Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 7 listopada 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Mariusz Broda (spr.)

Sędziowie: SSO Małgorzata Klesyk

SSO Sławomir Buras

Protokolant: st.prot.sąd. Beata Wodecka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 listopada 2014 r. sprawy

z urzędu

z udziałem J. B., A. B., Prokuratora Okręgowego w Kielcach

o czyn karalny

na skutek apelacji nieletniego J. B.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Starachowicach

z dnia 26 czerwca 2014 r. sygn. akt III Nkd 16/14

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Starachowicach do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

sygn. akt IICa 1080/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Starachowicach stwierdził, że nieletni J. B.popełnił zarzucane mu czyny , tj. w dniu 10 września 2013 r . w S., działając wspólnie i w porozumieniu z osobami pełnoletnimi pozbawił wolności –A. L.– ze szczególnym udręczeniem oraz wziął udział w jego pobiciu narażającym go na bezpośrednie niebezpieczeństwo nastąpienia średnich lub ciężkich skutków dla jego zdrowia, czym faktycznie spowodowali naruszenie funkcji jego organizmu na czas powyżej 7 dni, a nadto poprzez wykorzystanie opisanej wyżej przemocy zmusił A. L.do obcowania płciowego – czyn karalny z art. 189 § 2 kk w związku z art. 158 § 1 kk w związku z art. 197 § 3 kk w związku z art. 11 § 2 kk ,a ponadto w dniu bliżej nie ustalonym w 2013r. w M.uzyskał cudze programy komputerowe – (...)i „(...)” – w celu osiągnięcia korzyści majątkowej - czyn karalny z art. 278 par 2 kk. Wobec tego Sąd Rejonowy postanowił umieścić nieletniego w zakładzie poprawczym. W uzasadnieniu tej treści rozstrzygnięcia ,w szczególności wskazał, że popełnienie przez nieletniego opisanego czynu jest niesporne , a wszechstronny materiał dowodowy , w tym także podsumowująca go opinia psychologiczno – psychiatryczna wydana przez Zespół (...)dla Nieletnich w D., potwierdza zdolność nieletniego do manipulowania w powiązaniu z jego demoralizacją. W związku z tym , zdaniem Sądu I instancji , ze względu na charakter czynu , jego wyjątkowo drastyczny przebieg oraz ukrytą u nieletniego gotowość do zachowań przemocowych , konieczne jest umieszczenie go w zakładzie poprawczym.

Apelację od tego postanowienia wywiódł nieletni J. B.. Zarzucił:

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu ,że nieletni nie był bezwzględnie zmuszony do udziału w czynie karalnym oraz, że w czasie zajścia był zadowolony ze swych poczynań i miał możliwość odstąpienia od udziału w czynie karalnym ,

- mającą wpływ na treść orzeczenia obrazę przepisów postępowania art. 7 kpk w zw. „art. 410” poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów polegającej na nie uwzględnieniu końcowych wniosków wypływających z opinii psychologiczno - psychiatrycznej i opinii uzupełniającej oraz na nieuwzględnieniu zeznań pozostałych sprawców w części dotyczącej udziału nieletniego w zdarzeniu,

- obrazę przepisów prawa - art. 11 § l u.p.n. poprzez jego nie zastosowanie ,pomimo istnienia przesłanek przemawiających za warunkowym zawieszeniem wykonania kary i w konsekwencji rażącą niewspółmierność „orzeczonej kary” do wagi popełnionego czynu, okoliczności jego popełnienia i roli jaką w zdarzeniu pełnił nieletni.

Wobec tego wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i warunkowe zawieszenie kary umieszczenia w zakładzie poprawczym na okres próby wynoszący 3 lata, a ponadto o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu za I i I instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna , o ile w efekcie prowadziła do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Zaskarżone orzeczenie jest przedwczesne, bo Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, tj. nie wyjaśnił materialnoprawnej podstawy przedmiotu postępowania , jakim niewątpliwie było zachowanie nieletniego i jego ocena w kontekście zastosowania właściwych przepisów ustawy z dnia 26.10.1982r.- o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. 2014.382). Stosownie do treści art. 21a tejże ustawy, postępowanie w sprawie nieletniego ma na celu ustalenie , czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego lub czy nieletni popełnił czyn karalny , a także ustalenie , czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec nieletniego środków przewidzianych w ustawie, a to wszystko także w celu udzielenia odpowiedzi na pytanie , czy istnieją przewidziane w art. 10 u.p.n. przesłanki umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym (dopuszczenie się czynu karalnego w rozumieniu art. 1 § 2 pkt. 2 lit.a u.p.n. ; wysoki stopień demoralizacji nieletniego ; okoliczności i charakter czynu ; to wszystko ma uzasadniać przypuszczenie , że pomimo niewykonania środka poprawczego cele wychowawcze zostaną osiągnięte). Z kolei zgodnie z przepisem art. 24 § 1 u.p.n. , w celu ustalenia danych dotyczących nieletniego , jego środowiska , a w szczególności dotyczących zachowania się oraz warunków wychowawczych nieletniego , sytuacji bytowej rodziny , przebiegu nauki nieletniego i sposobu spędzania czasu wolnego , jego kontaktów środowiskowych , sąd rodzinny zleca kuratorowi przeprowadzenie wywiadu środowiskowego , który winien spełniać wymogi Rozp. Min. Spr. z dnia 16.08.2001r. – w sprawie szczegółowych zasad (…) – Dz.U.2001.90.1010. Natomiast w razie potrzeby uzyskania kompleksowej diagnozy osobowości nieletniego , wymagającej wiedzy pedagogicznej, psychologicznej lub medycznej oraz określenia właściwych kierunków oddziaływania na nieletniego sąd rodzinny zwraca się o wydanie opinii przez rodzinny ośrodek diagnostyczno - konsultacyjny , bądź do innej placówki specjalistycznej lub biegłego albo biegłych spoza w/w ośrodka (art. 25 § 1 u.p.n). Stosownie do treści art. 32p. § 1 u.p.n. jeżeli bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest konieczne , na rozprawie przed sądem rodzinnym wolno odczytywać protokoły lub odtwarzać zapisy przesłuchania świadków , opinie biegłych , instytutów , zakładów lub instytucji , dane z wywiadu środowiskowego oraz wszelkie dokumenty złożone w postępowaniu albo w innym postępowaniu przewidziane w ustawie.

Odnosząc powyższe zasady do realiów postępowania poprzedzającego wydanie zaskarżonego postanowienia , stwierdzić należy , że Sąd Rejonowy poprzestał jedynie na ustaleniu , że nieletni J. B. popełnił czyn karalny w rozumieniu u.p.n. , przy czym to zachowanie było częścią zdarzenia , w którym brali udział inni sprawcy (D. K. , M. G. , J. J. , M. N.) , co do których wyłączono materiały do odrębnego postępowania. Problem polega natomiast na tym , że Sąd I instancji nie dokonał ustaleń co do okoliczności samego zdarzenia , a w szczególności roli , jaką w tym wszystkim odegrał J. B. , czy i na ile jego udział w zdarzeniu miał charakter spontaniczny , tj. był efektem jego swobodnego procesu decyzyjnego , czy też był to rezultat uprzedniej przemocy psychicznej bądź fizycznej albo jednej i drugiej - ze strony osób trzecich, tj. w/w sprawców tego zdarzenia. Tej treści pytania nasuwają się w sposób oczywisty, nie tylko wobec tego co mówi sam J. B. bezpośrednio przed Sądem Rejonowym (k.274-275) , jak i wcześniej jako świadek (k.71-72), ale także w kontekście wypowiedzi M. N. (słuchanego w charakterze podejrzanego w postępowaniu karnym – k. 37v, 38v) na temat tego jak był traktowany przez pozostałych J. B. , jeszcze przed zdarzeniem , którego ofiarą stał się A. L.. Tym czasem Sąd Rejonowy poprzestaje na odczytaniu „wyjaśnień” M. N., łącznie z innymi wymienionymi w protokole rozprawy dokumentami (k.275). W pierwszej kolejności zauważyć należy , że tak udokumentowana czynność w postaci przesłuchania podejrzanego w postępowaniu karnym , pozostawała poza katalogiem przypadków o jakich mowa w art. 32 p § 1 u.pn. , a tym samym była niedopuszczalna. Jeżeli nawet przyjąć , że nie było przeszkód do odczytania protokołu obejmującego jej treść, to z całą pewnością nie było podstaw do przyjęcia , że bezpośrednie przeprowadzenie dowodu już z zeznań świadka M. N. , w tak zidentyfikowanych realiach sprawy nie jest konieczne. Przecież nikt inny jak właśnie ta osoba mówi o zupełnie innym tle (przyczynie) zachowania J. B. , nie mając w tym jak się wydaje żadnego interesu. Taka sytuacja obligowała również Sąd Rejonowy do dopuszczenia i przeprowadzenia także dowodów z zeznań w charakterze świadków pozostałych w/w sprawców zachowania w stosunku do A. L. , na okoliczność tego jak uprzednio potraktowany był przez nich przez J. B. , w szczególności czy stosowali wobec niego przemoc , po to by spełniał bezwarunkowo wszystkie ich polecenia, jaka była zatem jego rola w zdarzeniu , w którym poszkodowanym stał się A. L.. Zaniechanie przeprowadzenia przez Sąd Rejonowy postępowania dowodowego w tym kierunku , wyeliminowało poczynienie takich ustaleń , które pozwoliłyby na wyjaśnienie istoty sprawy we wskazanym już przez Sąd Okręgowy aspekcie. Warto zwrócić uwagę na to, że z drugiej strony Sąd Rejonowy zdecydował o zawiadomieniu Prokuratury Rejonowej w Skarżysku Kamiennej o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez D. K. , na szkodę J. B. , w postaci „zakopania żywcem w ziemi”, a więc o zachowaniu , które potwierdzałoby przemoc psychiczną i fizyczną , mogącą skłonić młodego człowieka do uległości. To dwutorowe postępowanie Sądu I instancji w sposób oczywisty świadczy o pewnej niekonsekwencji. Nie można z jednej strony nie widzieć potrzeby wyjaśnienia ewentualnego wpływu na zachowanie J. B. , stosowanej wobec niego przemocy ze strony innych osób , a z drugiej – postrzegać fakt tej ostatniej w kategoriach uprawdopodobnionych (skoro dochodzi do zawiadomienia Prokuratury). Te okoliczności winne bezwzględnie zostać wyjaśnione w toku ponownego rozpoznania sprawy , w szczególności w wyniku dokładnego wysłuchania samego J. B. oraz przeprowadzenia dowodów z zeznań w/w świadków , także przy wykorzystaniu dla oceny ich wiarygodności ( o ile zajdzie taka potrzeba) treści protokołów z zeznaniami jakie złożyli już w postępowaniu karnym bezpośrednio przez Sądem Okręgowym w Kielcach (sprawa o sygn. akt IIIK 29/14). W następnej kolejności Sąd Rejonowy przeprowadzi dowód z wywiadu kuratorskiego , który będzie uwzględniał wszystkie wymogi opisane w przytoczonej już podstawie prawnej. Ten znajdujący się w aktach sprawy (k.235) tych kryteriów nie spełnia. W szczególności barki dotyczą informacji odnośnie sytuacji edukacyjno – wychowawczej w szkole, do której uczęszczał J. B. w okresie przed zdarzeniem (szkoła nie jest tu w ogóle wymieniona jako źródło informacji). Zupełnie nie wiadomo co oznacza stwierdzenie – „… nieletni nie wykazywał poważniejszych przejawów demoralizacji” i na jakiej podstawie kurator taki wniosek formułuje. Warto zwrócić uwagę na to, że praktycznie jedyne źródło wiedzy , do jakiego się odwołuje , stanowi wypowiedź matki J. B., co jak się wydaje nie wyczerpuje obiektywnie istniejących w tym zakresie możliwości (np. rozmowa z nauczycielami , do której uczęszczał wcześniej J. B., czy rozpytanie osób zamieszkujących wówczas w jego sąsiedztwie). Ta czynność wymaga powtórzenia. Dopiero po tym wszystkim Sąd winien przeprowadzić dowód z opinii biegłego (biegłych) dla wyjaśnienia tego wszystkiego , o czym mowa w treści art. 25 § 1 u.pn. Opinia , która została już pozyskana (k.247) nie spełnia kryteriów o jakich mowa. Po pierwsze, skoro wydały ją osoby pracujące w Schronisku dla Nieletnich w D. , a więc w placówce, w której J. B. został umieszczony, to tym samym już tylko z tego względu pozostawały poza kręgiem podmiotów uprawnionych do opiniowania w rozumieniu art. 25 § 1 kr i o. Jest to analogiczna sytuacja do tej, w której strona postępowania sądowego odbywa leczenie w konkretnej placówce służby zdrowia , a lekarz biorący w tym udział miałby opiniować na potrzeby postępowania sądowego z udziałem tej osoby. Niezależnie od tego , ta już wydana opinia nie uwzględniała (bo uwzględniać nie mogła) całokształtu okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy , gdyż Sąd Rejonowy ich nie ustalił. Trudno natomiast nie dostrzegać pewnej wariantowości wniosków zawartych w tym dokumencie, w zależności od tego , co w istocie ustali Sąd jeśli idzie o przyczyny zachowania J. B.. Pomimo tych okoliczności , które eliminują przydatność tej opinii jako wiążącego dowodu , nie ulega wątpliwości , że może być potraktowana w kategoriach informacji pochodzącej z w/w placówki , a tym samym stanowić materiał do weryfikacji w kontekście ostatecznych wyników postępowania dowodowego.

Reasumując, w toku ponownego rozpoznania sprawy , Sąd I instancji przede wszystkim uwzględni przywołane przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, które wyznaczają zakres koniecznych ustaleń , a następnie poczyni te ustalenia w sposób wyczerpujący na podstawie tych w/w dowodów (nie wyłączając innych), a w konsekwencji tego wszystkiego dokona jednoznacznej oceny przesłanek do zastosowania środka poprawczego wobec J. B. , bądź ich braku.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc orzekł jak w sentencji.