Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 września 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Aleksandra Łączyńska-Mendakiewicz

po rozpoznaniu w dniu 21 września 2017 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa T. O.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa w W. z dnia 21 marca 2017 r., sygn. akt XVI C 2711/16 upr.

1.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt. 1 i 2 w ten sposób, że oddala powództwo oraz zasądza od T. O. na rzecz (...) S.A.
z siedzibą w W. kwotę 2.417 zł (dwa tysiące czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu,

2.  odrzuca apelację w pozostałym zakresie,

3.  zasądza od T. O. kwotę 1.200 zł (jeden tysiąc dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów w instancji odwoławczej.

V Ca 1515/17

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 10 października 2016 r. T. O. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej jako (...) S.A." lub Towarzystwo (...)) kwoty 8.117,76 zł wraz z ustawowymi odsetki za opóźnienie liczonymi od dnia następującego po dniu doręczenia odpisu pozwu pozwanemu do dnia zapłaty oraz zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kosztów procesu.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 21 marca 2017 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w W. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8 117,76 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 grudnia 2016 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 2 717 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego a także nakazał zwrócić powodowi ze Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa w W. kwotę 106 (sto sześć) złotych tytułem nadpłaty opłaty sądowej od pozwu (pkt III).

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniósł pozwany zaskarżając je w całości ora zarzucając mu:

- naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. mające wpływ na treść orzeczenia, przez dokonanie dowolnej, nie zaś swobodnej oceny dowodów w postaci umowy ubezpieczenia wraz z ogólnymi warunkami ubezpieczeń co w konsekwencji doprowadziło do błędnego przyjęcia przez Sąd I instancji, że umowa łącząca strony była umową mieszaną z elementami umowy ubezpieczenia na życie oraz umowy o charakterze inwestycyjnym, wobec czego Sąd I instancji błędnie przyjął, że okres przedawnienia roszczenia powoda wynosi 10 lat, podczas gdy okres przedawnienia roszczenia powoda wynosi 3 lata, co w konsekwencji doprowadziło do uwzględnienia powództwa;

- art. 805 § 1 i § 2 k.c. poprzez błędną interpretację polegająca na przyjęciu, że stosunek prawny łączący powoda z pozwanym nie jest umową ubezpieczenia, a w konsekwencji błędne uznanie, że roszczenie powoda nie jest związane z umową ubezpieczenia;

- art. 4 w zw. z art. 13 ust 4 ustawy z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej („Ustawy) w związku z pkt. 3 Dział I załącznika do Ustawy poprzez ich niezastosowanie, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego uznania, że stosunek prawny łączący powoda z pozwanym nie jest umową ubezpieczenia, a w konsekwencji błędne uznanie, że roszczenie powoda nie jest związane z umową ubezpieczenia;

- art. 819 k.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy do roszczeń wynikających łączącego strony stosunku prawnego przepis ten ma zastosowanie.

- 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 118 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie, podczas gdy brak było postaw do uznania, że przepisy te maja zastosowanie w sprawie.

Wskazując na powyższe podstawy apelacji pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i orzeczenie o kosztach procesu w tym kosztach zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Sąd odwoławczy nie przeprowadzał postępowania dowodowego w tej sprawie, a zatem - zgodnie z art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. - ogranicza się jedynie do przedstawienia podstawy prawnej wyroku.

Apelacja strony pozwanej w całości zasługuje na uwzględnienie, chociaż niezasadny jest zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego tj. art. art. 233 § 1 k.p.c., który faktycznie odnosi się do dokonanej przez sąd I instancji oceny umowy łączącej strony, a zatem nie należy do podstawy faktycznej ustalonej przez sąd a oceny prawnej dokonanej czynności, tym samym winien (i prawidłowo jest) kwestionowany przy pomocy zarzutów prawa materialnego. Wszystkie zarzutu prawa materialne są natomiast trafne.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że łącząca strony umowy jest umową nazwaną tj. umową ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Umowa ta została określona w pierwszej kolejności w przepisach znajdujące się w szczególności w tytule XXVII, dziale I i III Kodeksu cywilnego oraz przepisach zawartych w Ustawie z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej (j. t. Dz. U. z 2010 r., nr 11, poz. 66 ze zm.).

Umowa ubezpieczenia na życie ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej i odpłatnej - po obu stronach powstają określone prawa oraz obowiązki. Stronami analizowanej umowy są ubezpieczyciel i ubezpieczający/ubezpieczony. Zgodnie z treścią art. 805 § 1 k.c, przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie przy ubezpieczeniu osobowym - umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.

W wyżej wymienionej ustawie o działalności ubezpieczeniowej w art. 13 uregulowano szczegółowo obowiązki ubezpieczyciela w zakresie ubezpieczeń, o których mowa w dziale I załącznika do ustawy tj. Ubezpieczeń na życie, do których zakwalifikowano, stosownie do treści załącznika – Podział ryzyka wg działów, grup i rodzajów ubezpieczeń: dział I Ubezpieczenia na życie:

1. Ubezpieczenia na życie.

2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci.

3. Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

4. Ubezpieczenia rentowe.

5. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4.

Szczególne obowiązki, związane z tym konkretnym ubezpieczeniem na życie zawierał pkt. 4 i 5, stosownie do których zakład ubezpieczeń jest obowiązany do określenia lub zawarcia w umowie ubezpieczenia:

1) wykazu oferowanych ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych;

2) zasad ustalania wartości świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia, w tym również zasad umarzania jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i terminów ich zamiany na środki pieniężne i wypłaty świadczenia;

3) regulaminu lokowania środków ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego obejmującego w szczególności charakterystykę aktywów wchodzących w skład tego funduszu, kryteria doboru aktywów oraz zasady ich dywersyfikacji i inne ograniczenia inwestycyjne;

4) zasad i terminów wyceny jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego;

5) zasad ustalania wysokości kosztów oraz wszelkich innych obciążeń potrącanych ze składek ubezpieczeniowych lub z ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego;

6) zasad alokacji składek ubezpieczeniowych w jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, w szczególności w zakresie określonym w pkt 4 i 5, oraz terminu zamiany składek na jednostki tego funduszu.

Ponadto ubezpieczyciel jest obowiązany do:

1) dokonywania wyceny jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego nie rzadziej niż raz w miesiącu;

2) ogłaszania, nie rzadziej niż raz w roku, w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim wartości jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego ustalonej w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym jest dokonywane ogłoszenie;

3) sporządzania i publikowania rocznych i półrocznych sprawozdań ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego.

Jak z powyższego wynika, umowa łącząca strony nie jest umowa nienazwaną a stricte umową ubezpieczenia na życie podtypem ubezpieczenia na życie z kapitałowym funduszem ubezpieczeniowym.

W konsekwencji do umowy tej znajduje zastosowanie art. 819 § 1 k.c. regulujący termin przedawnienia roszczeń z umowy ubezpieczenia, który wynosi 3 lata. Wobec rozwiązania umowy z dniem 6 sierpnia 2013 r. oraz rozliczenia polisy i poinformowania o tym w piśmie z dnia 26 sierpnia 2013 r., a także wezwania do zapłaty z dnia 20 września 2013 r., nawet przy najbardziej korzystnym dla strony powodowej przyjęciem początkowego biegu terminu przedawnienia, niewątpliwie upłynął on przed wytoczeniem powództwa w niniejszej sprawie.

Wprawdzie konstrukcja umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi budzi poważne wątpliwości co do jej zgodności z naturą stosunku ubezpieczenia oraz co do ekwiwalentności świadczeń, zwłaszcza przy założeniu, że ubezpieczyciel działając jako „pośrednik” w lokowaniu kapitału, działa we własnym imieniu i na własny rachunek oraz nie ponosi żadnego ryzyka inwestycyjnego, a w szczególności ryzyka spadku wartości inwestycji, to jednak jest to prawnie dopuszczalna forma działalności. Zawieranie tego rodzaju umów w wielu wypadkach wiązało się z chęcią uniknięcia opodatkowania środków zgormadzonych na tego rodzaju polisolakatach.

Należy wskazać, że również w obowiązującej obecnie ustawie z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej przewidziano tego rodzaju umowy ubezpieczenia na życie (art. 22, 23 Ustawy).

Zasadny jest także zarzut naruszenia art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 118 k.c. Należy bowiem wskazać, że wskutek uznania za abuzywne postanowień umownych w trybie art. 385 ¹§ 1 k.c., stosownie do treści paragrafu drugiego, strony są związane umową w pozostałym zakresie, a zatem wbrew wywodom sądu nie powstaje w tym wypadku sytuacja analogiczna do odstąpienia od umowy, wręcz przeciwnie umowa w pozostałym zakresie wiąże strony i na jej podstawie, po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych strony winny się rozliczyć (wykonać umowę).

Za utrwalony zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie należy przyjąć pogląd, że przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu należy stosować wtedy, gdy brak jest innego środka prawnego umożliwiającego dochodzenie należności. W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2004 r., sygn. akt V CK 193/03, stwierdzono m.im: „W obowiązującej u nas formule prawnej bezpodstawnego wzbogacenia nie ma zaś podstaw do przypisania tej instytucji pełnienia funkcji swoistej condictionis generalissimae. Dlatego też w orzecznictwie Sądu Najwyższego odrzuca się zbieg roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniami z tytułu wykonania (niewłaściwego wykonania) umowy. Podkreśla się, że gdy w danym stosunku prawnym stronie przysługuje wierzytelność wynikająca z umowy, może ona dochodzić tylko tej wierzytelności. Dopuszczenie wówczas możliwości dochodzenia zamiast tej wierzytelności roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia podważałoby sens szczegółowych unormowań stosunków obligacyjnych, uwzględniających ich specyfikę.” (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2002 r. sygn. akt I CKN 810/99 czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1998 r. sygn. akt I CKN 522/97).

Reasumując wskazać należy, że dochodzenie roszczeń na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu możliwe jest jedynie wówczas, gdy nie ma możliwości wystąpienia z roszczeniem o wykonanie umowy, bądź gdy dochodzenie wykonania umowy wiązałoby się z większymi trudnościami. Dochodzenia należności na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu nie uzasadnia przy tym fakt, iż roszczenie o wykonanie umowy uległo już przedawnieniu – byłoby to bowiem równoznaczne z obejściem przepisów szczególnych o przedawnieniu roszczeń wynikających z konkretnego rodzaju umowy. Tym samym do dochodzonego w niniejszej sprawie roszczenia nie znajdował zastosowania 10-letni termin przedawnienia.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał za skuteczny zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczenia i tym samym na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 819 §1 k.c. zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił, o czym orzeczono w pkt 1 wyroku.

W pkt 2 wyroku Sąd Okręgowy na podstawie art. 373 k.p.c. odrzucił apelację pozwanego co do pkt III zaskarżonego wyroku, uznając iż w tym zakresie pozwany nie ma interesu prawnego w jego zaskarżeniu, albowiem rozstrzygnięcie to nie dotyczy praw pozwanego, a jedynie zwraca powodowi nadpłaconą cześć opłaty sądowej od pozwu..

O kosztach procesu w obu instancjach na które złożyły się: wynagrodzenie pełnomocnika w obu instancjach oraz opłata od apelacji orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. oraz w zw. z § 2 pkt 4), § 10 pkt 1 podpkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z dnia 5 listopada 2015 r.) i § 2 pkt 4) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. (Dz.U.z 2016 r. poz.1667).