Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 października 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA -Beata Waś (spr.)

Sędziowie: SA - Aldona Wapińska

SO (del.) -Marian Kociołek

Protokolant:sekr. sądowy Beata Pelikańska

po rozpoznaniu w dniu 18 września 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. S.

przeciwko J. K.

o zachowek

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 24 kwietnia 2014 r., sygn. akt IV C 269/13

I.  Zmienia zaskarżony wyrok w ten tylko sposób, że nadaje mu następującą treść:

„1. Zasądza od pozwanej J. K. na rzecz powódki M. S. kwotę 41 183,91 zł (czterdzieści jeden tysięcy sto osiemdziesiąt trzy złote i dziewięćdziesiąt jeden groszy);

2. Zasądzone w punkcie 1. wyroku świadczenie pieniężne rozkłada na trzy równe raty każda po 13 727,97 zł (trzynaście tysięcy siedemset dwadzieścia siedem złotych i dziewięćdziesiąt siedem groszy), płatne przez pozwaną J. K. na rzecz powódki M. S. odpowiednio: - I rata - do dnia 1 czerwca 2014 r., - II rata - do dnia 1 czerwca 2015 r. - III rata - do dnia 1 czerwca 2016 r.;

3. Oddala powództwo w pozostałym zakresie;

4. Zasądza od powódki M. S. na rzecz pozwanej J. K. kwotę 2417 zł (dwa tysiące czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

5. Nakazuje pobrać od pozwanej J. K. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W. kwotę 679,56 zł (sześćset siedemdziesiąt dziewięć złotych i pięćdziesiąt sześć groszy) tytułem zwrotu wydatków należnych Skarbowi Państwa a powstałych w związku z postępowaniem;

6. Nakazuje pobrać od powódki M. S. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W. kwotę 679,56 zł (sześćset siedemdziesiąt dziewięć złotych i pięćdziesiąt sześć groszy) tytułem zwrotu wydatków należnych Skarbowi Państwa a powstałych w związku z postępowaniem.”

II. Zasądza od powódki M. S. na rzecz pozwanej J. K. kwotę 1800 zł (jeden tysiąc sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  Nakazuje pobrać od powódki M. S. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W. kwotę 560 zł (pięćset sześćdziesiąt złotych) tytułem nieuiszczonej opłaty od apelacji od której pozwana J. K. została zwolniona.

Sygn. akt VI ACa 1354/14

UZASADNIENIE

Powódka M. S. wniosła o zasądzenie od pozwanej J. K. kwoty 80.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Domagała się także zasądzenia od pozwanej kosztów postępowania.

Pozwana ostatecznie w toku procesu w piśmie procesowym z dnia 17 grudnia 2013 r. uznała powództwo do kwoty 35.836 zł, natomiast co do pozostałej części powództwa, wnosiła o jego oddalenie. Pozwana wniosła przy tym o rozłożenie należnego powódce świadczenia na trzy równe raty, płatne w ciągu trzech lat począwszy od dnia 1 czerwca 2014 r.

Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 52.370,42 zł (pkt 1); zasądzone w punkcie 1 wyroku świadczenie pieniężne rozłożył na trzy równe raty, każda po 17.456,81 zł, płatne odpowiednio: - I rata do dnia 1 czerwca 2014 r. wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia, - II rata do dnia 1 czerwca 2015 r. wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia, - III rata do dnia 1 czerwca 2016 r. wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia (pkt 2); oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt 3); zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 2417 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 4); zasądził od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa (kasa Sądu Okręgowego w W.) kwotę 852,30 zł tytułem zwrotu wydatków należnych Skarbowi Państwa, a powstałych w związku z postępowaniem (pkt 5); zasądził od powódki na rzecz Skarbu Państwa (kasa Sądu Okręgowego w W.) kwotę 449,72 zł tytułem zwrotu wydatków należnych Skarbowi Państwa a powstałych w związku z postępowaniem (pkt 6).

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 2 listopada 2004 r. zmarła spadkodawczyni Z. G.. W chwili swojej śmierci była żoną A. G.. Z małżeństwa tego spadkodawczyni miała dwoje dzieci - M. S. i G. K.. G. K. zmarła jeszcze przed spadkodawczynią, bo w dniu 16 kwietnia 2000 r. W chwili swojej śmierci G. K. była rozwiedziona, a ze związku małżeńskiego z P. K. miała dwoje dzieci J. K. i M. K.. Spadkodawczyni Z. G. powołała po sobie do całego pozostawionego spadku wnuczkę J. K., córkę P. i G.. Uczyniła to w formie pozostawionego testamentu holograficznego z dnia 2 sierpnia 1999 r. W testamencie tym wyszczególniła cały skład jej majątku spadkowego, który stanowiło własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, które znajduje się w W. przy ul. (...).

Sąd spadku - Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie stwierdził, że spadek po Z. G. w całości nabyła na podstawie testamentu z dnia 2 sierpnia 1999 r. wnuczka J. K.. Prawo do lokalu przy ul. (...) w W., Z. i A. G. nabyli w dniu 16.01.1990 r. na zasadach małżeńskiej wspólności ustawowej. Stan prawny tego lokalu nie uległ zmianie do śmierci spadkodawczyni, a ma on aktualnie wartość rynkową wynoszącą 439 500 zł. Po śmierci spadkodawczyni J. K., w przedmiotowym lokalu wymieniła grzejniki oraz dokonała wymiany całej stolarki okiennej. Z tytułu tych nakładów poniosła łącznie wydatki pieniężne w kwocie 9 472 zł. Ani córka M. S. i wnuczka J. K. nie otrzymały za życia spadkodawczyni Z. G. żadnej darowizny, zapisów i wierzytelności. Aktualnie J. K. mieszka razem z bratem M. K. w domu po rodzicach, który sami utrzymują. Samotnie wychowuje 5 miesięczną córkę. Nie mieszka z ojcem dziecka, który nieregularnie dobrowolnie łoży na utrzymanie dziecka. Przed urodzeniem dziecka była zatrudniona, ale pozostaje na urlopie macierzyńskim. W przedmiotowym lokalu zamieszkuje znajomy i z tego tytułu płaci kwotę 500 zł. Pozwana sama zaś na utrzymanie swoje i dziecka pobiera świadczenie z zasiłku w kwocie około 2800 zł. Nie ma aktualnie innych źródła majątku, z którego mogłaby zaspokoić powódkę. Utrzymanie domu w okresie jesienno-zimowym sięga nawet 3000 zł miesięcznie. M. S. decyzją ZUS została uznana za trwale niezdolną do pracy do dnia 22.07.2011 r.

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy stwierdził, że powództwo jedynie w części zasługuje na uwzględnienia.

Dokonując subsumpcji w płaszczyźnie art. 991 § 1 i § 2 k.c. i obliczając wysokość należnego powódce zachowku, Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności miał na uwadze, że powódka została decyzją ZUS już w dniu 5.11.2001 r (spadkodawczyni zmarła w dniu 2.11.2004 r.) uznana za trwale niezdolną do pracy i z tego też tytułu przyznano jej stałą rentę. Sąd I instancji uznał tym samym, że spełniona została przesłanka do uzyskania przez nią 2/3 wartości udziału spadkowego, przy obliczaniu wysokości zachowku. W rzeczywistości udział powódki wyniósł zatem 2/9 części, nie zaś1/6 część.

Jeśli natomiast chodzi o ustalenie substratu zachowku Sąd Okręgowy miał na uwadze, że do spadku po Z. G. wchodzi wyłącznie połowa prawa do odrębnej własności lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ul. (...), z uwagi na to, że prawo to stanowiło majątek dorobkowy małżeński spadkodawczyni i jej męża, objęty wspólnością majątkową małżeńską. Przy przyjętej wartość całego lokalu wynoszącej 439 500 zł, wartość majątku spadkowego po Z. G. wyniosła zatem kwotę 219 750 zł (439 500 : 2 = 219 750 zł). Sąd Okręgowy uwzględnił następnie wysokość poniesionych przez pozwaną nakładów w wysokości 9472 zł, co po odjęciu powyższej kwoty, dało kwotę 210 278 zł stanowiącą czystą wartość spadku. Ustalony w ten sposób czysty substrat zachowku Sąd I instancji następnie pomnożył przez ułamek stanowiący podstawę do obliczania zachowku dla powódki, tj. 2/9 części, co w efekcie dało kwotę 46 728,44 zł, która stanowiła przysługującą powódce wierzytelność pieniężną z tytułu zachowku. W pozostałej części powództwo Sąd Okręgowy oddalił.

Odsetki od zasądzonej kwoty, Sąd Okręgowy zasądził od dnia doręczenia pozwanej odpisu pozwu, wskazując, iż wcześniej nie była ona skutecznie wezwana do zapłaty zachowku. W pozostałej części żądanie zasądzenia odsetek podlegało natomiast oddaleniu. Biorąc natomiast pod uwagę treść wniosku pozwanej, który został oparty na treści art. 320 k.p.c., Sąd Okręgowy dokonał kapitalizacji roszczenia odsetkowego od dnia 21.05.2013 r. do dnia wyrokowania, co dało kwotę 5 641,98zł i tym samym o powyższą kwotę podwyższona została ustalona wielkość zachowku. W ostateczności dało to zatem kwotę 52 370,42 zł, zasądzoną w punkcie 1 wyroku.

Sąd Okręgowy uwzględnił przy tym wniosek pozwanej o rozłożenie zasądzonego w wyroku świadczenia na trzy równe raty, uznając, że po stronie pozwanej jako zobowiązanej do spełnienia świadczenia z tytułu zachowku zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające zastosowanie art. 320 k.p.c.

O kosztach procesu stosownie do jego wyniku, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku, zaskarżając go w części uwzględniającej powództwo ponad kwotę 41 183,91 zł, tj. w pkt 1, 2, 4, 5, złożyła pozwana, która zarzuciła:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 991 § 1 k.p.c., poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, iż uprawnionej częściowo niezdolnej do pracy w sposób trwały należą się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by jej przypadł przy dziedziczeniu ustawowym;

2. art. 233 § 1 k.p.c., poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie i przyjęcie, że powódka była w dniu 2 listopada 2004 r. osobą trwale niezdolną do pracy i w związku z tym przysługuje jej roszczenie o wypłatę zachowku w wysokości 2/3 udziału spadkowego, pomimo że nie przedstawiła żadnego dowodu, który świadczyłby o jej niezdolności do pracy - całkowitej i trwałej w dacie otwarcia spadku;

3. błąd w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę orzeczenia i przyjęcie, iż powódka w dacie otwarcia spadku była osobą całkowicie niezdolną do pracy w sposób trwały.

Podnosząc powyższe skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonym zakresie i oddalenie powództwa ponad kwotę 41.183,91 zł, a nadto o ustalenie wysokości każdej z rat na kwotę 13 727,97 zł. Pozwana wnosiła także o zasądzenie od powódki na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wg norm prawem przepisanych za obydwie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja pozwanej okazała się zasadna.

Ustalenia Sądu I instancji okazały się w znacznym stopniu prawidłowe poza kwestią zasadniczą dla rozstrzygnięcia a mianowicie charakteru niezdolności do pracy powódki. W tym zakresie Sąd Apelacyjny uzupełnił ustalenia faktyczne Sądu I instancji przyjmując , że powódka w dniu otwarcia spadku była trwale ale częściowo niezdolna do pracy.

Powódka została w dniu 5 listopada 2001r. uznana przez lekarz orzecznika ZUS za częściowo trwale niezdolną do pracy i na tej podstawie decyzją ZUS z 14 listopada 2001r. została jej przyznana stała renta ( karta 100-101 )akt. Dokumenty te nie były kwestionowane przez żadną ze stron ani co do ich prawdziwości, ani co do treści w nich zawartej. Tym samym zarzut naruszenia art. 233 par 1 k.p.c należało uznać za zasadny.

Mając powyższe na uwadze rozstrzygnięcia wymagała kwestia, czy osoba, która z powodu naruszenia sprawności organizmu została uznana w prawdzie trwale ale jedynie za częściowo niezdolną do wykonywania zatrudnienia, może być uważana za trwale niezdolną do pracy w rozumieniu art. 991 § 1 k.c.

Na to pytanie udzielił odpowiedzi Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 października 2003 r., (IV CK 158/02, Lex nr 106579) przyjmując, że uprzywilejowanie przewidziane w art. 991 § 1 k.c. dotyczy jedynie uprawnionych całkowicie i trwale niezdolnych do pracy. W uzasadnieniu tego poglądu Sąd Najwyższy rozważał przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, mającej zastosowanie w tamtej sprawie, jak i przepisy obowiązującej aktualnie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 z późn. zm.), gdzie rozróżnia się całkowitą i częściową niezdolność do pracy.

W ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) rozróżnia się całkowitą i częściową niezdolność do pracy. Zgodnie z art. 12 ust. 1, niezdolną do pracy w rozumieniu tej ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy (art. 12 ust. 2), a częściowo niezdolną - osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji art. 12 ust. 3). Trwałą niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy (art. 13 ust. 2), natomiast okresową - jeżeli według wiedzy medycznej istnieją rokowania odzyskania zdolności do pracy (art. 13 ust. 3).

Jak wynika z przedstawionych unormowań, w przepisach określających warunki uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, rozróżnia się: niezdolność całkowitą i częściową - w zależności od stopnia tej niezdolności, a ponadto trwałą i okresową - w zależności od tego, czy istnieją rokowania odzyskania zdolności do pracy. Innymi słowy, zarówno całkowita, jak i częściowa niezdolność do pracy może być trwała lub okresowa.

Sąd Najwyższy w omawianym orzeczeniu podkreślając , że ustawodawca nie zdefiniował w Kodeksie cywilnym pojęcia trwałej niezdolności do pracy, którym posłużył się w art. 991 § 1 k.c. wskazał , że dyrektywy wykładni językowej nie pozwalają na jednoznaczne ustalenie zakresu interpretowanego pojęcia, wobec czego konieczne jest odwołanie się do dyrektyw funkcjonalnych. Wskazał , że ustawodawca w art. 991 § 1 k.c. potraktował w sposób uprzywilejowany tylko dwie kategorie uprawnionych, mianowicie: małoletnich zstępnych i trwale niezdolnych do pracy i nie ulega wątpliwości, że przyczyną uprzywilejowania były względy humanitarne oraz że chodziło o szczególną ochronę osób, które ze względu na wiek czy stan zdrowia są pozbawione możliwości osiągania dochodów. Nadanie jednakowych uprawnień osobom małoletnim i trwale niezdolnym do pracy, a więc zrównanie tych dwóch kategorii osób jest argumentem przemawiającym na rzecz tezy, że uprzywilejowanie przewidziane w art. 991 § 1 k.c. odnosi się tylko do uprawnionych całkowicie niezdolnych do pracy trwale. Trudno bowiem znaleźć argumenty, które uzasadniałyby zrównanie małoletnich z osobami trwale, lecz tylko częściowo niezdolnymi do pracy, skoro osoby takie - w przeciwieństwie do małoletnich - mają możliwość osiągania dochodów.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela powyższy pogląd. A to oznacza, że bez znaczenia jest to czy powódka w dacie śmierci spadkodawczyni chorowała na jedną czy wiele chorób dopiero bowiem 23 marca 2011r. a zatem blisko 10 lat później została uznana za trwale i całkowicie niezdolną do pracy

Istotne , w kontekście powyższych rozważań jest to , że powódka w chwili otwarcia spadku miała możliwość, podjęcia jakiejś pracy choćby w warunkach specjalnych i nie zmienia tej oceny fakt , że żadnej pracy nie podjęła.

Skoro tak to należało przyjąć odmiennie od tego co uczynił Sąd I instancji , że powódce należy sią zgodnie z treścią art. 991 par 1 k.c. połowa udziału spadkowego.

Wartość spadku w niniejszym postępowaniu nie była kwestionowana.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny uznał apelację pozwanej za zasadną i zmienił zaskarżony wyrok w oparciu o przepis art. 386 par 1 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego, stosownie do jego wyniku orzeczono na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 13 ust 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.2013.461 j.t. ze zm.).