Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 października 2023 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. w III -cim Wydziale Karnym w składzie :

Przewodniczący: sędzia Jacek Gasiński

Protokolant: Małgorzata Bednarek

w obecności Prokuratora: Katarzyny Tomczyk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 sierpnia 2023 roku, 24 października 2023 roku

sprawy z wniosku pełnomocnika wnioskodawczyń Z. S., G. S., J. G., L. Ł.

w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia

orzeka:

na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. z 2018r. poz. 2099 z późn. zm.) zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim na rzecz wnioskodawczyń Z. S., G. S., J. G. i L. Ł. kwoty po 54 000 zł (pięćdziesiąt cztery tysiące złotych) z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz kwoty po 13 815 zł (trzynaście tysięcy osiemset piętnaście złotych) z tytułu odszkodowania w związku z wykonaniem wobec ojca wnioskodawczyń J. S., w okresie od 21. 08. 1951 r. do 26. 02. 1953 r., kary pozbawienia wolności orzeczonej przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Ł. wyrokiem z dnia 27. 11. 1951 r. w sprawie (...), zmienionym częściowo postanowieniem Najwyższego Sądu Wojskowego w W. z dnia 28. 12. 1951 r., których nieważność została stwierdzona postanowieniem Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 18. 01. 2023 r. w sprawie (...) (...), z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia;

zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim na rzecz wnioskodawczyń Z. S., G. S., J. G. i L. Ł. kwoty po 531, 36 zł (pięćset trzydzieści jeden 36/100) złotych z tytułu zwrotu poniesionych kosztów zastępstwa procesowego;

w pozostałej części wniosek oddala;

koszty postępowania przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

UZASADNIENIE

Wniosek i stanowisko prokuratora:

Pełnomocnik wnioskodawczyń Z. S., G. S., J. G. i L. Ł. złożyła wniosek o zasądzenie na rzecz wnioskodawczyń odszkodowania i zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez ich ojca J. S. na skutek wydania i wykonania wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Ł. z dnia 27. 11. 1951 r. w sprawie (...) zmienionego postanowieniem Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 28. 12. 1951 r. w sprawie Sn. O.. S. (...), wydanymi w związku z działalnością J. S. na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Łączną kwotę odszkodowania i zadośćuczynienia pełnomocnik wnioskodawczyń określiła na 3 935 374.00 zł, przy czym jako łączną kwotę zadośćuczynienia wskazano 3 806 128,95 zł zaś łączną kwotę odszkodowania – 129 244,25 zł.

Po podziale ww. kwot na 4 części na rzecz każdej z wnioskodawczyń miałaby przypadać kwota 951 532,23 zł z tytułu zadośćuczynienia i 32 311,06 zł z tytułu odszkodowania.

Wyliczenie ww. kwot opierało się na średnim miesięcznym wynagrodzeniu na dzień składania wniosku, które wynosiło wówczas 6857,89 zł. Takiej kwoty jako zadośćuczynienie pełnomocnik domagał się za każdy dzień pozbawienia wolności J. S.. Na odszkodowanie składały się natomiast utracone zarobki (także liczone według ww. „średniej krajowej” oraz koszty obrońcy z wyboru, który reprezentował J. S., w kwocie 4080 zł.

Nadto pełnomocnik wnosiła o zasądzenie na rzecz wnioskodawczyń kosztów ustanowienia pełnomocnika w wysokości 6-krotności stawki minimalnej.

Na rozprawie pełnomocnik zmodyfikował wniosek w ten sposób, by jako podstawę ww. wyliczeń przyjąć średnie miesięczne wynagrodzenie z daty orzekania.

wniosek k. 3-16, protokół k. 212

Prokurator, występujący jako reprezentant Skarbu Państwa, nie kwestionował wniosku co do zasady, natomiast wnosił o przyjęcie łącznej kwoty zadośćuczynienia w wysokości 200 000zł, przy czym na rzecz każdej z wnioskodawczyń miałaby przypadać 1/5 z ww. kwoty oraz odszkodowania uwzględniającego relację wysokości dochodów uzyskiwanych przez J. S. do ówczesnego średniego wynagrodzenia.

protokół k. 212

Ustalenia Sądu:

Sąd ustalił, iż J. S. został zatrzymany21. 08. 1951 r. zaś dzień później tymczasowo aresztowany. Wyrokiem z dnia 27. 11. 1951 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Ł. uznał go za winnego tego, że „wchodził w porozumienie w celu dokonania przemocą zmiany ustroju Państwa Polskiego” tj. przestępstwa z art. 88 § 1 w zw. z art. 86 § 1 KKWP i wymierzył mu karę 3 lat pozbawienia wolności oraz 1 roku utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych. Postanowieniem z dnia 28. 12. 1951 r. Najwyższy Sąd Wojskowy w W. zmienił opis czynu i jego kwalifikację prawną przyjmując, iż J. S. był winny tego, iż „mając wiarygodną wiadomość o istnieniu nielegalnej organizacji pod nazwą Armia Wyzwoleńcza, mającej na celu zmianę przemocą ustroju Państwa Polskiego, nie zawiadomił o tym władzy powołanej do ścigania przestępstw” a jako podstawę wymiaru kary w miejsce art. 88 § 1 (...) przyjął art. 18 § 1 MKK. Wysokość wymierzonych kar pozostała niezmieniona.

kopia wyroku k. 47-48, kopia postanowienia k. 50

W dniu 23. 02. 1953 r. zapadło postanowienie o zastosowaniu amnestii, którym wysokość kary pozbawienia wolności zmniejszono o połowę tj. do 1 roku i 6 miesięcy więzienia. W dniu 26. 02. 1953 r. J. S. został zwolniony z więzienia w S., gdzie odbywał karę.

kopia postanowienia k. 51, kopia świadectwa zwolnienia k. 54

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 18. 01. 2023 r. w sprawie (...) (...) , na podstawie art. 1 i 2 oraz art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. z 2018r. poz. 2099 z późn. zm.) stwierdzono nieważność opisanego wyżej wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Ł. oraz postanowienia Najwyższego Sądu Wojskowego w W..

kopia postanowienia k. 174-175

W czasie zatrzymania J. S. był żonaty, miał dwoje dzieci, jedna córka w wieku ok. 2 lat, druga ok. 6 miesięcy.

Pracował w (...) ostatnio magazynier kolej wąskotorowej w P..

odpisy aktu małżeństwa k. 24-25 i 26-27, kopia protokołu (dane osobowe) k. 44, kopia wywiadu k. 80

W okresie bezpośrednio poprzedzającym zatrzymanie J. S. otrzymywał wynagrodzenie wg. grupy 11 szczebel c, określone w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 02. 11. 1945 r. o uposażeniu pracowników przedsiębiorstwa (...), które wynosiło 264,60 zł miesięcznie. Takie samo wynagrodzenie przysługiwałoby mu w 1952 r.

Nie zachowały się żadne dokumenty dotyczące wypłat dodatków, zasiłków czy nagród i nie można określić, czy wypłaty takie miały miejsce a jeśli tak, to w jakiej wysokości.

pismo Biura Spraw Pracowniczych (...) k. 204

J. S. zmarł 29. 07. 1982 r. a jego żona w kwietniu 1996 r. Pozostawił 4 córki - Z. S., G. S., J. G. i L. Ł..

odpisy akt stanu cywilnego k. 21-27, zeznania Z. S. k. 192

Na potrzeby orzeczenie w tej sprawie Sąd ustalił także, iż przeciętne miesięczne wynagrodzenie, ogłaszane corocznie przez Prezesa GUS, wynosiło w 1951 r. 599 zł a w 1952 r. 652 zł.

Z kolej przeciętne miesięczne wynagrodzenia we wrześniu 2023 r. (najnowszy komunikat Prezesa GUS) wyniosło 7379, 76 zł.

informacje k. 210, 211

Podstawa prawna orzeczenia:

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. z 2018r. poz. 2099 z późn. zm.), Osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.

W niniejszej sprawie nieważność taką stwierdził Sąd Okręgowy w Ł. opisanym postanowieniem z dnia 18. 01. 2023 r., co przesądza o prawie do odszkodowania i zadośćuczynienia, które to uprawnienie w tym przypadku przeszło na córki J. S. - wnioskodawczynie Z. S., G. S., J. G. i L. Ł..

Wysokość odszkodowania:

Na wstępie należy stwierdzić, iż dotychczas generalnie w orzecznictwie panował pogląd, iż wysokością szkody w tego typu sprawach nie jest suma utraconych dochodów ale różnica między stanem majątkowym osoby niesłusznie skazanej a hipotetycznym stanem majątkowym tej osoby, gdyby do skazania nie doszło.

W wyroku z dnia 2 lutego 2023 r. w sprawie V KK 181/22 Sąd Najwyższy stwierdził, iż odszkodowanie za niesłuszne pozbawienie wolności co do zasady obejmuje dochód osoby

pozbawionej wolności, utracony na skutek bezprawnego działania państwa, a nie jej oszczędności.

Zatem za szkodę spowodowaną pozbawieniem możliwości wykonywania pracy zarobkowej odszkodowanie powinno, co do zasady, obejmować całość utraconych przez wnioskodawcę zarobków.

Podzielając argumentację zawartą w ww. wyroku Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim przyjął za podstawę wyliczenia odszkodowania sumę dochodu, jaki J. S. mógłby osiągnąć, gdyby nie został pozbawiony wolności, tj. przez okres 18 miesięcy i 5 dni (tak wskazano we wniosku).

Przedstawione powyżej ustalenia wskazują, iż J. S. osiągał dochód niższy niż połowa średniego miesięcznego wynagrodzenia w 1951 r. – zarabiał 264 zł miesięcznie przy średnim wynagrodzeniu wynoszącym 599 zł i można przyjąć, iż tak samo dochód ten kształtowałby się w roku 1952 i na początku 1953. Jak wynika z omawianego wyżej pisma (...) nie sposób ustalić, czy J. S. otrzymywał też jakieś inne świadczenia oprócz wynagrodzenia wynikającego z jego zaszeregowania, jednak zdaniem Sądu, jest wysoce prawdopodobne, że były mu wypłacane także jakieś dodatki czy nagrody. Z powyższych względów, Sąd jako podstawę do obliczenia sumy utraconych zarobków przyjął równą połowę aktualnego średniego wynagrodzenia, tj. kwotę 3690 zł co po przemnożeniu przez 18 miesięcy daje kwotę 66 420 zł. Po doliczeniu utraconych zarobków za dodatkowe 5 dni (615 zł) daje to w sumie 67 035 zł. Do tej kwoty Sąd doliczył koszty, jakie J. S. poniósł w związku z ustanowieniem obrońcy z wyboru. Wysokość kosztów ustalono wg. stawki minimalnej za obronę przed wojskowym sądem garnizonowym oraz przed Sądem Najwyższym, wskazanej w Rozporządzeniu MS z dnia 22. 10. 2015 w sprawie opłat za czynności adwokackie tj. odpowiednio kwoty 840 zł i 1200 zł. W sprawie Sądowi nie przedstawiono żadnych informacji wskazujących na koszty rzeczywiście poniesione przez J. S., nie ma więc podstaw był stosować mnożnik tej stawki wskazany we wniosku pełnomocnika.

W sumie odszkodowanie, które byłoby należne J. S. Sąd ustalił zatem w kwocie 69 075 zł.

Ustalając wysokość odszkodowania przypadającego każdej z wnioskodawczyń Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim miał na uwadze stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19. 01 2023 r. w sprawie V KK 471/22, zgodnie z którym Jeżeli osoba represjonowana nie dożyła wejścia w życie ustawy lutowej, to uprawnienie jej należne przechodzi na tyle osób wskazanych w art. 8 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego - tj. Dz.U. z 2021 r. poz. 1693 (następcy prawni), ile żyje ich w dacie powstania roszczenia, tj. w dniu wejścia w życie ustawy lutowej, przy czym następcy mogą dochodzić tylko tej części uprawnienia, w jakiej je nabyli. Orzeczenie to zapadło na tle identycznej sytuacji faktycznej, jak występująca w niniejszej sprawie, dotyczyło bowiem sytuacji, w której represjonowany zmarł w latach osiemdziesiątych pozostawiając żonę i 4 dzieci, każde z nich, w dniu wejścia w życie ustawy lutowej nabyło uprawnienie do dochodzenia roszczenia w 1/5 roszczenia przypadającego represjonowanemu. Zgodnie z wyrażonym w ww. orzeczeniu poglądem roszczenie przypadające żonie represjonowanego nie przechodzi na jego dzieci po jej śmierci. Tak więc w realiach niniejszej sprawy każdej z wnioskodawczyń Sąd zasądził tytułem odszkodowania kwoty po 13 815 zł, tj. 1/5 ogólnej kwoty przyznanego odszkodowania.

Wysokość zadośćuczynienia:

Określając wysokość zadośćuczynienia Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim miał na uwadze, iż przepisy rozdziału 58 kpk normującego zasady przyznawania roszczeń m. in. z tytułu niesłusznego skazania, które stosuje się odpowiednio także w sprawach z „ustawy lutowej”, nie określają reguł dotyczących ustalania wielkości rekompensaty majątkowej za szkodę o niematerialnym charakterze, jaką jest zadośćuczynienie. W kwestii tej bezpośrednie zastosowanie ma art. 445 kc, zgodnie z którym zadośćuczynienie winno być odpowiednie, a zatem kwota przyznana tytułem zadośćuczynienia winna być przybliżonym ekwiwalentem cierpień psychicznych i fizycznych. Charakter szkody niemajątkowej, jaką jest krzywda, decyduje o jej niewymierności. W szczególności zaś odnosi się to do zadośćuczynienia za krzywdę polegającą na pozbawieniu wolności. Przyznanego jednak zadośćuczynienia nie należy traktować na zasadzie pełnej ekwiwalentności, którą charakteryzuje wynagrodzenie szkody majątkowej. Odpowiedniość kwoty zadośćuczynienia, o której stanowi art. 445 § 1 kc, ma służyć złagodzeniu doznanej krzywdy, a jednocześnie nie być źródłem wzbogacenia /wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2000 roku, III CKN 582/98, publ. LEX 52776/.

Opierając się na dotychczasowym orzecznictwie, kryteria określania wysokości zadośćuczynienia wskazał Sąd Apelacyjny w Łodzi m. in. w uzasadnieniu wyroku w sprawie II AKa 38/11.

- zadośćuczynienie ma charakter kompensacyjny, a tym samym powinno reprezentować ekonomicznie odczuwalną, a nie symboliczną wartość;

- odpowiednia suma pieniężna winna być utrzymana w rozsądnych granicach i dostosowana do aktualnych stosunków majątkowych w społeczeństwie;

- zadośćuczynienie nie może być rażąco wygórowane ani też rażąco niskie;

- wielkość zadośćuczynienia zależy od oceny całokształtu okoliczności, w tym rozmiaru doznanych cierpień, ich intensywności, nieodwracalnego charakteru;

- na podstawie wskazanych kryteriów, przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, należy brać również pod uwagę siłę nabywczą określonej kwoty pieniężnej, a także warunki materialne panujące w społeczeństwie miejscowym.

W ocenie Sądu wniosek pełnomocnika kryteriów tych nie spełnia, bowiem wnioskowana kwota jest rażąco wygórowana, nie dostosowana do aktualnych stosunków majątkowych w społeczeństwie.

W realiach sprawy, Sąd miał na uwadze, iż J. S., walczący w czasie wojny za ojczyznę, po zakończeniu tejże wojny założył rodzinę, miał dwójkę maleńkich dzieci, pracował, cieszył się dobrą opinią – generalnie dobrze ułożył sobie życie i tak naprawdę nie angażował się w żadne działania, które mogłyby tę jego stabilizację tak drastycznie zmienić. Orzeczenia ówczesnych sądów spowodowały nagle i brutalnie wyrwanie go z tej rzeczywistości, w której żył, odizolowały od rodziny i codziennego normalnego życia. Nie ulega także wątpliwości, iż warunki panujące w tamtych czasach w więzieniu, wg. dzisiejszych kryteriów, uznać by można za tragiczne czy wręcz nieludzkie. Powodowało to dodatkowe cierpienia a także uszczerbki na zdrowiu osadzonych. Szczęśliwie dla J. S. pobyt ten nie trwał na tyle długo, by jego zdrowie, życie rodzinne lub zawodowe zniszczyć trwale i nieodwracalnie.

Mając na względzie powyższe okoliczności Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim uznał, że adekwatnym zadośćuczynieniem za krzywdy fizyczne i psychiczne, jakich doznał J. S. będzie kwota 270 000 zł odpowiadające w przybliżeniu kwocie 15 000 złotych za każdy miesiąc pozbawienia wolności. Jest to z pewnością kwota ekonomicznie odczuwalna i uwzględniająca panujące obecnie w społeczeństwie warunki materialne, nie zaś jedynie symboliczna. Zdaniem Sądu, żądanie sformułowane we wniosku w części przewyższającej przyznane zadośćuczynienie jest rażąco wygórowane i prowadziłoby do swego rodzaju bezpodstawnego wzbogacenia osób uprawnionych do uzyskania tego świadczenia.

Ustalając wysokość zadośćuczynienia przypadającego każdej z wnioskodawczyń Sąd kierował się identycznym rozumowaniem, jakie przedstawiono wyżej przy ustalaniu kwot zasądzonego odszkodowania, tj. zasądził po 1/5 kwoty ogólnie ustalonego zadośćuczynienia dla każdej z osób uprawnionych.

Zgodnie z wnioskiem, Sąd zasądził przyznane kwoty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku.

Również zgodnie z wnioskiem Sąd zasądził na rzecz wnioskodawczyń koszty pełnomocnika w łącznej kwocie stanowiącej 6-krotność stawki minimalnej, nie orzekał natomiast zwrotu wydatków, bowiem ich spis nie został przedłożony przez pełnomocnika.