Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Krzysztof Tucharz

Sędzia SA– Anna Orłowska (spr.)

Sędzia SA – Ewa Śniegocka

Protokolant: sekr. sądowy Katarzyna Kędzierska

po rozpoznaniu w dniu 23 stycznia 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. G.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 6 marca 2012 r., sygn. akt XXV C 815/10

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie trzecim w ten sposób, że w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w tym punkcie powództwo oddala;

II.  zasądza od J. G. na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 870 (osiemset siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

VI ACa 961/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zobowiązał pozwany Bank (...) S.A. w W. do wysłania na swój koszt, w terminie 14 dni od daty uprawomocnienia się wyroku, listu skierowanego do powoda J. G. o następującej treści: Bank (...) SA przeprasza Pana J. G. za naruszenie jego godności osobistej w dniu 15 października 2009 r. i niestosowny list wysłany do niego w imieniu Banku przez pracownika Banku Panią I. O.” (pkt 1wyroku), zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 7.500 zł tytułem zadośćuczynienia (pkt 2 wyroku), zobowiązał pozwany Bank do udostępnienia klientom Banku toalety w siedzibie Oddziału Banku w W., przy Pl. (...) (pkt 3 wyroku) oraz rozstrzygnął o kosztach procesu (pkt 4,5 wyroku).

Powyższy wyrok zapadł po dokonaniu następujących ustaleń i rozważań.

W dniu 15 października 2009 r., liczący obecnie 85 lat powód, udał się do budynku przy Pl. (...) w W. celem załatwienia spraw finansowych w sąsiadujących ze sobą oddziałach Banku (...) S.A. i Banku (...) S.A. Po załatwieniu spraw w pozwanym Banku, co trwało około godziny, gdy powód był już w lokalu Banku (...) odczuł potrzebę pilnego skorzystania z toalety. Stwierdziwszy, że pomieszczenia, w których kiedyś (według wiedzy powoda) były dwie toalety, są zamknięte i oznaczone jako pomieszczenia gospodarcze, powód, na skierowane do strażnika pytanie o toalety, uzyskał informację, że powinien udać się do najbliższej restauracji. W tej sytuacji powód powrócił do lokalu pozwanego Banku i pytał pracowników, gdzie jest toaleta, na co jedna z pracownic, uśmiechając się i drwiąc z powoda odpowiedziała, że „trzeba iść do najbliższej restauracji.”. Następnie powód przeszedł do lokalu Banku (...), gdzie zażądał zaprowadzenia go do toalety zaznaczając, że musi się tam udać natychmiast. Powód kierowany był do kolejnych pomieszczeń w lokalu, aż w końcu jedna z pracownic powiedziała, że zaprowadzi go do toalety, po czym otworzyła drzwi z napisem pomieszczenie gospodarcze i wpuściła tam powoda. W pomieszczeniu tym nie było oświetlenia elektrycznego, w rezultacie powód nie zdołał prawidłowo załatwić potrzeby fizjologicznej, co doprowadziło do zabrudzenia jego odzieży i powstania nieprzyjemnego zapachu. W takim stanie powód wyszedł z pomieszczenia czując się psychicznie załamanym i rozdygotanym. Ze względu na wydzielanie się nieprzyjemnego zapachu, powód – mieszkający w odległości 3 przystanków autobusowych od Pl. (...) – zdecydował się udać do swego mieszkania piechotą, co było dla niego dużym wysiłkiem.

Powód powiadomił organ prokuratury i nadzoru sanitarnego i budowlanego o tym, że – w jego ocenie – wbrew przepisom prawa budowlanego w budynku przy Pl. (...) brak jest ogólnodostępnych toalet. O zaistniałej sytuacji powód powiadomił również listownie dziennik (...), którego redakcja zwróciła się do pozwanego Banku o zajęcie stanowiska, załączając list powoda. W odpowiedzi, pismem z dnia 4 grudnia 2009 r., pozwany Bank podziękował za uwagi powoda i przeprosił za niedogodności związane z zaistniałą sytuacją, jednocześnie informując, że w bezpośrednim sąsiedztwie budynku przy Placu (...), tj. – w przejściu podziemnym – przy stacji metra (...) znajduje się toaleta publiczna. Pismo podpisane zostało przez pełnomocnika pozwanego I. O.. Zawartą w piśmie informację co do umiejscowienia toalety publicznej powód odebrał jako uwłaczającą mu i jako kpinę z jego starości i niepełnosprawności. Powód do chwili obecnej ma rachunek bankowy w pozwanym Banku.

Rozpatrując roszczenie powoda na gruncie art. 23 i 24 k.c. Sąd Okręgowy uznał je za zasadne. Sąd Okręgowy wyodrębnił dwa zachowania pozwanego Banku, które doprowadziły do naruszenia dóbr osobistych powoda – odmowę powodowi dostępu do toalety w dniu 15 października 2009 r. oraz sporządzenie i wysłanie powodowi pisma z 4 grudnia 2009 r.

Co się tyczy pierwszego z ww. zachowań, to nie budziło wątpliwości Sądu I instancji, że wyrażona przez pracownicę pozwanego, w drwiący sposób, odmowa wskazania powodowi toalety i skierowanie go do bliżej niesprecyzowanej restauracji, już sama w sobie naruszała godność powoda, a dodatkowo stała się istotną współprzyczyną uniemożliwienia mu higienicznego załatwienia potrzeby fizjologicznej. Istnieje też adekwatny związek przyczynowy między opisanym zachowaniem pracownicy pozwanego oraz niezorganizowaniem przez pozwanego dostępnej dla klientów toalety, a skutkiem w postaci upokarzającej dla powoda konieczności pieszego udania się do miejsca zamieszkania w zabrudzonej i wydzielającej nieprzyjemny zapach odzieży. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanego Banku, jakoby nie można było mu przypisać bezprawności w działaniu. Stwierdził, iż za niedopuszczalny uznać należy już sam poniżający powoda sposób wyrażenia odmowy wskazania toalety. Za zachowanie to pozwany odpowiada na podstawie art. 430 k.c. Ponadto, po dokonaniu analizy przepisów ustawy z 24 października 1974 r. – Prawo budowlane i wydanego na jej podstawie rozporządzenia z 3 lipca 1980 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki, Sąd I instancji uznał, iż po stronie pozwanego istniał obowiązek zapewnienia powodowi możliwości skorzystania z toalety.

W ocenie Sądu Okręgowego, także pismo z 4 grudnia 2009 r., sformułowane w ponad półtora miesiąca po zaistniałym zdarzeniu – zawierające oprócz przeprosin informację o lokalizacji toalety publicznej w przejściu podziemnym przy stacji metra (...), które musi być odebrane jednoznacznie jako forma szydzenia z powoda – doprowadziło do naruszenia godności powoda.

Zdaniem Sądu I instancji, ujemne następstwa, jakie w psychice powoda wywołało naruszenie jego dóbr osobistych, w pełni uzasadniają zasądzenie na rzecz powoda kwoty 7.500 zł tytułem zadośćuczynienia. Do usunięcia skutków dokonanego naruszenia dóbr osobistych, w szczególności przez wystosowane do powoda pismo z 4 grudnia 2009 r., potrzebne jest także zobowiązanie pozwanego do listownego przeproszenia powoda. Ponadto Sąd Okręgowy uznał, iż skoro pozwany Bank nadal prowadzi rachunek bankowy powoda, to dalsze trwanie stanu, w którym pozwany nie spełnia obowiązku udostępnienia klientom toalety w oddziale przy Pl. (...), stwarza realne zagrożenie kolejnych naruszeń dóbr osobistych powoda. Pozwanego należało zatem zobowiązać do udostępnienia toalety, zgodnie z żądaniem pozwu, na podstawie art. 24 § 1 zd. 1 k.c.

Powyższy wyrok w części zobowiązującej Bank (...) S.A. do udostępnienia klientom Banku toalety w siedzibie Oddziału Banku w W., przy Pl. (...) (pkt 3 wyroku) zaskarżył apelacją pozwany, zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c., polegające na rozstrzygnięciu przedmiotowej sprawy w zaskarżonym zakresie, podczas gdy w tym zakresie niedopuszczalna jest droga sądowa;

2. naruszenie prawa materialnego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a mianowicie § 143 ust. 1 w zw. z § 147 ust. 1 rozporządzenia Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 3 lipca 1980 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki, polegające na przyjęciu, że na pozwanym ciąży obowiązek udostępnienia klientom ogólnodostępnej toalety;

3. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na przyjęciu, że na pozwanym ciąży obowiązek udostępnienia klientom ogólnodostępnej toalety;

4. naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c., polegające na uwzględnieniu przez Sąd żądania powoda o charakterze abstrakcyjnym w przypadku, gdy żądanie pozwu sformułowane powinno być w sposób konkretny i dotyczyć konkretnego stosunku prawnego.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i odrzucenie pozwu, a w przypadku nieuwzględnienia powyższego wniosku, o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja podlega uwzględnieniu, aczkolwiek z innych przyczyn, niż wskazane w jej uzasadnieniu. Części podniesionych w apelacji zarzutów nie można podzielić, a część z nich jest nieadekwatna do meritum zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Apelacja pozwanego skierowana jest jedynie do rozstrzygnięcia zawartego w punkcie trzecim wyroku Sądu Okręgowego, w którym Bank (...) S.A. zobowiązany został do udostępnienia klientom Banku toalety w siedzibie Oddziału Banku w W., przy Pl. (...). W pozostałym zakresie pozwany nie kwestionował zasady swej odpowiedzialności ani nałożonych na niego obowiązków zmierzających do usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych powoda.

Jako pierwszy podniesiony został w apelacji zarzut niedopuszczalności drogi sądowej w odniesieniu do rozstrzygnięcia objętego zaskarżeniem, który to zarzut, podobnie jak przytoczona na jego poparcie argumentacja, nie jest zasadny i w związku z tym nie może prowadzić do uchylenia wyroku w zaskarżonej części i odrzucenia pozwu. Zarzucając naruszenie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. pozwany wywodził, że nałożony na niego przez Sąd I instancji obowiązek udostępnienia klientom Banku toalety w siedzibie Oddziału Banku w W., przy Pl. (...), jest obowiązkiem o charakterze administracyjnoprawnym, a zatem nałożony może zostać tylko przez uprawniony do tego organ administracji publicznej. Pozwany twierdził dalej, że zobowiązując Bank do udostępnienia klientom toalety, Sąd Okręgowy dokonał rozstrzygnięcia sprawy z zakresu prawa administracyjnego, do czego sąd powszechny nie jest upoważniony.

Z przedstawionymi wywodami o niedopuszczalności drogi sądowej w odniesieniu do żądania udostępnienia toalety nie sposób się zgodzić. Podkreślić należy, iż przyjęcie niedopuszczalności drogi sądowej i w konsekwencji odmowa rozstrzygnięcia sprawy przez sąd powszechny, skutkujące odrzuceniem pozwu, może nastąpić tylko przy spełnieniu określonych przesłanek. Niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi wówczas, gdy sprawa nie ma charakteru sprawy cywilnej lub gdy sprawa ze swej istoty ma wprawdzie charakter sprawy cywilnej, jednakże z mocy wyraźnego przepisu została przekazana do właściwości innego organu niż sąd powszechny.

Zgłoszone przez powoda roszczenie o udostępnienie toalety dla klientów Banku, jest roszczeniem dochodzonym na podstawie art. 23 i 24 k.c., które – jak zostało wskazane w pozwie – zmierzać ma do „dopełnienia czynności potrzebnych do niedopuszczenia naruszenia dóbr osobistych w szczególności zdrowia, godności osobistej i czci powoda…”. Jest to zatem bezsprzecznie roszczenie cywilnoprawne, konstruowane jako roszczenie prewencyjne, mające zapobiegać w przyszłości dalszym naruszeniom dóbr osobistych, dla dochodzenia którego właściwa jest droga sądowa. Osobną kwestię stanowi natomiast ocena zasadności tak sformułowanego żądania, na gruncie przepisu art. 24 § 1 k.c.

Sąd Okręgowy uznał, iż żądanie powoda zmierzające do zobowiązania pozwanego do udostępnienia klientom toalety znajduje podstawę w art. 24 § 1 zd. 1 k.c., w myśl którego ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W opinii Sądu orzekającego, skoro pozwany Bank nadal prowadzi rachunek bankowy powoda, to dalsze trwanie stanu, w którym pozwany nie spełnia obowiązku udostępnienia klientom toalety w Oddziale przy Pl. (...), stwarza realne zagrożenie kolejnych naruszeń dóbr osobistych powoda i powoduje konieczność zobowiązania pozwanego do udostępnienia toalety.

Sąd Apelacyjny nie zgadza się z dokonaną przez Sąd I instancji oceną roszczenia powoda, uznając za nieuprawniony pogląd o istnieniu realnego zagrożenia kolejnych naruszeń dóbr osobistych powoda. Zdarzenie z udziałem powoda miało charakter incydentalny i trudno przyjąć, że istnieje realna i uzasadniona obawa powtórzenia się go w przyszłości, uzasadniająca potrzebę udzielenia powodowi ochrony prawnej. Ponadto uszło uwadze Sądu Okręgowego, iż powództwo w tym zakresie zostało nieprawidłowo sformułowane, bowiem w ramach dochodzonego roszczenia o ochronę dóbr osobistych powód nie może występować w imieniu innych podmiotów (klientów pozwanego) domagając się udostępnienia toalety klientom Banku. Uwzględnienie przez Sąd Okręgowy roszczenia powoda w takim kształcie nastąpiło zatem z naruszeniem art. 24 § 1 k.c. Wprawdzie apelacja, kwestionując zasadność rozstrzygnięcia w części zobowiązującej pozwanego do udostępnienia klientom Banku toalety, nie zarzuca naruszenia art. 24 § 1 k.c., jednakże Sąd II instancji, w granicach zaskarżenia, bierze pod uwagę naruszenie prawa materialnego popełnione przez Sąd I instancji.

Uznanie, iż wyrok Sądu Okręgowego, w zakresie rozstrzygnięcia objętego zaskarżeniem, narusza art. 24 § 1 k.c., przesądza o uwzględnieniu apelacji. Wobec niemożności z tych względów udzielania powodowi ochrony prawnej, zarzuty apelacji dotyczące naruszenia rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki, stają się bezprzedmiotowe, stąd też Sąd Apelacyjny nie widzi potrzeby bliższego odnoszenia się do nich.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił wyrok w zaskarżonej części i w tym zakresie oddalił powództwo.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.) na powoda, jako stronę przegrywającą spór, nałożony został ciężar poniesienia kosztów postępowania odwoławczego, na które składała się opłata od apelacji oraz wynagrodzenie pełnomocnika strony przeciwnej tytułem zastępstwa procesowego przed Sądem Apelacyjnym zgodnie z § 10 pkt 1 ust. 2 w zw. z § 12 pkt 1 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z dnia 3 października 2002 r.).