Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 19 listopada 2015 roku

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Ewa Stefańska

Sędzia SA Irena Piotrowska

Sędzia SA Agata Zając (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 2015 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) z siedzibą w P.

przeciwko (...) – Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M.

o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 12 listopada 2013 roku

sygn. akt XVII AmC 12874/12

p o s t a n a w i a:

1.  uchylić zaskarżony wyrok i postępowanie w sprawie umorzyć;

2.  zasądzić od powoda (...) z siedzibą w P. na rzecz pozwanego (...) – Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M. kwotę 377 (trzysta siedemdziesiąt siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania przed Sądem I instancji;

3.  zasądzić od powoda (...) z siedzibą w P. na rzecz pozwanego (...) – Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M. kwotę 720 (siedemset dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt VI ACa 1550/14

UZASADNIENIE

(...) z siedzibą w P. pozwem z dnia25 listopada 2012 roku żądało uznania za niedozwolone i zakazania pozwanemu wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści: „Kupujący wyraża niniejszym zgodę na jednostronną zmianę Umowy przez Sprzedającego polegającą na zmianie ceny całkowitej pojazdu o nie więcej niż 3%, z ważnych przyczyn. Za ważną przyczynę uznaje się konieczność wprowadzenia pojeździe zmian technicznych wynikających z przepisów prawa”.

Wyrokiem z dnia 12 listopada 2013 roku Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił powództwo w całości.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając orzeczenie w całości, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa oraz zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów procesu za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Wyrok podlegał uchyleniu, a postępowanie w sprawie należało umorzyć.

Zgodnie bowiem z art. 479 ⁴³ k.p.c. wyrok prawomocny uznający postanowienie wzorca umowy za niedozwolone i zakazujący jej stosowania ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania tego postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ par. 2 k.p.c.

W niniejszej sprawie powód domagał się uznania za niedozwolone postanowienia wzorca umowy o treści: „Kupujący wyraża niniejszym zgodę na jednostronną zmianę Umowy przez Sprzedającego polegającą na zmianie ceny całkowitej pojazdu o nie więcej niż 3%, z ważnych przyczyn. Za ważną przyczynę uznaje się konieczność wprowadzenia pojeździe zmian technicznych wynikających z przepisów prawa”.

Tymczasem w czasie trwania niniejszego postępowania, tj. w dniu 22 października 2013 roku do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wpisane zostało postanowienie o treści: „Kupujący wyraża niniejszym zgodę na jednostronną zmianę Umowy przez Sprzedającego polegającą na zmianie ceny całkowitej pojazdu o nie więcej niż 3%, z ważnych przyczyn. Za ważną przyczynę uznaje się konieczność wprowadzenia pojeździe zmian technicznych wynikających z przepisów prawa” (poz. 5376).

Ponieważ w/w klauzula jest identyczna z klauzulą objętą powództwem, wpisanie jej do rejestru skutkowało niedopuszczalnością prowadzenia procesu w sprawie niniejszej.

Stanowisko zajmowane przez Sąd Najwyższy w powyższej kwestii nie jest jednolite. W uchwale z dnia 19 grudnia 2003 r. (III CZP 95/03, OSNC 2005/2/25) Sąd Najwyższy wskazał, że powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza – od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art. 479 ⁴³ k.p.c. w związku z art. 365 k.p.c. i art. 479 ⁴⁵ par. 2 k.p.c.) – ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok. Następnie w uchwale z 7 października 2008 r. (III CZP 80/08, OSNC 2009/9/118) Sąd Najwyższy uznał, że rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda – w tym także przez organizację społeczną działającą na rzecz ochrony interesów konsumentów – przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym sprawę podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z 19 grudnia 2003 r. Sąd Najwyższy wyjaśnił w niej, że granicami podmiotowymi powagi rzeczy osądzonej objęte są w zasadzie strony procesu, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby; w takich wypadkach dochodzi do połączenia rozszerzonej prawomocności z powagą rzeczy osądzonej. Wypadki rozszerzonej podmiotowo prawomocności materialnej należy rozpatrywać nie tylko w aspekcie mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia (art. 365 § 1 k.p.c.), ale także w aspekcie powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Sąd Najwyższy wskazał również, że wypadki rozszerzonej prawomocności i powagi rzeczy osądzonej można podzielić na dwie grupy; pierwszą stanowią wypadki, w których wyrok - ze względu na szczególny charakter przedmiotu osądu - skutkuje dla wszystkich i przeciw wszystkim (np. art. 435 § 1 k.p.c. i art. 458 § 1 k.p.c.), natomiast do drugiej grupy należą wypadki, w których wyrok skutkuje wobec osób trzecich ze względu na szczególny stosunek tych osób do jednej ze stron procesu i tylko wobec niej (np. wypadki następstwa prawnego, w tym objęte regulacją art. 192 pkt 3 k.p.c.). Tożsamość stron procesowych, jako warunek istnienia powagi rzeczy osądzonej, skutkującej w innej, późniejszej sprawie odrzuceniem pozwu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.), zachodzi więc, zdaniem Sądu Najwyższego zarówno wtedy, gdy w obydwu sprawach uczestniczą te same strony - bez względu na rolę procesową - jak i wtedy, gdy zamiast strony wcześniejszego procesu występuje jej następca prawny lub inna osoba objęta w danym wypadku rozszerzoną prawomocnością. W dalszym ciągu Sąd Najwyższy wskazał, że przedstawiona koncepcja ujmowania rozszerzonej prawomocności materialnej w łączności z powagą rzeczy osądzonej, akceptowana przez przeważającą część doktryny, jak też znajdująca odzwierciedlenie w judykaturze Sądu Najwyższego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1971 r., III CRN 361/71, OSPiKA 1972, nr 10, poz. 179, oraz z dnia 27 kwietnia 1999 r., III CKN 48/99, nie publ.), pozwala przyjąć, że powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza - od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art. 479 ⁴³ k.p.c. w związku z art. 365 k.p.c. i art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.) - ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok; pozew obejmujący takie powództwo podlega odrzuceniu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Sąd Najwyższy wyjaśnił również, że celem podstawowym postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone jest usunięcie postanowień wzorca uznanych za abuzywne z obrotu ze skutkiem nie tylko dla stron procesu, lecz także wobec osób trzecich ( erga omnes). Oznacza to w sposób oczywisty, zdaniem Sądu Apelacyjnego, że powaga rzeczy osądzonej wynikająca z rozszerzonej mocy wiążącej, o jakiej mowa w art. 479 ⁴³ k.p.c. obejmuje również po stronie pozwanej innych przedsiębiorców, którzy posługują się wzorcem umowy zawierającym postanowienie wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK.

Z powyższych względów za niezasadne należy uznać stanowisko, że wyrok wydany w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone eliminuje niedozwolone postanowienia tylko z konkretnego wzorca, a nie w ogóle z obrotu. Wyrok sądu ochrony konkurencji i konsumentów, uznając konkretne postanowienia wzorca umowy za abuzywne, wyłącza je z wszelkich wzorców umów, niezależnie od przedsiębiorcy posługującego się tym wzorcem. Natomiast inną kwestią jest indywidualne uzgodnienie z konsumentem takiego postanowienia i wprowadzenie go do umowy. Wskazać także należy, że kwestia zmiany okoliczności sprawy (czy też innych okoliczności sprawy) nie stoi na przeszkodzie odmowie odrzucenia pozwu w przypadku, gdy uznaje się, że rozszerzona moc wiążąca wyroku SOKiK pokrywa się z zakresem powagi rzeczy osądzonej. Takie okoliczności należałoby bowiem zaliczyć do zdarzenia o charakterze causa superveniens, prowadzącego do wygaśnięcia powagi rzeczy osądzonej. Takie okoliczności jednak w sprawie niniejszej nie zachodzą.

Zważyć przy tym należy, że stosownie do art. 479 ⁴⁵ § 3 k.p.c. rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone jest jawny. Jawność ta pozwala przedsiębiorcom formułującym własny wzorzec na zapoznanie się z postanowieniami wzorców uznanymi za niedozwolone, których stosowanie zostało zakazane, i respektowanie wyroku sądu, na podstawie którego wpis został dokonany. W przeciwnym razie stosowną interwencję powinien podjąć już Prezes UOKiK na podstawie art. 24 ustęp 2 pkt. 1 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm.). W postępowaniu wywołanym taką interwencją dany przedsiębiorca będzie zaś mógł ewentualnie usprawiedliwić się i wykazać np., iż kwestionowane przez Prezesa UOKiK zachowanie podejmowane było w okolicznościach wyłączających bezprawność przedsiębiorcy lub jest dla konsumenta korzystne (por. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, Komentarz pod red. prof. dr hab. Tadeusza Skocznego, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2009 r., teza 10 i 41 do art. 24, str. 946 i 960).

Należy też w tym miejscu podnieść, iż w orzecznictwie z zakresu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów przyjęto, iż przedmiotowej praktyki może dopuści się każdy przedsiębiorca, nie tylko ten który był stroną postępowania zakończonego wpisaniem postanowienia wzorca do rejestru. Wynika to z tego, iż „zakazane jest posługiwanie się w obrocie prawnym postanowieniami wzorów umów wpisanych do rejestru jako niedozwolonych przez wszystkich i przeciwko wszystkim kontrahentom występującym w stosunkach prawnych określonego rodzaju”- por. wyroki SN z 20.06.2006 r., III SK 7/06, OSNP 2007, Nr 13-14, poz. 207, uchw. SN z 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06III, 5 czerwca 2007 r., I CSK 117/07 (niepublikowany). Wpisane do rejestru klauzule zostały uznane za niedozwolone ze względu na określony układ praw i obowiązków stron, ukształtowanych we wzorcu. W tym ujęciu praktyki z art. 24 ust. 2 pkt 1 dopuszcza się: a) przedsiębiorca będący stroną postępowania zakończonego wpisaniem określonego postanowienia wzorca umownego do rejestru, a o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c., który w dalszym ciągu stosuje to postanowienie, b) przedsiębiorca, który nie był stroną postępowania zakończonego wpisem, który stosuje postanowienia identyczne sformułowane, jak w postanowieniu wzorca umownego wpisane do ww. rejestru c) przedsiębiorca stosujący klauzule, które – nie będąc treściwo identyczne z postanowieniami wzorca wpisanymi do rejestru – wywołują ten sam skutek.

W takiej sytuacji zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ulega wątpliwości, że wpisanie do rejestru przed wniesieniem pozwu klauzuli o tożsamej treści winno skutkować odrzuceniem pozwu z powodu objęcia jej przedmiotu powagą rzeczy osądzonej. Nie ma też, z punktu widzenia ochrony interesów konsumentów, względów celowościowych i funkcjonalnych, potrzeby prowadzenia kilku postępowań, które miałoby zakończyć się identycznym rozstrzygnięciem i wpisywania do rejestru kolejnej klauzuli, skoro widnieje w nim klauzula o oczywiście tożsamym brzmieniu. Taka praktyka czyni rejestr nieczytelnym i w konsekwencji nie może on w należyty sposób pełnić swojej funkcji.

Nie ulega także wątpliwości, że wpisanie do rejestru w trakcie trwania postępowania klauzuli o tożsamej treści, winno skutkować umorzeniem postępowania ze względu na to, że od tej chwili wydanie wyroku w sprawie stało się niedopuszczalne (art. 355 § 1 k.p.c.), z powodu objęcia jej przedmiotu powagą rzeczy osądzonej.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny uznał, że w sprawie niniejszej zachodzi przeszkoda do merytorycznego rozpoznania pozwu w postaci powagi rzeczy osądzonej, co skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i umorzenia postępowania w sprawie.

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak na wstępie.

Uchylenie wyroku i umorzenie postępowania oznacza, że pozwany wygrał proces w niniejszej sprawie, co skutkowało koniecznością zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c., na które złożyły się, w ramach postępowania przed Sądem I instancji: opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł oraz koszty zastępstwa procesowego w wysokości 360 zł zgodnie z § 18 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu - w brzmieniu tego przepisu sprzed dnia 14 lutego 2013 roku. Okoliczność, iż wskazywana klauzula została wpisana do rejestru już po wniesieniu pozwu nie mogła stanowić o tym, że powód wygrał postępowanie w sprawie. Zwrócić należy bowiem uwagę, iż wskazywana klauzula, wpisana do rejestru pod poz. 5376, była wynikiem rozpoznania powództwa wniesionego także przez powodowe Stowarzyszenie, zaś wyrok w tej sprawie zapadł już dnia 14 sierpnia 2013 roku, a zatem powód miał dostatecznie dużo czasu by odstąpić od popierania bezprzedmiotowego powództwa.

Na koszt postępowania przed Sądem Apelacyjnym składały się natomiast: opłata od apelacji w kwocie 600zł oraz koszty zastępstwa procesowego w wysokości 120 zł zgodnie z § 18 ust. 2 pkt 2 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu - w brzmieniu tego przepisu po dniu 14 lutego 2013 roku.