Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2018 r.

Sąd Okręgowy w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący : SSO Jacek Witkowski

Sędziowie : SO Katarzyna Antoniak

SO Jerzy Zalasiński (spr.)

Protokolant : sekr. sądowy Monika Świątek

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2018 r. w Siedlcach

na rozprawie

sprawy z wniosku G. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o prawo do świadczenia rehabilitacyjnego i zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Rejonowego w Siedlcach IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 5 marca 2018r. sygn. akt IV U 29/18

oddala apelację.

K. A. J. W. J. Z.

Ua 28/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 5 marca 2018 r. Sąd Rejonowy w Siedlcach zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z 13 grudnia 2017 r. w ten sposób, że ustalił, że ubezpieczona G. B. nie ma obowiązku zwrotu pobranego świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 października 2017 r. do 23 października 2017 r. w kwocie 430,56 zł.

Rozstrzygnięcie to było wynikiem następujących ustaleń i wniosków Sądu Rejonowego:

Decyzją z dnia 13 grudnia 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zmienił swoją decyzję z dnia 15 września 2017 r. w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej G. B. prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 19 sierpnia 2017 r. do 30 września 2017 r. w wysokości 75% podstawy wymiaru, odmówił jej prawa do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 października 2017 r. do 16 grudnia 2017 r. i zobowiązał ją do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego za okres od 1 października 2017 r. do 23 października 2017 r. w kwocie 430,56 zł. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że decyzją z dnia 17 listopada 2017 r. ubezpieczonej przyznano prawo do emerytury od dnia 1 października 2017 r. W ten sposób, zdaniem ZUS, powstała nadpłata świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 października 2017 r. do 23 października 2017 r., gdyż świetle art. 18 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010, nr 77, poz. 512 ze zm.) świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury. Pobrane przez ubezpieczoną świadczenie podlega więc zwrotowi jako nienależnie pobrane.

W odwołaniu od powyższej decyzji G. B. wniosła o jej zmianę podnosząc, że za październik nie wypłacono jej emerytury, więc nie powinna zwracać świadczenia rehabilitacyjnego.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację z uzasadnienia zaskarżonej decyzji.

Sąd Rejonowy ustalił, iż decyzją z dnia 15 września 2017 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej G. B. prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 19 sierpnia 2017 r. do 16 grudnia 2017 r. W dniu 26 października 2017 r. złożyła ona wniosek o emeryturę. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniosek ten uwzględnił wydając w dniu 17 listopada 2017 r. decyzję o przyznaniu ubezpieczonej od 1 października 2017 r. emerytury. Łączna wysokość wypłaconego jej świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 października 2017 r. do 23 października 2017 r. wyniosła 430,56 zł.

W przedstawionym stanie faktycznym Sąd Rejonowy stwierdził, że odwołanie G. B. okazało się uzasadnione i dlatego należało je uwzględnić.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że zgodnie z art. 18 ust. 7 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010, nr 77, poz. 512) świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów.

W myśl art. 84. ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j. Dz. U. z 2009 r., nr 25, poz. 1585 ze zm.) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Sąd Rejonowy podniósł, iż układ okoliczności faktycznych przedmiotowej sprawy nie odpowiada dyspozycji art. 84 ust. 2 ustawy systemowej. Schemat działania tego przepisu, w zakresie sytuacji analogicznych do tej, która zaistniała w niniejszej sprawie, zakłada bowiem, że ubezpieczonemu przysługuje prawo do określonego świadczenia, a następnie zaistnieje okoliczność, w wyniku której traci do niego prawo (ewentualnie nadal je posiada, lecz w niższej wysokość). Nie skutkuje to jednak zaprzestaniem wypłaty świadczeń. Stają się one wówczas świadczeniem nienależnym, o ile ubezpieczony był pouczony o skutkach wystąpienia danej okoliczności. Sąd pierwszej instancji wyraźnie zastrzegł, że stan nienależności świadczenia dotyczy tylko tych świadczeń, które zostały wypłacone po jej wystąpieniu (ex post).

Sąd Rejonowy stwierdził, że wydanie przez ZUS decyzji z dnia 17 listopada 2017 r. o przyznaniu ubezpieczonej prawa do emerytury począwszy od 1 października 2017 r. sprawiło jednocześnie, że z tym dniem przestała ona być uprawniona do świadczenia rehabilitacyjnego, gdyż nie mogła w tym samym okresie mieć prawa do obu tych świadczeń. Nie oznacza to jednak automatycznie, że świadczenie, które zostało wypłacone ubezpieczonej za okres od 1 do 23 października 2017r. podlega zwrotowi jako świadczenie nienależne. Nie każde bowiem świadczenie, do którego zainteresowana osoba nie była uprawniona, a które zostało jej wypłacone, jest świadczeniem nienależnie pobranym i podlega zwrotowi.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, iż niewątpliwie G. B. była pouczona, że świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury. Takie pouczenie zostało bowiem zamieszczone w decyzji z dnia 15 września 2017 r. Pouczenia te antycypowały jednak stan rzeczy, który dopiero w przyszłości mógł (choć nie musiał) wystąpić, albowiem w dacie ich dokonania skarżącej nie przysługiwało prawo do emerytury, a jednocześnie nie było żadnych przeszkód do pobierania świadczenia rehabilitacyjnego. Wnioskodawczyni nawet nie ubiegała się jeszcze wtedy o emeryturę. Wniosek w tym przedmiocie złożyła dopiero 26 października 2017 r. W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy przyjął, że wskazane pouczenia były w dacie ich dokonania w istocie bezprzedmiotowe, gdyż odnosiły się do sytuacji nieistniejącej. W ocenie Sadu Rejonowego nie zachodził bowiem wówczas stan rzeczy, według którego wnioskodawczyni uzyskuje świadczenie mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do niego. W świetle decyzji z dnia 15 września 2017 r. G. B. miała wszak prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 19 sierpnia 2017 r. do 16 grudnia 2017 r., a prawa tego nie eliminowało prawo do emerytury, którego jeszcze nie miała. Poczynione pouczenia mogły się niejako uaktywnić dopiero w chwili, gdyby wnioskodawczyni dowiedziała się, że przysługuje jej prawo do emerytury. Do tego czasu nie odnosiły się one bowiem do sytuacji, w której znajdowała się skarżąca. Dopiero wydanie przez organ rentowy decyzji z dnia 17 listopada 2017 r. sprawiło, że G. B. uzyskała prawo do emerytury. W ocenie Sądu pierwszej instancji, wcześniej pobrane świadczenie rehabilitacyjne w dacie jego wypłaty nie podpadały pod dyspozycję art. 84 ust. 2 ustawy systemowej, a zatem nie były świadczeniem nienależnym. Zdaniem Sądu Rejonowego przepis ten działa bowiem tylko ex post, tj. od chwili powzięcia przez ubezpieczonego wiedzy o zaistnieniu zdarzenia skutkującego odpadnięciem co najmniej jednej z przesłanek prawa do danego świadczenia. Do tego czasu nie można traktować wypłacanego świadczenia jako świadczenia wypłaconego mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia. W tych okolicznościach Sąd Rejonowy nie mógł uznać, aby w czasie pobierania przez ubezpieczoną świadczenia rehabilitacyjnego zaktualizowały się okoliczności skutkujące ustaniem prawa ubezpieczonej do świadczenia albo wstrzymaniem jego wypłaty w całości lub w części, a tylko takiej sytuacji dotyczy dyspozycja art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Rejonowy w oparciu o powyższe przepisy i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 kpc mienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że ubezpieczona nie ma obowiązku zwrotu pobranego świadczenia wraz z odsetkami.

Od powyższego wyroku apelację wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zaskarżając go w części, tj. w zakresie pkt I, zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, w szczególności:

a)  art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, ze ubezpieczona nie ma konieczności zwrotu świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 października 2017 r. do 23 października 2017 r.;

b)  art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez błędną wykładnię tego przepisu polegającą na uznaniu, iż w przedmiotowej sprawie nie doszło do skutecznego wcześniejszego poinformowania ubezpieczonej o możliwości zwrotu świadczenia na skutek zaistnienia przesłanek wyłączających jego wypłatę pomimo, iż wskazany przepis mówi jedynie o obowiązku pouczenia o braku prawa do pobierania tego świadczenia, co doprowadziło do wadliwego przyjęcia, że ubezpieczona nie ma obowiązku zwrotu świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 października 2017 r. do 23 października 2017 r., gdyż świadczenie rehabilitacyjne pomimo, że jej nie przysługiwało nie jest świadczeniem nienależnym pomimo, iż organ rentowy w decyzji z 15 września 2017 r. ustalającej ubezpieczonej prawo do świadczenia rehabilitacyjnego, w pouczeniu wskazano, iż w przypadku nabycia uprawnienia do emerytury, świadczenie będzie nienależne i jako takie podlegało zwrotowi.

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie pkt I poprzez oddalenie odwołania w tym zakresie i zasądzenia od ubezpieczonej na rzecz organu rentowego kosztów procesu według norm przypisanych, w tym również kosztów procesu za II instancję według norm przypisanych.

Ubezpieczona wniosła o oddalenie apelacji organu rentowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy podziela ocenę prawną i ustalenia Sądu Rejonowego. Nie należy zgodzić się z apelującym, iż doszło do naruszenia prawa materialnego, tj. art.84 ust.1 i 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 398 ). Przypomnieć należy, że wydanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzji z dnia 17 listopada 2017 r. o przyznaniu ubezpieczonej prawa do emerytury począwszy od 1 października 2017 r. sprawiło jednocześnie, że z tym dniem przestała ona być uprawniona do świadczenia rehabilitacyjnego. Słusznie Sad Rejonowy zauważył, iż nie oznacza to jednak automatycznie, że świadczenie, które zostało wypłacone ubezpieczonej za okres od 1 do 23 października 2017r. podlega zwrotowi jako świadczenie nienależne. Bezsporne jest, że w dacie wydawania przez organ rentowy decyzji z 15 września 2017 r. ustalającej prawo ubezpieczonej do świadczenia rehabilitacyjnego kwestia prawa ubezpieczonej do emerytury nie była jeszcze rozpatrywana i nie zachodziła w/w negatywna przesłanka do przyznania ubezpieczonej prawa do świadczenia rehabilitacyjnego. Niewątpliwie, do dnia złożenia przez G. B. wniosku o emeryturę, tj. 26 października 2017 r. istniały podstawy prawne do przyznania jej prawa świadczenia rehabilitacyjnego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniosek ten uwzględnił wydając w dniu 17 listopada 2017 r. decyzję o przyznaniu ubezpieczonej emerytury od 1 października 2017 r. Powyższe sprawiło, że G. B. z tym dniem przestała być uprawniona do świadczenia rehabilitacyjnego. W tym samym okresie ubezpieczona nie mogła być bowiem uprawniona zarówno do świadczenia rehabilitacyjnego, jak i do emerytury.

Ustalenie, iż od 1 października 2017 r. ubezpieczonej nie przysługuje prawo do świadczenia rehabilitacyjnego nie oznacza jednak, że świadczenie, które zostało wypłacone ubezpieczonej za okres od 1 października 2017 r. do 23 października 2017 r. podlega zwrotowi jako świadczenie nienależne. Nie każde bowiem świadczenie, do którego zainteresowana osoba nie była uprawniona, a które zostało jej wypłacone, jest świadczeniem nienależnie pobranym i podlega zwrotowi. W tym zakresie Sąd Okręgowy podziela w całej rozciągłości argumentację Sądu pierwszej instancji. Należy podkreślić, że o tym, jakie świadczenia podlegają zwrotowi jako nienależnie pobrane stanowi przepis art.84 ust.1 i 2 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych. I tak zgodnie z ust.1 powyższego przepisu osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, przy czym w myśl ust.2 tego przepisu za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1)  świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,

2)  świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Sąd Rejonowy prawidłowo stwierdził, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie zachodzi żadna z w/w ustawowych przesłanek uzasadniających stwierdzenie, że świadczenie rehabilitacyjne wypłacone ubezpieczonej jest świadczeniem nienależnie pobranym. Pierwsza z wymienionych wyżej przesłanek dotyczy sytuacji, w której w takcie pobierania świadczenia zaistnieje okoliczność, w której osoba pobierająca świadczenie traci do niego prawo lub zachodzi podstawa do wstrzymania jego wypłaty. W niniejszej sprawie ubezpieczona nabyła prawo do emerytury od 1 października 2017 r., co do zasady - zgodnie z regulacją art.18 ust.7 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - skutkuje utratą prawa do świadczenia rehabilitacyjnego, jednakże żądając od ubezpieczonej zwrotu świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 października 2017 r. do 23 października 2017 r. organ rentowy pomija kluczową w sprawie okoliczność, a mianowicie to, że ubezpieczona nie została skutecznie pouczona o tym, że świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury. Co prawda, takie pouczenie zostało zamieszczone w decyzji z 15 września 2017 r. Trafnie zauważył Sad Rejonowy, iż pouczenia te antycypowały jednak stan rzeczy, który dopiero w przyszłości mógł wystąpić. Sąd Okręgowy w całej rozciągłości podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż pouczenia wskazane w decyzji z 15 września 2017 r. w dacie ich dokonania były bezprzedmiotowe, gdyż odnosiły się do sytuacji nieistniejącej. W świetle decyzji z 15 września 2017 r. ubezpieczona miała prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 19 sierpnia 2017 r. do 16 grudnia 2017 r., a prawa tego nie eliminowało prawo do emerytury, którego jeszcze ubezpieczona nie nabyła. Pouczenie zawarte w decyzji z 15 września 2017 r. o przyznaniu ubezpieczonej prawa do świadczenia rehabilitacyjnego, że świadczenie to nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury i informujące o konieczności poinformowania organu rentowego o zaistnieniu takiej sytuacji, nie pozwala na przypisanie ubezpieczonej obowiązku zwrotu świadczenia rehabilitacyjnego wypłaconego jej za okres od 1 października 2017 r. do dnia 23 października 2017 r. Do chwili bowiem przyznania ubezpieczonej prawa do emerytury, co nastąpiło w decyzji z 17 listopada 2017 r., ubezpieczona nie mogła poinformować organu rentowego o nabyciu prawa do emerytury od 1 października 2017 r., gdyż w istocie do tego czasu prawa tego nie miała ustalonego. Zauważyć należy, iż ubezpieczonej przyznano emeryturę z mocą wsteczną, tj. od 1 października 2017 r.. Ponadto, w sprawie nie można również stwierdzić, aby świadczenie rehabilitacyjne zostało ubezpieczonej przyznane na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez ubezpieczoną.

Zwrócić także należy uwagę, iż stosownie do regulacji przepisu art. 100 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Jeżeli ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne lub wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wypłacane na podstawie przepisów Kodeksu pracy, prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty szkoleniowej powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku, świadczenia lub wynagrodzenia(ust. 2 w/w ustawy).

Podkreślić należy, iż samo prawo do świadczenia powstaje ex lege, w dniu spełnienia ustawowych przesłanek. Od tej zasady ustawa przewiduje wyjątek, tj. w/w art. 100 ust. 2 w zgodnie, z którym powstanie prawa do świadczenia - renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub emerytury - przesuwa się do końca okresu pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub wynagrodzenia chorobowego, choćby zainteresowany spełnił warunki nabycia prawa do emerytury lub renty w czasie pobierania tamtych świadczeń (wyrok SN z 8 czerwca 2010 r., I UK 16/10, LEX 607441). Zaprzestanie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego należy rozumieć jako zakończenie okresu pobierania tego świadczenia czy to ze względu na ustanie niezdolności do pracy przypadającej w czasie tego okresu, czy też z uwagi na wyczerpanie 12 miesięcy świadczenia rehabilitacyjnego. Odnosząc powyższe regulacje na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, iż niejako zabrania się wypłaty emerytury, jeżeli dana osoba pobiera zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne. W konsekwencji osoby, które uprawnienia emerytalno-rentowe nabyły w czasie pobierania zasiłku, świadczenia lub wynagrodzenia, prawa do świadczeń emerytalno-rentowych zrealizują później niż one faktycznie powstały, nie jest bowiem możliwe, aby np. zrezygnować z pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy w celu wcześniejszego - niż jest to określone w art. 100 ust. 2 - nabycia prawa do emerytury lub renty.

Wobec powyższego, Sąd Rejonowy prawidłowo stwierdził, że ubezpieczona nie ma obowiązku zwrotu pobranego za okres od 1 października 2017 r. do 23 października 2017 r. świadczenia rehabilitacyjnego

W związku z tym, na podstawie art. 385 kpc apelacja organu rentowego podlegała oddaleniu.

K. A. J. Z. J. W.