd I instancji stanu faktycznego, który Sąd Odwoławczy uznaje za własny, wynika, że wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2003 roku Sąd Okręgowy we Wrocławiu zasądził, na podstawie art. 415 k.c. w zw. z art. 446 § 2 k.c., od (...) S.A. na rzecz K. B. (1) rentę w kwocie po 2.034,46 zł miesięcznie. W uzasadnieniu orzeczenia wskazane zostało, że małoletnia powódka, jako córka zmarłego K. B. (2) jest osobą w stosunku do której ciążył na jej ojcu obowiązek alimentacyjny, a standard życia zapewniony K. B. (1) wysokimi dochodami ojca, daje podstawę do przyjęcia, że na skutek śmierci ojca nie mogła ona – w dacie orzekania - być pozbawiona środków zapewniających jej podobne warunki do życia i rozwoju (k. 226 z akt sprawy I C 943/01). Zasądzona zatem wobec pozwanej renta miała niewątpliwie charakter alimentacyjny, co – słusznie - skłoniło Sąd Rejonowy do odwołania się do przepisu art. 133 § 1 k.r.o., zgodnie z treścią którego obowiązek rodziców względem dziecka istnieje wówczas, gdy dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Samodzielne zaś utrzymanie oznacza zapewnienie takiego stanu socjalnego, które zaspokaja podstawowe potrzeby życiowe – a więc potrzeby mieszkaniowe, wyżywienie, ubranie, koszty nauki, dojazdu itp. Natomiast zwrot „jeszcze" nie jest w stanie utrzymać się – wskazuje, że dziecko powinno podejmować próby usamodzielnienia się, jeżeli jest to możliwe i uzasadnione (Jędrejek G., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Pokrewieństwo i powinowactwo. Komentarz, LEX).

Jak ustalił Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie, pozwana K. B. (1) rozpoczęła studia we wrześniu 2004 roku. W październiku 2010 roku skreślono ją z listy studentów z powodu nie podjęcia nauki po urlopie dziekańskim. We wrześniu 2011 roku ponownie wpisano ją na listę studentów, z jednoczesnym wyznaczeniem jej terminu obrony pracy licencjackiej na lipiec 2012 roku. Pozwana nie przystąpiła jednak do tego egzaminu. Jak wynika z zeznań pozwanej, w okresie od czerwca 2011 roku do września 2012 roku jej córka nie chorowała już tak często, jak w latach ubiegłych. Ustaleń tych pozwana nie kwestionowała, polemizując jedynie z oceną prawną dokonaną przez Sąd I instancji.

W ocenie Sądu Odwoławczego, przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, że pozwana z własnej winy nie ukończyła w terminie studiów. Należy bowiem zważyć, iż studiuje ona już od prawie 10 lat, tymczasem nie zdołała nawet ukończyć 3 roku studiów i obronić pracy licencjackiej. Taki stan rzeczy nie jest do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego i nie może znaleźć aprobaty Sądu II instancji. Posiadanie dziecka i samotne jego wychowywanie bez wątpienia utrudnia kontynuowanie nauczania, jednakże go nie uniemożliwia. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż należyte przygotowanie dziecka do przyszłej pracy zawodowej może także obejmować studia wyższe, jeżeli uzdolnienia dziecka, jego ambicje i wytrwałość okażą się wystarczające do tego, ażeby studia te nie tylko rozpocząć, ale i kontynuować i pomyślnie zakończyć. Zaktualizowany przez podjęcie studiów obowiązek alimentacyjny rodziców może jednakże ustać w razie braku pozytywnych wyników studiów (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1998 r., I CKN 499/97, LEX nr 50545). Rodzice nie są obowiązani dostarczać środków utrzymania dziecku, które, w studiach się zaniedbuje, nie robi należytych postępów, nie otrzymuje obowiązujących zaliczeń, nie zdaje w terminie przepisanych egzaminów, a zwłaszcza jeżeli z własnej winy powtarza lata studiów i wskutek tego nie kończy studiów w przewidzianym programem okresie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 1980 r., III CRN 144/80).

Choć zgodzić należy się z twierdzeniem apelującej, iż Sąd Rejonowy błędnie przyjął, że pozwana osiąga dochód z tytułu zatrudnienia w firmie swego partnera rzędu 1.400 zł miesięcznie, podczas gdy w toku przesłuchania pozwana podała, że osiąga dochód netto w wysokości 1.070 zł, to ustalenie to nie ma jednak wpływu na ocenę całokształtu okoliczności przedmiotowej sprawy, albowiem kwestią istotną w niniejszej sprawie jest nie tyle uzyskiwanie przez pozwaną dochodu, co sama możliwość wykorzystywania swoich sił i możliwości zarobkowych.

Mając powyższe na uwadze, w oparciu o sytuację zarówno osobistą, jak i majątkową pozwanej, zasadnie Sąd Rejonowy uznał, iż zaistniały przesłanki do uchylenia obowiązku polegającego na comiesięcznym uiszczaniu przez stronę powodową renty na jej rzecz. K. B. (1) ukończyła już bowiem 28 lat, z własnej winy została - ponownie - skreślona z listy studentów.

Wbrew zarzutom apelującej, Sąd Rejonowy przy orzekaniu wziął pod uwagę okoliczność stanu zdrowia pozwanej ustalając, iż choroba ta nie wymaga stałej hospitalizacji w szpitalu, konieczne jest jedynie stawianie się przez pozwaną raz w roku na tydzień w szpitalu celem otrzymania dożylnie żelaza. Jej stan zdrowia jest ustabilizowany i obecnie nie wymaga ona hospitalizacji w warunkach szpitalnych. Córka pozwanej rozpoczęła naukę w szkole podstawowej.

Tym samym, w ocenie Sądu Odwoławczego, pozwana ma obiektywną możliwość podjęcia stałego zatrudnienia.

Zgodzić należy się z twierdzeniem apelującej, że w sytuacji, gdyby jej ojciec żył, nadal najprawdopodobniej udzielałby jej wsparcia finansowego, co jest zgodne z zasadami doświadczenia życiowego. W kontekście jednak ustawowego obowiązku alimentacyjnego, który ciąży na rodzicach względem dziecka, nie ma to jednak jurydycznego znaczenia. Na ojcu pozwanej, w sytuacji usamodzielnienia się córki, nie ciążyłby bowiem już ustawowy obowiązek alimentacyjny, z którym nierozerwalnie związana była uzyskiwana przez pozwaną renta, przyznana jedynie do czasu trwania prawdopodobnego obowiązku alimentacyjnego, a jedynie - moralny. Podkreślić przy tym należy, że celem zasądzonej na rzecz pozwanej renty nie było zapewnienie jej dożywotniego źródła utrzymania.

Z tych przyczyn, za chybiony uznać należało zarówno zarzut apelującej niewłaściwego zastosowania przez Sąd Rejonowy art. 907 § 2 k.c., jak i nie wykazania zasadności twierdzeń podnoszonych przez ubezpieczyciela.

Sąd Rejonowy, wydając wyrok w dniu 19 września 2013 roku, orzekł o uchyleniu obowiązku począwszy od dnia 1 sierpnia 2012 roku, zgodnie z żądaniem pozwu. Na wstępie należy zważyć, iż co prawda wyrok wydany na podstawie art. 907 § 2 k.c. wywiera skutek tylko na przyszłość i ma charakter konstytutywny, jednakże nie można zgodzić się z twierdzeniem apelującej, że implikuje to niemożność wstecznego orzeczenia zmodyfikowanego świadczenia. Zmiana renty dopuszczalna jest również za okres poprzedzający wytoczenie powództwa o zmianę, z tym że okres ten nie może sięgać poza datę, w której nastąpiła zmiana stosunków (tak: wyrok SN z dnia 07.02.2012 r., I PK 105/11 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 19.12.2012 r., I Aca 1024/12).

Sąd Rejonowy przyjął, iż skoro pozwana w terminie do końca lipca 2012 roku nie obroniła pracy licencjackiej, a w konsekwencji została skreślona z listy studentów, z datą 1 sierpnia 2012 roku ustał obowiązek płacenia przez stronę powodową na jej rzecz renty. Jak wynika z treści zaskarżonego orzeczenia, jedną z dwóch przesłanek uchylenia przez Sąd Rejonowy obowiązku płacenia renty z datą wsteczną, poza nie kontynuowaniem nauki, był fakt podjęcia zatrudnienia przez pozwaną. Sąd I instancji nie określił precyzyjnie daty, od której K. B. (1) uzyskiwała stały dochód, wskazując, iż ma to miejsce od kilku miesięcy. Z przyczyn tych nie sposób uznać, iż obowiązek płacenia renty w sposób nie budzący wątpliwości ustał z dniem 1 sierpnia 2012 roku.

Sąd Odwoławczy podzielił stanowisko apelującej, iż w sprawie zachodzą szczególne okoliczności, uzasadniające zakresie oznaczenia daty ustania obowiązku rentowego zastosowanie art. 5 k.c. Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem stosowanie klauzuli generalnej wyrażonej w art. 5 k.c. może mieć miejsce jedynie w sytuacjach wyjątkowych, gdy uwzględnienie powództwa prowadziłoby do sytuacji nieakceptowanej ze względów aksjologicznych i teleologicznych. Nie może być ono wymierzone przeciwko treści prawa postrzeganego jako niesprawiedliwe, lecz musi być następstwem wykonania prawa podmiotowego przez stronę godzącego w fundamentalne wartości, których urzeczywistnieniu ma służyć prawo (wyrok SA w Łodzi, I ACa 541/13, LEX nr 1383507). Stosowanie art. 5 k.c. znajduje uzasadnienie w sytuacjach, gdy wydane rozstrzygnięcie, mimo że zgodne z prawem, musiałoby jednocześnie zostać negatywnie ocenione na podstawie norm pozaprawnych, regulujących zasady moralne funkcjonujące w społeczeństwie” (wyrok S.A. w Warszawie z 20 sierpnia 2013 r., I ACa 343/13). Z drugiej strony, klauzula generalna, zawarta w art. 5 k.c. nie może być rozumiana jako pozostawienie sądowi orzekającemu dowolności w udzielaniu określonej stronie procesu ochrony prawnej lub odmowy takiej ochrony. Na treść zasad współżycia składają się akceptowane i godne ochrony reguły rzetelnego postępowania w stosunkach społecznych (wyrok S.A. w Łodzi z 28 maja 2013 r., I ACa 997/12, LEX nr 1327579).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy zważyć należy, iż uchylenie obowiązku płacenia z datą wsteczną, tj. od dnia 1 sierpnia 2012 roku spowodowałoby konieczność zwrotu przez pozwaną stronie powodowej kwoty rzędu kilkudziesięciu tysięcy złotych. Biorąc zaś pod uwagę niskie dochody osiągane przez K. B. (1), samotne wychowywanie przez nią córki, na którą co prawda zasądzone są alimenty, ale świadczenia te otrzymuje nieregularnie, w drodze egzekucji komorniczej, oraz jej problemy zdrowotne, podniesiony na rozprawie brak możliwości wsparcia pozwanej przez życiowego partnera i aktualne pogorszenie się stanu jej zdrowia, obowiązek ten nie byłby możliwy do zrealizowania przez pozwaną. Co prawda przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stanowią, iż obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony (art. 409 k.c.), jednakże ewentualna próba dochodzenia nienależnie spełnionego przez stronę powodową świadczenia mogłaby narazić pozwaną na niepowetowaną szkodę. Tymczasem, w ocenie Sądu Odwoławczego, zasadne jest umożliwienie pozwanej startu w samodzielne życie, mając na uwadze konieczność zapewnienia przez nią bytu również dla małoletniej córki. W przedmiotowej sytuacji należałoby także negatywnie ocenić z punktu widzenia norm społecznych żądanie zwrotu przez ubezpieczyciela kwoty wypłaconej tytułem renty. Nie przesądzając jednak kwestii, jak ewentualny proces o zwrot świadczeń udzielonych pozwanej od sierpnia 2012 do września 2013 roku, mógłby się zakończyć i czy strona powodowa miałaby realną możliwość realizacji tytułu wykonawczego, Sąd Odwoławczy uznał, że w realiach niniejszej sprawy, sytuacja życiowa pozwanej i zasady sprawiedliwości uzasadniają konieczność unicestwienia hipotetycznej możliwości dochodzenia roszczenia przez ubezpieczyciela. Z przyczyn tych Sąd Odwoławczy zmienił na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w ten sposób, że datę uchylenia obowiązku płacenia renty na rzecz pozwanej określił na dzień 20 marca 2014 roku, tj. na dzień wydania wyroku przez Sąd Okręgowy.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego, które w zasadzie pozwana przegrywa, znalazło oparcie w treści art. 102 k.p.c. i uzasadnione jest zarówno charakterem niniejszej sprawy, jak również sytuacją życiową pozwanej. Pozwana ma na utrzymaniu małoletnią córkę, którą wychowuje samotnie, otrzymując nieregularnie alimenty w drodze egzekucji komorniczej. Rozstała się z partnerem, który umożliwiał jej zatrudnienie, a w utrzymaniu i wychowaniu dziecka pomaga jej matka. Sąd Rejonowy zastosował dobrodziejstwo ww. przepisu w stosunku do pozwanej, orzekając o kosztach za I instancję, a strona pozwana tego nie zakwestionowała i nie budzi ono wątpliwości Sądu II instancji. W tej sytuacji, nie sposób uznać, jakoby wobec pogorszenia się sytuacji pozwanej w okresie pomiędzy orzeczeniami Sądów obu instancji (w tym również wobec treści orzeczenia co do istoty o uchyleniu obowiązku strony powodowej), niezasadnym byłoby jednoczesne pominięcie przepisu art. 102 k.p.c. przy orzekaniu o kosztach postępowania apelacyjnego.