Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 2 luty 2018 r.

Sąd Okręgowy w P. Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Jarosław Grobelny

Sędziowie: SSO Brygida Łagodzińska (spr.)

SSR del. Karol Resztak

Protokolant: p. o. stażysty Lidia Skokowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 stycznia 2018 r. w P.

sprawy z wniosku K. K.

przy udziale (...)

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od postanowienia Sądu Rejonowego Poznań-Grunwald i Jeżyce w P.

z dnia 14 marca 2017 r.

sygn. akt IX Ns 776/16

p o s t a n a w i a :

I.  oddalić apelację,

II.  zasądzić od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kwotę 240 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym.

Brygida Łagodzińska Jarosław Grobelny Karol Resztak

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 22 kwietnia 2016 r. wnioskodawca K. K., działający przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o ustanowienie służebności przesyłu polegającej na prowadzeniu eksploatacji sieci przesyłowej, należącej do uczestnika – a w tym na prawie swobodnego dostępu i dojazdu do urządzeń przesyłowych w celu wykonania prac eksploatacyjnych, konserwacyjnych i remontowych oraz usuwania ewentualnych awarii sieci przesyłowej i jej rozbudowy oraz obowiązku znoszenia przez każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążanej ograniczeń i zakazów wynikających z istnienia urządzeń wchodzących w skład tej sieci, a także korzystania z nieruchomości obciążonej w sposób zgodny z aktualnie obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń przesyłowych, ochrony zdrowia i życia ludzkiego na nieruchomościach położonych w C., gm. K., pow. (...), woj. (...), dla której prowadzona jest przez (...) Sądu Rejonowego P. M. w P. księga wieczysta o nr (...) należącej do wnioskodawcy w pasie eksploatacyjnym, którego oś zgodna jest z osią urządzeń przesyłowych. Nadto wniósł o ustalenie wysokości jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu oraz zasądzenie ustalonego wynagrodzenia na rzecz wnioskodawcy, jak również o zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kwoty 17 zł uiszczonej tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W odpowiedzi na wniosek z dnia 22 czerwca 2016 r. uczestnik postępowania (...) z siedzibą w K., działający przez profesjonalnego pełnomocnika, podniósł zarzut zasiedzenia służebności przesyłu z dniem 30 listopada 2012 r. przez uczestnika postępowania i wniósł o ustalenie, że z dniem 30 listopada 2012 r. uczestnik nabył w drodze zasiedzenia służebność przesyłu, polegającą na prowadzeniu eksploatacji sieci przesyłowej należącej do uczestnika postępowania, znajdującej się na nieruchomości wnioskodawcy – działce nr (...) położonej w C., gm. (...) i w związku z tym wniósł o oddalenie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu za zapłatą jednorazowego wynagrodzenia. Nadto wniósł, o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pismem z dnia 4 lipca 2016 r. wnioskodawca podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie, a nadto wniósł, z uwagi na podniesienie zarzutu zasiedzenia służebności, o wydanie postanowienia wstępnego w przedmiocie zasadności wniosku o ustanowienie służebności przesyłu i przeprowadzenia dalszych dowodów ( w szczególności z opinii biegłych) – po jego uprawomocnieniu się.

Pismem z dnia 21 października 2016 r. uczestnik postępowania podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie, a nadto wyjaśnił, iż sieć wodociągowa w C. została wybudowana przez Gminę K. w listopadzie 1992 r. Uczestnik wskazał, iż w chwili gdy stał się właścicielem urządzenia przesyłowego przebiegającego przez nieruchomość wnioskodawcy, był w przekonaniu, że wszelkie kwestie są uregulowane.

Pismem z dnia 2 stycznia 2017 r. wnioskodawca poinformował, iż działka o numerze (...), którą obejmuje wniosek z dnia 20 kwietnia 2016 r. o ustanowienie służebności przesyłu oraz która wchodziła w skład nieruchomości K. K. została podzielona na dwie działki o numerach (...), natomiast urządzenia przesyłowe stanowiące własność (...) są posadowione na działce (...), która pozostaje nadal własnością wnioskodawcy.

Postanowieniem z dnia 14 marca 2017 r. Sąd Rejonowy P. J. w P. w punkcie 1. oddalił wniosek oraz w punkcie 2. zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kwotę 480 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu pierwszej instancji:

Gmina K. w dniu 1 czerwca 1995 r. utworzyła (...) z siedzibą w K.. Następnie w dniu 30 lipca 1998 r., Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników podjęło uchwałę o podwyższeniu kapitału zakładowego, na mocy której aportem do Spółki wniesiona została między innymi sieć wodociągowa położona w: P., R., W., Ł., G. – K., S., R., W. i C.. Aktem notarialnym z dnia 29 lipca 2002 r. Gmina K. przeniosła na rzecz (...) w K. prawo własności nieruchomości, na których zlokalizowane były sieci wodne i hydrofornie w W., S. i K.. Następnie powyższa Spółka została przejęta przez (...) z siedzibą w Ł., a aktualnie nosi nazwę (...) z siedzibą w K.. Sieć wodociągowa w C. istnieje od 1991 r. Przez działkę o nr (...) znajdującej się w C., gm. (...), dla której Sąd Rejonowy P. M. w P. (...) prowadzi księgę wieczystą o nr (...) przebiega urządzenie przesyłowe – wodociąg, należące do (...) Właścicielem nieruchomości jest wnioskodawca K. K.. Powyższa Spółka oraz jej poprzednicy prawni korzystają z wodociągu znajdującego się nieruchomości wnioskodawcy od ponad 20 lat, tj. co najmniej od 30.11.1992 r. Sieć wodociągowa w tamtym okresie powstawała w ramach działań tzw. komitetów społecznych. Mieszkańcy zawiązywali takie komitety, będąc żywotnie zainteresowanymi powstaniem infrastruktury zwiększającej komfort zamieszkiwania. W takiej sytuacji każdy właściciel nieruchomości, przez którą miała przebiegać instalacja musiał wyrazić na to zgodę. Pismem z dnia 21 kwietnia 2015 r., które zostało odebrane w dniu 22 kwietnia 2015r. wnioskodawca – K. K. wezwał uczestnika – (...) do zapłaty na jego rzecz odszkodowania za 10 lat bezumownego korzystania z nieruchomości, zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, wskazania sposobu wykonywania służebności przesyłu. Powyższe żądania nie zostały spełnione. Ustalając stan faktyczny Sąd Rejonowy oparł się na dowodach z dokumentów w zakresie wynikającym z treści art. 245 k.p.c. Powołany przepis wskazuje, iż dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Z kolei zgodnie z art. 244 k.p.c. dokumenty urzędowe stanowiły dowód tego, co zostało w nich zaświadczone przez kompetentne organy. Wspomniane powyżej dokumenty nie były podważane przez strony w kontekście ich pochodzenia- autentyczności, a i sam Sąd I instancji nie dopatrzył się istnienia przesłanek, aby podważyć wartość dowodową tych dokumentów z własnej inicjatywy. Kierując się dyspozycją art. 299 k.p.c. Sąd przeprowadził dowód z przesłuchania stron, który ograniczył do przesłuchania prezesa zarządu uczestnika. Sąd Rejonowy dał wiarę zeznaniom uczestnika, albowiem były logiczne, spójne, korelowały z zebranym materiałem dowodowym. Nadto, uczestnik posiadał szczegółowe informacje na temat budowy sieci wodociągowej oraz sposobu jej użytkowania. Sąd pierwszej instancji pominął dowód z przesłuchania wnioskodawcy, który nie stawił się na rozprawie w dniu 16 grudnia 2016 r. – prawidłowo zawiadomiony. Zarządzeniem z dnia 19 sierpnia 2016 r. Sąd I instancji wezwał wnioskodawcę do osobistego stawiennictwa na rozprawie w dniu 16 grudnia 2016 r. pod rygorem pominięcia dowodu z przesłuchania w charakterze strony. Odpis zarządzenia został skutecznie doręczony w dniu 10 października 2016 r. Sąd Rejonowy pominął również dowód z opinii biegłych z uwagi na to, iż okoliczności sporne zostały dostatecznie wyjaśnione i powołanie dowodu z opinii biegłych stało się bezcelowe. Wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie i podlegał oddaleniu. Możliwość ustanowienia służebności przesyłu przewiduje przepis art. 305 ^{( 1)} k.c., który stanowi, że nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Stosownie zaś do przepisu art. 305 ^{( 2)} § 2 k.c. jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Jak Sąd ustalił na nieruchomości wnioskodawcy znajduje się trwałe urządzenie w postaci linii wodociągowej, a zatem istnieją przesłanki do ustanowienia służebności przesyłu. Jednakże uczestnik postępowania zarzucił, że nabył prawo odpowiadające treści służebności przesyłu w drodze zasiedzenia. Służebność przesyłu została wprowadzona do polskiego sytemu prawa 3 sierpnia 2008 roku ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2008 r., Nr 116, poz. 731), jednak, co do okresu poprzedzającego tę datę, stan korzystania z gruntu w celach przesyłowych uznaje się za posiadanie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, jeżeli zaś okres zasiedzenia upływa po tej dacie, to Sąd stwierdza nabycie służebności przesyłu (vide: post. Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 r., Legalis nr 537223). Zgodnie z dyspozycją art. 292 k.c. w zw. z art. 305 ^{( 4)} k.c. służebność przesyłu może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. W takim przypadku odpowiednie zastosowanie mają przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie. W uchwale z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie (...)(Legalis nr 656634) Sąd Najwyższy potwierdził, iż przed wejściem w życie art. 305 ^{( 1)} k.c. – 305 ^{( 4)} k.c. było dopuszczalne nabycie w drodze zasiedzenia na rzecz przedsiębiorcy służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu. Okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ^{( 1)} k.c. – 305 ^{( 4)} k.c. podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności. Przepis art. 292 k.c. jest szczególnym przepisem, w którym ustawodawca w sposób wyraźny dopuszcza możliwość nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie. W przepisie tym została sformułowana specyficzna przesłanka zasiedzenia służebności gruntowej, a w pozostałym zakresie odpowiednie zastosowanie ma regulacja nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie. Konkludując powyższe przesłankami nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie są: 1) nieprzerwane posiadanie służebności przez właściciela nieruchomości władnącej; 2) korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia na nieruchomości, która w wyniku nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie stanie się nieruchomością obciążoną; 3) upływ czasu, którego długość zależy od dobrej lub złej wiary tego, kto uzyskał posiadanie służebności gruntowej. Spełnienie powyższego warunku w postaci korzystania z trwałego i widocznego urządzenia nie musi polegać na obiektywnej, fizycznej obecności urządzenia na gruncie, lecz może polegać również na subiektywnej świadomości właściciela co do faktu pobudowania urządzenia podziemnego, fizycznej możliwości stwierdzenia obecności tego urządzenia oraz możliwości zapoznania się z mapami dokumentującymi jego przebieg. Powyższe potwierdza stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w ten sposób, iż widoczność urządzenia musi być ujmowana szeroko i nie może stronić od specyficznej treści służebności. Jeżeli z samej natury służebności wynika, że trwałe urządzenie, z którego uprawniony korzysta przebiega w całości lub w części pod powierzchnią ziemi, to uzależnienie dopuszczalności zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu, od tego w jaki sposób na danym, konkretnym odcinku urządzenie zostało posadowione nie wytrzymałoby krytyki. Wiedza właściciela nieruchomości służebnej wynikająca ze świadomości pobudowania urządzenia, fizycznej możliwości stwierdzenia obecności tego urządzenia oraz możliwości zapoznania się z mapami dokumentującymi jego przebieg, mogą w okolicznościach konkretnej sprawy wypełniać wymogi przewidziane w art. 292 k.c. dla nabycia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu (vide: postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 26 lipca 2012 r., (...), Legalis nr 537221). Uczestnik nie dysponuje dokumentem, który potwierdzałby prawo inwestora do dysponowania nieruchomością poprzednika prawnego wnioskodawcy, np. jego zgodą. W przypadku konieczności przyjęcia odpowiedniego terminu zasiedzenia, decydujące znaczenie ma istnienie dobrej bądź złej wiary w momencie przeprowadzenia inwestycji i objęcia w posiadanie nieruchomości (służebności) oraz wynikające z przepisu art. 7 k.c. domniemanie dobrej wiary posiadacza. Istotna przy tym będzie jedynie dobra wiara na początku okresu posiadania prowadzącego do zasiedzenia. Jej utrata w czasie trwania posiadania nie ma dla zasiedzenia znaczenia (odmiennie niż w przypadku rozliczeń pomiędzy właścicielem a posiadaczem). Ustawodawca w przepisie art. 7 k.c. wprowadził domniemania dobrej wiary, a w konsekwencji przerzucił ciężar dowodu złej wiary na tego, kto twierdzi, że samoistny posiadacz uzyskał posiadanie w złej wierze. Przy ocenie, czy zachodzą warunki do nabycia własności nieruchomości (służebności gruntowej) w drodze zasiedzenia, dobra wiara polega na usprawiedliwionym w danych okolicznościach przekonaniu posiadacza, że przysługuje mu takie prawo do władania rzeczą, jakie faktycznie wykonuje (vide: orzeczenie SN z 7 maja 1971 r., (...), Legalis nr 154). Ostateczne stanowisko co do pojęcia dobrej wiary, w rozumieniu przepisów o nabyciu własności nieruchomości w drodze zasiedzenia, zajął Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z 6 grudnia 1991 r., (...), Legalis nr 27543 (OSNCP 4/92, poz. 48), której nadał moc zasady prawnej. W realiach rozpoznawanej sprawy domniemania, które wynika w tym zakresie z mocy prawa (art. 7 k.c.), wnioskodawca nie obalił mimo, że w piśmie z dnia 4 lipca 2016 r. zakwestionował dobrą wiarę uczestnika postępowania. Pogląd, iż domniemanie wynikające z art. 7 k.c. jest wiążące dla sądu orzekającego dopóty, dopóki strona, na której – zgodnie z art. 6 k.c. – spoczywa ciężar dowodu, nie wykaże złej wiary strony przeciwnej, jest ugruntowany i niekwestionowany w judykaturze (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 r.,(...), Legalis nr 336584; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 1994 r., (...), Legalis nr 28578). Wnioskodawca nie podważył skutecznie istnienia dobrej wiary po stronie uczestnika, a sposób korzystania przez uczestnika z nieruchomości, istniejące realia społeczno – gospodarcze przemawiają za uprawnionym przekonaniem poprzedników prawnych uczestnika o służącym prawie do dostępu do urządzenia na nieruchomości wnioskodawcy. W związki z powyższym Sąd Rejonowy ustalił, iż poprzednik prawny uczestnika nabył prawo odpowiadające treści służebności przesyłu w dobrej wierze. Z zebranego materiału dowodowego wynika, iż uczestnik postępowania oraz jego poprzednicy prawni korzystali z trwałego urządzenia na nieruchomości wnioskodawcy od ponad 20 lat tj. co najmniej od 30.11.1992 r. Nadto Sąd zauważył, iż wcześniejsi poprzednicy prawni wnioskodawcy nie zgłaszali roszczeń dotyczących posadowienia linii wodociągowej na nieruchomości, a dopiero wnioskodawca nabywając przedmiotową działkę w 2014 r. zgłosił taki wniosek. Przyjmuje się, że korzystanie przez posiadacza służebności z zainstalowanych na gruncie trwałych i widocznych urządzeń, stanowi dla właściciela tej nieruchomości wyraźne ostrzeżenie przed działaniem posiadacza służebności, który korzystając z takich urządzeń może doprowadzić do uzyskania odpowiedniej służebności. Dlatego też długotrwałe tolerowanie przez właściciela nieruchomości takich działań uznaje się za usprawiedliwiające usankcjonowanie ukształtowanego i stabilnego stanu faktycznego przez obciążenie danej nieruchomości służebnością (tak Grzegorz Matusik [w:] Własność urządzeń przesyłowych a prawa do gruntu, Warszawa 2011, str. 386). W niniejszej sprawie w ocenie Sądu Rejonowego doszło zatem do zasiedzenia służebności przesyłu przez uczestnika w zakresie urządzeń w postaci linii wodociągowej. Została także spełniona przesłanka upływu czasu, jako że urządzenia te zostały wybudowane w 1992 roku. Wobec przyjęcia dobrej wiary Skarbu Państwa, należy uznać, że dwudziestoletni okres upłynął w 2012 r. zgodnie z art. 172 § 1 k.c. Ponieważ zostały spełnione wszystkie przesłanki z art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. prowadzące do nabycia służebności przesyłu w drodze zasiedzenia, a uczestnik wykazał nabycie uprawnień do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu, wniosek o ustanowienie służebności przesyłu należało uznać za bezzasadny. Uwzględniając powyższe, Sąd I instancji rozpoznając niniejszą sprawę oddalił wniosek. Orzeczenie o kosztach zapadło w oparciu o art. 520 § 3 k.p.c. Wniosek wnioskodawcy został oddalony, zatem winien on ponieść koszty procesu. Uczestnik poniósł koszty postępowania w kwocie 480 zł (480 zł tytułem wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika - § 5 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych – Dz. U.(...) ). Z uwagi na powyższe Sąd Rejonowy obciążył wnioskodawcę kosztami postępowania i z tego tytułu zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kwotę 480 zł.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył wnioskodawca, zaskarżając orzeczenie w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 7 k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 1 k.c. w zw. z art. 305 ¹k.c. w zw. z art. 305 ²§ 2 k.c. polegające na oddaleniu przez Sąd I instancji wniosku o ustanowienie służebności przesyłu i uznanie istnienia po stronie uczestniczki przymiotu dobrej wiary w zakresie wejścia w posiadanie służebności prowadzącego do zasiedzenia, w sytuacji braku po stronie uczestniczki usprawiedliwionego okolicznościami przekonania, iż przysługiwało jej uprawnienie do ingerowania w prawo własności nieruchomości wnioskodawcy w czasie przeprowadzania inwestycji na jego gruncie.

Mając powyższe na uwadze wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację uczestnik postępowania wniósł o oddalenie apelacji w całości i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Przede wszystkim podkreślić należy, iż Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił w niniejszej sprawie stan faktyczny i dokonał trafnej oceny prawnej tego stanu. Zdaniem Sądu Okręgowego podkreślić należy, iż wnioskodawca nie kwestionował ustalonego przez Sąd Rejonowy stanu faktycznego ani oceny dowodów, zaś podniesione zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego są chybione.

Podstawę prawną orzeczenia stwierdzającego zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu stanowi art. 172 k.c. stosowany odpowiednio poprzez odesłanie zawarte w art. 292 zd. 2 k.c. Odpowiednie stosowanie oznacza konieczność spełnienia przez posiadacza służebności przesłanek określonych w art. 172 k.c. ale z odpowiednią modyfikacją uwzględniającą specyfikę posiadania służebności i przesłanki nabycia służebności gruntowej określone w art. 292 zd. 1 k.c. Nie podlega natomiast modyfikacji cel, charakter i skutki prawne zasiedzenia. Nabycie prawa własności przez zasiedzenie następuje ex lege i jego skutkiem jest wygaśnięcie prawa dotychczasowego właściciela, a w wypadku zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu ograniczenie prawa własności właściciela w granicach objętych służebnością. Dla skutków prawnych zasiedzenia pozostaje bez znaczenia prawnego deklaratoryjny charakter orzeczenia o stwierdzeniu zasiedzenia. Aczkolwiek nabycie służebności przez zasiedzenie następuje kosztem uprawnień właściciela nieruchomości obciążonej i stanowi ingerencję w jego prawo własności, to nie oznacza to pozbawienia go uprawnień wynikających z art. 140 k.c. w zakresie korzystania z nieruchomości i rozporządzania nią, a więc skutkiem zasiedzenia nie jest naruszenie istoty prawa własności. Cel i funkcja zasiedzenia polega na uporządkowaniu sytuacji prawnej przez usunięcie długotrwałej niezgodności pomiędzy stanem posiadania a stanem prawnym, Instytucja ta służy zarówno ochronie praw osób innych, niż właściciel nieruchomości jak i zapewnieniu porządku publicznego i jego bezpieczeństwu (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2002 r., (...), z dnia 4 października 2006 r., (...)i z dnia 15 kwietnia 2011 r., (...) - nie publ., wyrok z dnia 12 stycznia 2012 r., (...), niepubl., wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 maja 1999 r., (...)(...) Zbiór Urzędowy z 1999 r. (...)).

W realiach niniejszej sprawy Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, iż zostały spełnione przesłanki warunkujące nabycie służebności drogą zasiedzenia w dobrej wierze. W orzecznictwie Sądu Najwyższego od szeregu już lat dominuje tzw. tradycyjna koncepcja dobrej wiary, zgodnie z którą nie jest w dobrej wierze ten, kto wykonuje prawo, o którym wie, że mu nie przysługuje, ale także ten, kto wykonuje nieprzysługujące mu prawo bez tej świadomości, jeżeli przy dołożeniu należytej staranności mógłby dowiedzieć się o rzeczywistym stanie prawnym danej sytuacji (przykładowo z bardzo bogatego orzecznictwa uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 6 grudnia 1991r. – zasada prawna – (...) oraz postanowienia tego Sądu : z 22 grudnia 1998r. (...)nie publ., LEX nr 847118 i z 4 listopada 1999r. (...)nie publ., LEX nr 50703, które to judykaty zostały powtórzone w szeregu późniejszych orzeczeniach). Przyjęcie rozumienia dobrej wiary w związku z wykonywaniem posiadania prowadzonego do zasiedzenia, w tym służebności o treści służebności przesyłu, oznacza, że za osobę zasiadującą tę służebność w dobrej wierze można uznać jedynie tego, kto korzysta nie w zakresie treści dowolnego prawa, ale wyłącznie w zakresie służebności o treści służebności przesyłu, a w danych okolicznościach jego błędne przekonanie o przysługiwaniu mu uprawnień mieszczących się w zakresie tej służebności jest usprawiedliwione. Wytworzenie się błędnego, ale w danych okolicznościach usprawiedliwionego przekonania o powstaniu na rzecz przedsiębiorcy korzystającego z urządzeń przesyłowych posadowionych na cudzym gruncie służebności o treści służebności przesyłu musiałoby mieć oparcie w zdarzeniach, których zaistnienie mogło wywołać takie przekonanie ( np. uchwała Sądu Najwyższego z 20 listopada 2015r. (...), postanowienie tego Sądu z 3 lutego 2016r. nie publ., LEX nr 2010226). Niejako ukoronowaniem tej linii orzeczniczej jest najnowsza uchwała Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2016r. (...) nie publ., LEX nr 212826, w której wskazano, że rozstrzygając o posiadaniu służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu w dobrej lub złej wierze należy mieć na względzie całokształt okoliczności poprzedzających i towarzyszących uzyskaniu posiadania służebności; domniemanie dobrej wiary jest obalone, gdy z całokształtu okoliczności wynika, że przedsiębiorca przesyłowy w chwili uzyskania posiadania wiedział lub powinien był wiedzieć przy zachowaniu wymaganej staranności, że do nieruchomości, na której zlokalizowane są urządzenia przemysłowe, nie przysługuje mu prawno o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Tylko - rzecz jasna - władanie nieruchomością w granicach treści służebności, które nie jest oparte na prawie, może prowadzić do nabycia służebności przez jej posiadacza wskutek zasiedzenia i czynić aktualną kwestię oceny jego dobrej lub złej wiary (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 r., (...) oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2016 r., (...)). Obala niewątpliwie domniemanie dobrej wiary nieuprawnionego posiadacza nieruchomości w zakresie treści służebności przesyłu wykazanie w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia lub w innej sprawie przy rozstrzyganiu podniesionego w niej zarzutu zasiedzenia, że uzyskał on to władztwo całkowicie samowolnie, tj. nie zawierając odpowiedniej umowy z właścicielem, ani nie uzyskując odpowiedniej decyzji administracyjnej na podstawie właściwych przepisów.

Wbrew odmiennemu stanowisku apelującego, Sąd Rejonowy wydał prawidłowe rozstrzygnięcie, dochodząc do przekonania, że na rzecz wnioskodawcy nie można odpłatnie ustanowić służebności. Przeszkodą było mianowicie uprzednie nabycie służebności przez (...) w drodze zasiedzenia, co przy uwzględnieniu 20 – letniego okresu posiadania w dobrej wierze nastąpiło z dniem 30 listopada 2012 r. Z ustalonego przez Sąd I instancji stanu faktycznego wynika, iż Gmina K. w dniu 1 czerwca 1995 r. utworzyła (...) z siedzibą w K.. Następnie w dniu 30 lipca 1998 r., Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników podjęło uchwałę o podwyższeniu kapitału zakładowego, na mocy której aportem do Spółki wniesiona została między innymi sieć wodociągowa położona w: P., R., W., Ł., G. – K., K., S., R., W. i C.. Aktem notarialnym z dnia 29 lipca 2002 r. Gmina K. przeniosła na rzecz (...) w K. prawo własności nieruchomości, na których zlokalizowane były sieci wodne i hydrofornie w W., S. i K.. Powyższa Spółka została przejęta przez (...) z siedzibą w Ł., a aktualnie nosi nazwę (...) z siedzibą w K.. Sieć wodociągowa w C. istnieje od 1991 r. Przez działkę o nr (...) znajdującej się w C., gm. (...), dla której Sąd Rejonowy P. M. w P. VI Wydział Ksiąg wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...) przebiega urządzenie przesyłowe – wodociąg, należące do (...) Właścicielem nieruchomości jest wnioskodawca K. K.. Powyższa Spółka oraz jej poprzednicy prawni korzystają z wodociągu znajdującego się nieruchomości wnioskodawcy od ponad 20 lat, tj. co najmniej od 30.11.1992 r. Najistotniejszą zaś okolicznością jest, iż z niekwestionowanych ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, iż sieć wodociągowa w tamtym okresie powstawała w ramach działań tzw. komitetów społecznych. Mieszkańcy zawiązywali takie komitety, będąc żywotnie zainteresowanymi powstaniem infrastruktury zwiększającej komfort zamieszkiwania, a każdy właściciel nieruchomości, przez którą miała przebiegać instalacja musiał wyrazić na to zgodę. Wcześniej poprzednicy prawni wnioskodawcy nie zgłaszali roszczeń dotyczących posadowienia linii wodociągowej na nieruchomości, a dopiero wnioskodawca nabywając przedmiotową działkę w 2014 r. zgłosił taki wniosek.

Apelujący w żaden sposób nie zakwestionował ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Rejonowy, a zdaniem Sądu Okręgowego w tym właśnie stanie faktycznym przyjęcie istnienia dobrej wiary po stronie poprzedników uczestnika postępowania nie budzi wątpliwości. Elementem konstrukcji prawnej dobrej wiary jest przekonanie o tym, że określonej osobie przysługuje określone prawo. Natomiast zła wiara - ogólnie rzecz biorąc - zachodzi wówczas, gdy określony podmiot wie o nieistnieniu określonego prawa, stosunku prawnego lub sytuacji prawnej jednakże należy uznać, że wiedziałby, gdyby w konkretnych okolicznościach postępował rozsądnie, z należytą starannością i zgodnie z zasadami współżycia społecznego (por. orz. SN z dnia 14 kwietnia 1956 r.,(...), poz. 117). O tym, czy nieruchomość posiada się w złej, czy w dobrej wierze, decyduje stan świadomości w momencie obejmowania nieruchomości (wyrok SN z dnia 11 stycznia 2005 roku, (...), G.Prawna). Dobrą wiarę poprzednika uczestnika postępowania niewątpliwie uzasadnia fakt, iż posadowienie urządzeń przesyłowych nastąpiło na skutek utworzenia komitetów społecznych, które wyraziły chęć powstania sieci wodociągowej zwiększającej komfort zamieszkiwania. Tym samym skoro sieć wodociągowa powstała z inicjatywy mieszkańców, to wyrazili ono zgodę na posadowienie urządzeń przez przedsiębiorstwo wodociągowe i tym samym zasadnie Sąd Rejonowy uznał, iż przedsiębiorstwo pozostawało w dobrej wierze. To przekonanie wzmacnia dodatkowo fakt braku wyrażenia przez poprzednika prawnego wnioskodawcy sprzeciwu na posadowienie urządzeń przesyłowych.

Przede wszystkim jednak należy mieć na uwadze, że ustawa przewiduje domniemanie dobrej wiary określone art. 7 k.c. Domniemanie to zwalnia uczestnika z ciężaru udowodnienia swej dobrej wiary i przez wnioskodawcę w żaden sposób nie zostało obalone. Domniemanie zaś przewidziane w art. 7 k.c. jest wiążące dla sądu orzekającego (art. 234 k.c.) do czasu, gdy strona związana ciężarem dowodu (art. 6 k.c.) udowodni złą wiarę (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 1998r., (...)).

Wnioskodawca w toku postępowania ani w apelacji skutecznie nie wzruszył tego domniemania. Jakkolwiek skarżący domniemanie to zakwestionował, to jednak – na co słusznie zwraca uwagę Sąd I Instancji - nie wskazał, jakie jego zdaniem dowody zmierzały do obalenia tego domniemania, dając tym samym podstawę do oceny, że poprzednik prawny uczestnika w chwili rozpoczęcia posiadania w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu był w dobrej wierze. W szczególności nie wykazał, by elementy instalacji postawione zostały na jego nieruchomości nielegalnie, wbrew woli jego poprzedników prawnych, czy wreszcie jego woli, co pozwoliłoby na obalenie domniemania dobrej wiary posiadania przez przedsiębiorstwo przesyłowe uprawnień do korzystania z cudzej rzeczy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego wŁ. z dnia 30 września 2013 roku,(...)).

Nie sposób również przyjąć, iż niczym niepoparty sprzeciw wnioskodawcy wyrażony w piśmie z dnia 4 lipca 2016 roku doprowadził do obalenia dobrej wiary. Jak już bowiem wyżej wskazano, domniemanie dobrej wiary posiadacza (art. 7 k.c.) wzruszyć może jedynie dowód, że posiadacz w chwili rozpoczęcia posiadania w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu wiedział lub mógł się dowiedzieć o tym, że narusza to prawo innej osoby. Oznacza to konsekwentnie, że późniejsze dowiedzenie się przez posiadacza lub jego poprzednika o stanie rzeczy skutkującym zmianą dotychczasowego przekonania, że posiadaniem niczyjego prawa nie narusza lub narusza (dobrej na złą wiarę lub odwrotnie) dla biegu terminu zasiedzenia nieruchomości jest okolicznością irrelewantną (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Ł. z dnia 7 sierpnia 2014 roku, I Aca 438/14).

Reasumując, apelujący w żaden sposób nie zakwestionował ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Rejonowy, będących podstawą faktyczną do przyjęcia istnienia dobrej wiary po stronie uczestnika postępowania. Nie można bowiem kwestionować uznania dobrej wiary po stronie poprzedników uczestnika, nie kwestionując ustaleń faktycznych, stanowiących podstawę jej przyjęcia. Skarżący chcąc obalić domniemanie dobrej wiary winien bowiem wykazać takie okoliczności, które dałyby podstawę do zakwestionowania stanu faktycznego przyjętego przez Sąd I instancji. Tym samym podjęta przez wnioskodawcę próba zdyskredytowania orzeczenia, z powołaniem się na naruszenie szeregu norm materialnych odnoszących się do instytucji zasiedzenia, nie mogła wywrzeć zamierzonego skutku. Zasiedzenie jest instytucją prowadzącą do nabycia prawa w sposób pierwotny oraz nieodpłatny. Istnienie służebności wyklucza uwzględnienie wniosku o jej ustanowienie. Natomiast właścicielowi gruntu, który wskutek zasiedzenia utracił część swoich praw, nie przysługuje już żądanie wynagrodzenia z tytułu służebności.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. apelację oddalił.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. Interesy wnioskodawcy oraz uczestnika postępowania w postępowaniu apelacyjnym były sprzeczne, stąd wnioskodawca winien zwrócić uczestnikowi postępowania koszty jego udziału w sprawie. Koszty te stanowią wynagrodzenie pełnomocnika procesowego uczestnika postępowania w kwocie 240 zł obliczone w wysokości jednokrotnej stawki minimalnej w oparciu o § 10 ust. 1 pkt. 1 w zw. z §5 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych w brzmieniu nadanym rozporządzeniem zmieniającym z dnia 3 października 2016 r. (Dz. U. z 2016, (...)).

Brygida Łagodzińska Jarosław Grobelny Karol Resztak