Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

13 czerwca 2023 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w następującym składzie:

Przewodniczący SSO Małgorzata Kosicka

Protokolant: st. sekr. sądowy Maria Nalewczyńska

po rozpoznaniu 29 maja 2023 r. na rozprawie w W.

odwołania A. W. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddziału w W.

z 23 stycznia 2023 r., znak (...)

o zwrot nadpłaconych składek i odsetek

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. ma obowiązek zwrócić A. W. (2) jako płatnikowi składek z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej Atria w W. 992,30 zł (dziewięćset dziewięćdziesiąt dwa złote trzydzieści groszy) tytułem nadpłaconych składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy, a nadto na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za sierpień 2020 r;

wniosek o zwrot nadpłaconych odsetek w wysokości 190 z wraz z odsetkami od 28.10.2022 r. oraz o odsetki od kwoty 992,30 zł od 19.10.2022 r. do dnia zapłaty przekazuje do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w W..

sygn. akt VII U 576/23

UZASADNIENIE

A. W. (1) złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. z 23 stycznia 2023 r., znak: (...) odmawiającej zwrotu nienależnie opłacanych składek.

W uzasadnieniu stanowiska odwołujący podniósł, że był zatrudniony od 1 marca 2019 r. do 1 października 2020 r. przez (...) sp. z o.o. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony z wynagrodzeniem przekraczającym wynagrodzenie minimalne. Równolegle prowadził własną działalność gospodarczą pod firmą (...). Zgodnie z ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w niniejszej sytuacji miał miejsce zbieg tytułów do ubezpieczeń. W takim przypadku, obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne następuje tylko ze stosunku pracy i jest realizowany przez pracodawcę. Z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej występuje obowiązek odprowadzania jedynie składek na ubezpieczenie zdrowotne realizowany przez przedsiębiorcę i ewentualnie prowadzący działalność gospodarczą może przystąpić do ubezpieczeń społecznych dobrowolnie, co nie miało miejsca. Niezależnie od wysokości wynagrodzenia z tytułu pracy na etacie, składki na ubezpieczenie zdrowotne, zgodnie z art. 82 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych płacone są zarówno od wynagrodzenia otrzymywanego z etatu, jak i z działalności gospodarczej. Obaj płatnicy wywiązywali się ze swoich obowiązków. Jednak pracodawca, ze względu na trudną sytuację finansową nie wypłacił ubezpieczonemu wynagrodzenia za sierpień 2020 r. w terminie, co skutkowało złożeniem „zerowej” deklaracji. Bez względu na powyższe, ubezpieczony pozostawał w stosunku pracy. 13 października 2020 r. pracodawca wypłacił ubezpieczonemu zaległe wynagrodzenie za miesiąc sierpień 2020 r. i złożył stosowną deklarację za miesiąc październik 2020 r. i odprowadzając należne składki. Kwota składki za październik stanowiła 2-krotność składki mimo, że umowa obowiązywała do 1 października 2020 r. i składka winna wykazywać kwotę stanowiącą jej 1-krotność (za październik 2020 r.). To dowodzi, że deklaracja za październik 2020 r. obejmowała dwa miesiące zatrudnienia. Jako, że pracodawca złożył deklarację za wrzesień 2020 r., która obejmowała składkę za wrzesień (1-krotność), dowodzi, że deklaracja za październik 2020 r. i w konsekwencji opłacone składki dotyczyły października 2020 r. oraz spornego sierpnia 2020 r. Organ rentowy odpowiedź na wniosek o zwrot nienależnie opłaconych składek z 2 grudnia 2022 r. jak i decyzję z 23 stycznia 2023 r. oparł wyłącznie o stanie konta ubezpieczonego na dzień ich wydania, bez wnikliwej analizy wyżej wskazanych faktów. W oparciu o powyższe ubezpieczony wniósł o zwrot kwoty 992,30 zł nadpłaconych składek na ubezpieczenie społeczne za sierpień 2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia ich zapłaty, tj. 19 października 2022 r. do dnia ich zwrotu oraz zwrot kwoty 190 zł naliczonych przez organ rentowy i opłaconych przez ubezpieczonego tytułem odsetek od nadpłaconych składek na ubezpieczenie społeczne za sierpień 2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia ich zapłaty, tj. 28 października 2022 r. do dnia ich zwrotu (odwołanie, k. 3-5 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o jego oddalenie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

W uzasadnieniu stanowiska organ rentowy wskazał, że A. W. (1) jest zgłoszony jako płatnik składek z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej od 16 sierpnia 1999 r. do 31 grudnia 2000 r., od 1 sierpnia 2001 r. do 31 sierpnia 2002 r., od 1 marca 2006 r. do 31 lipca 2013 r., od 1 września 2014 r. do nadal. Płatnik pismem z 2 grudnia 2022 r. wystąpił o zwrot nadpłaty. Pismem z 28 grudnia 2022 r., znak:(...) organ rentowy odmówił zwrotu z uwagi na brak nadpłaty na koncie płatnika. Dokonując analizy schematu podlegania do ubezpieczeń społecznych, organ rentowy ustalił, że płatnik składek posiadał zbieg ubezpieczeń z tytułu prowadzonej działalności i zatrudnienia na umowę o pracę w (...) sp. z o.o. do 30 września 2020 r. (w tym okresie płatnik dokonał zgłoszenia tylko do ubezpieczenia zdrowotnego). Z dokumentów rozliczeniowych wynika, że od marca 2019 r. do marca 2020 r. A. W. (1) był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Od kwietnia 2020 r. w dokumentach rozliczeniowych składanych za w/w wykazany był wymiar czasu gracy 0,8 etatu. Wynagrodzenie za okres od kwietnia 2020 r. do lipca 2020 r. oraz we wrześniu 2020 r. wykazane za A. W. (1) w dokumentach rozliczeniowych było wyższe niż obowiązujące minimalne wynagrodzenie. Za październik 2020 r. został złożony raport z kodem tytułu ubezpieczenia 3000 (po ustaniu zatrudnienia) z kwotą 6293,33 zł. Natomiast w sierpniu 2020 r. oba warunki do zwolnienia z podlegania do ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzenia działalności nie zostały spełnione, tj. pełny etat lub osiągnięcie minimalnego wynagrodzenia, gdyż kwota wynagrodzenia w tym miesiącu wykazana w deklaracji za w/w wynosiła 0,00 zł. 4 października 2022 r. płatnik składek złożył dokument (...) od 1 sierpnia 2020 r. oraz 6 października 2022 r. deklarację ZUS DRA z wykazanymi składkami na ubezpieczenie społeczne za ten miesiąc. 19 października 2022 r. płatnik składek dokonał wpłaty składek w wysokości 992,30 zł, natomiast w dniu 28 października 2022 r. kwoty 190 zł. Organ rentowy ustalił, że składka na ubezpieczenia społeczne za sierpień 2020 r. została prawidłowo wykazana. W ocenie organu rentowego odwołanie płatnika składek nie wpływa na stanowisko organu rentowego. Na koncie płatnika składek widnieją prawidłowe dokumenty z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej za sierpień 2020 r. Płatnik składek za ten miesiąc złożył prawidłowe dokumenty ubezpieczeniowe i opłacił składkę. Na 9 marca 2023 r. na koncie płatnika widnieje saldo „0” (odpowiedź na odwołanie, k. 24-25 a.s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

A. W. (1) jest zgłoszony jako płatnik składek z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej od 16 sierpnia 1999 r. do 31 grudnia 2000 r., od 1 sierpnia 2001 r. do 31 sierpnia 2002 r., od 1 marca 2006 r. do 31 lipca 2013 r., od 1 września 2014 r. do nadal (bezsporne).

W okresie od 1 marca 2019 r. do 30 września 2020r. był zatrudniony przez spółkę (...) sp. z o.o. (poprzednio (...) sp. z o.o.) na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony z wynagrodzeniem przekraczającym wynagrodzenie minimalne. W okresie od 1 marca 2019 r. do dnia 31 marca 2020 r. w wymiarze pełnego etatu, a od 1 kwietnia 2020 r. do 30 września 2020 r. w wymiarze 0,8 etatu (świadectwo pracy z 1 października 2020 r. – akta ZUS).

(...) sp. z o.o. za miesiąc sierpień 2020 r. wskazała w deklaracji ZUS RCA za A. W. (1) podstawę wymiaru składek wynoszącą 0,00 zł z kodem ubezpieczenia 01 10 (ZUS RCA z4 września 2020 r. – akta ZUS).

(...) sp. z o.o. za październik 2020 r. wskazała w deklaracji ZUS RCA za A. W. (1) podwójną podstawę wymiaru składek wynoszącą 6293,33 zł z kodem ubezpieczenia 3000 tj. wypłata wynagrodzenia nastąpiła w miesiącu kolejnym po ustaniu zatrudnienia (ZUS RCA z 4 listopada 2020 r. – akta ZUS).

W deklaracji ZUS DRA z 4 października 2022 r. płatnik składek ATRIA A. W. (1) za sierpień 2020 r. zadeklarował składkę na ubezpieczenie społeczne w kwocie 915,46 zł (deklaracja ZUS DRA za 1/08/2020r. – akta ZUS).

A. W. (1) tytułem wyrównania składek na ubezpieczenie społeczne za 08/2020 r. dokonał 19 października 2020 r. wpłaty kwoty 992,30 zł oraz kwoty 190 zł – 28 października 2022 r. (potwierdzenia przelewów – akta ZUS).

2 grudnia 2022 r. A. W. (1) złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o zwrot nadpłaconych składek za sierpień 2020 r. (wniosek z 2 grudnia 2022 r. – akta ZUS).

Pismem z 28 grudnia 2022 r. organ rentowy poinformował ubezpieczonego w odpowiedzi na jego wniosek z 2 grudnia 2022 r., że nie stwierdzono na jego koncie nadpłaty, a składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej za sierpień 2020 r. są należne (pismo ZUS z 28 grudnia 2022 r. – akta ZUS).

2 stycznia 2023 r. A. W. (1) złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o wydanie decyzji w przedmiocie odmowy zwrotu nadpłaconych składek. W odpowiedzi na ww. wniosek organ rentowy 23 stycznia 2023 r., wydał decyzję znak: (...), którą odmówił dokonania zwrotu nienależnie opłaconych składek. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej za sierpień 2020 r. są należne, a na dzień wydania decyzji ustalono brak nadpłaty na koncie podlegającej zwrotowi (wniosek z 2 stycznia 2023 r. o wydanie decyzji, decyzja ZUS z 23 stycznia 2023 r. – akta ZUS).

Od niekorzystnej dla siebie decyzji organu rentowego z 23 stycznia 2023 r., A. W. (1) złożył odwołanie do tut. sądu, inicjując tym samym niniejsze postępowanie (odwołanie, k. 3-5 a.s.).

Wskazany stan faktyczny sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy oraz w aktach organu rentowego, które zostały przez Sąd ocenione jako wiarygodne w całości.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie A. W. (1) od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddziału w W. z 23 stycznia 2023 r., znak: (...), było częściowo uzasadnione.

Spór w przedmiotowej sprawie dotyczył tego czy zaskarżona decyzja zasadnie odmawiała zwrotu płatnikowi składek nadpłaconych składek za sierpień 2020 r. z powodu braku nadpłaty.

Zgodnie z treścią przepisu art. 24 ust. 6a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 1009) nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez zakład z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku – na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek złoży wniosek o zwrot składek, z zastrzeżeniem ust. 6c, 8 i 8d. Po stwierdzeniu, że składki zostały nienależnie opłacone, płatnik składek może złożyć wniosek o ich zwrot (ust. 6c). Natomiast w myśl ust. 6b zakład zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z ust. 6a mogą być zwrócone, chyba że nie przekraczają wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Zgodnie z dyspozycją przepisu ust. 6g nienależnie opłacone składki ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia: 1) otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b; 2) opłacenia składek, w przypadku braku zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b.

W rozumieniu powyższych przepisów sąd uznał, że nienależnie opłacone przez płatnika składki za sierpień 2020 r., powinny zostać zwrócone wobec złożonego przez płatnika składek wniosku o ich zwrot. Zakład Ubezpieczeń Społecznych błędnie uznał, że w sytuacji gdy pracodawca nie wypłacił należnego wynagrodzenia za sierpień 2020 r., to ubezpieczony podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i składki za ten miesiąc powinien był opłacić.

Stosunek pracy łączący ubezpieczonego z (...) sp. z o.o. stanowił w sierpniu 2020r. bezwzględny tytuł ubezpieczenia (art. 9 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy), mający pierwszeństwo przed tytułem ogólnym ubezpieczenia, jakim jest prowadzenie przez nią pozarolniczej działalności (art. 6 ust. 1 pkt 5 ww. ustawy).

Pracodawca nie wypłacił A. W. (1) wynagrodzenia za sierpień 2020 r. w terminie. Prawidłowo więc (...) sp. z o.o. za sierpień 2020 r. wskazała w deklaracji ZUS RCA za A. W. (1) podstawę wymiaru składek wynoszącą 0,00 zł. Ww. pracodawca dokonał zapłaty zaległego wynagrodzenia za sierpień 2022 r. dopiero po ustaniu zatrudnienia. Wówczas dokonano stosownej korekty w ZUS. (...) sp. z o.o. za październik 2020 r. wskazała w deklaracji ZUS RCA za A. W. (1) podwójną podstawę wymiaru składek wynoszącą 6293,33 zł z kodem ubezpieczenia 3000, który potwierdził jednocześnie, że wskazano podwójną podstawę wymiaru składek ponieważ wypłata wynagrodzenia za sierpień 2020 r. nastąpiła w miesiącu kolejnym po ustaniu zatrudnienia. Ponadto za ten sam okres, tj. sierpień 2020 r. A. W. (1) został przez organ rentowy wezwany do zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Składki z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej za sierpień 2020 r. zostały przez płatnika opłacone odpowiednio: 19 października 2020 r. w wysokości 992,30 zł oraz 28 października 2022 r. w wysokości 190 zł.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawie stwierdzić należy, że skoro A. W. (1) miał faktycznie ustalone wynagrodzenie z tytułu ważnej umowy o pracę w wysokości przekraczającej wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę na okres jednego miesiąca, to nie podlegał on w tym czasie obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Ustawodawca, stanowiąc normę art. 9 ust. 1a ustawy systemowej nie miał zamiaru obciążyć pracownika wykonującego pracę w ramach ważnie zawartego stosunku pracy dodatkowym poważnym zobowiązaniem o charakterze fiskalnym, jakim jest obowiązek zapłaty składek ubezpieczeniowych z tytułu objęcia dodatkowo z mocy prawa innym tytułem ubezpieczenia wyłącznie dlatego, że wbrew treści stosunku pracy pracodawca z naruszeniem prawa nie realizuje względem niego obowiązku wypłaty wypracowanego wynagrodzenia w ustalonej wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 29 stycznia 2015 r. III AUa 985/14 LEX nr 1649027, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 11 września 2013 r. III AUa 291/13, LEX nr 1369205).

Mimo, że za sporny miesiąc pracy ubezpieczonego wynagrodzenie wypłacono mu dopiero po ustaniu stosunku pracy, co potwierdza złożona przez pracodawcę deklaracja ZUS RCA za październik 2020 r., gdzie wskazano podwójną podstawę wymiaru składek wynoszącą 6293,33 zł z kodem ubezpieczenia 30 00, to jednak prawidłowa wykładnia art. 9 ust. 1a ustawy systemowej wskazuje na brak podstaw do zmiany tytułu ubezpieczenia w sierpniu 2020 r., kiedy A. W. (1) pozostawał w stosunku pracy lecz nie otrzymywał wynagrodzenia określonego w wysokości przewyższającej minimalne wynagrodzenie. Wobec powyższego zaskarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiająca ubezpieczonemu zwrotu nadpłaconych składek za sierpień 2022 r. w wysokości 992,30 zł jest nieprawidłowa i powinna zostać zmieniona.

W konsekwencji w powyższym zakresie odwołanie podlegało uwzględnieniu poprzez zmianę zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., o czym sąd orzekł w pkt I wyroku.

Kolejnym zagadnieniem, które podlegało rozpoznaniu było roszczenie odwołującego o zwrot odsetek od zapłaconej kwoty 992,30 zł tytułem składek liczonymi od dnia ich zapłaty tj. 19 października 2022 r. do dnia ich zwrotu oraz zwrot kwoty 190 zł naliczonych przez organ rentowy i opłaconych przez ubezpieczonego tytułem odsetek od nadpłaconych składek na ubezpieczenie społeczne za sierpień 2020r. wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia ich zapłaty, tj. 28 października 2022 r. do dnia ich zwrotu. Sąd miał na uwadze, że zaskarżona decyzja obejmowała wyłącznie zagadnienie związane z odmową zwrotu nadpłaconych składek, przedmiotem tej decyzji nie była odmowa zwrotu odsetek od opłaconych po terminie składek, czy też odsetek od nadpłaconych składek. Sąd powyższych roszczeń nie rozpoznawał i nie odniósł się do nich merytorycznie, ponieważ w orzecznictwie (zob. uzasadnienie uchwały SN z 9 maja 2007 r., I UZP 1/07, OSNPUSiSP 2007, nr 21-22, poz. 323; wyrok SN z 20 maja 2004 r., II UK 395/03, OSNPUSiSP 2005, nr 3, poz. 43 i wyrok SA w Lublinie z 22 maja 2013 r., III AUa 346/13, LEX nr 1315695) i piśmiennictwie (zob. M. Cholewa-Klimek, Postępowanie sądowe w sprawach..., s. 176; M. Gajda-Durlik, Postępowanie w sprawach z zakresu..., s. 372) utrwalony jest pogląd, że sądowe postępowanie odwoławcze ma charakter kontrolny, co oznacza, że jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem, w aspekcie formalnym i materialnym, decyzji organu rentowego z uwzględnieniem stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydawania rozstrzygnięcia zaskarżonego odwołaniem (zob. też wyrok SN z 20 maja 2004 r., II UK 395/03, OSNPUSiSP 2005, nr 3, poz. 43 i wyrok SN z 3 grudnia 1998 r., II UKN 341/98, OSNAPiUS 2000, nr 2, poz. 72). Zakres i przedmiot rozpoznania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznacza przedmiot decyzji organu rentowego i żądanie zgłoszone w odwołaniu wniesionym do sądu (zob. tezę 4 wyroku SN z 7 kwietnia 2011 r., I UK 357/10, LEX nr 863946; tezę 1 wyroku SN z 1 września 2010 r., III UK 15/10, LEX nr 667499; wyrok SN z 9 kwietnia 2008 r., II UK 267/07, LEX nr 469168 oraz tezę 2 postanowienia SN z 26 stycznia 2012 r., I UK 310/11, LEX nr 1215418; postanowienie SN z 22 lutego 2012 r., II UK 275/11, LEX nr 1215286), zatem sąd, rozpoznając odwołanie od decyzji organu rentowego, rozstrzyga o zasadności odwołania w granicach wyznaczonych zakresem samego odwołania oraz treścią zaskarżonej decyzji (zob. wyrok SN z 9 września 2010 r., II UK 84/10, LEX nr 661518 i wyrok SN z 23 kwietnia 2010 r., II UK 309/09, LEX nr 604210). Ostatecznie więc to treść decyzji wyznacza maksymalne granice rozpoznania sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych (zob. uchwałę SN z 11 lutego 2014 r., I UZP 4/13, LEX nr 1433767). Sąd nie może wyjść poza te granice (mogłoby to bowiem naruszać zakaz wyrokowania obok czy ponad żądanie), dlatego ubezpieczony nie może żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował (zob. wyrok SN z 18 lutego 2010 r., III UK 75/09, OSNPUSiSP 2011, nr 15-16, poz. 215). Oznacza to, że o roszczeniu w pierwszej kolejności powinien orzekać i o nim rozstrzygać pozwany organ rentowy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 22 maja 2013 r., III AUa 346/13).

Sąd podziela stanowisko wyrażone w powołanych orzeczeniach. W przedmiotowej sprawie skutkuje ono niemożnością orzeczenia o zwrocie odsetek zapłaconych od nieterminowo opłaconych składek czy odsetek od nadpłaconych składek, ponieważ sprawa w tym przedmiocie powinna w pierwszej kolejności być rozpoznana przez organ rentowy, wobec tego konieczne jest, aby to organ rentowy najpierw wydał decyzję w tym przedmiocie, którą sąd będzie mógł skontrolować.

W tym stanie rzeczy sąd nie znalazł podstaw do zmiany zaskarżonej decyzji w zakresie zwrotu kwoty 190 zł oraz odsetek od kwot 992,30 zł i 190 zł, a odwołanie w tym zakresie należało przekazać celem rozpoznania organowi rentowemu, o czym sąd orzekł w pkt II wyroku.