Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 15 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Kowacz-Braun

Sędziowie: SA Barbara Górzanowska

SO (del.) Beata Kurdziel (sprawozdawca)

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2017 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku H. L.

przy uczestnictwie M. M. (1), S. M. i P. G.

o udzielenie zabezpieczenia

na skutek zażalenia obowiązanej M. M. (1) i zażalenia obowiązanego S. M.

od postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 21 czerwca 2016r., sygn. akt I Co 264/16

postanawia:

oddalić oba zażalenia.

SSO (del.) Beata Kurdziel SSA Anna Kowacz-Braun SSA Barbara Górzanowska

Sygn. akt I ACz 226/17

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 21 czerwca 2016 r. udzielił zabezpieczenia roszczenia uprawnionej H. L. o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej umowy darowizny sporządzonej przed notariuszem w K. T. O. dnia 07 marca 2012 r. za repertorium(...) nr(...)poprzez – do czasu prawomocnego zakończenia mającego się wszcząć postępowania o uznanie powyższej umowy za bezskuteczną w stosunku do H. L. – zakazanie M. M. (1) (M.), córce W. i B. zbywania oraz obciążania udziału wynoszącego 1/2 we własności nieruchomości położonej w K. – K., dzielnica P., dla której Sąd Rejonowy(...)w K. Wydział IV Ksiąg Wieczystych powadzi księgę wieczystą nr (...) (pkt I), udzielił zabezpieczenia roszczenia uprawnionej H. L. o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej umowy darowizny sporządzonej przed notariuszem w K. T. O. dnia 07 marca 2012 r. za repertorium (...) nr (...)poprzez – do czasu prawomocnego zakończenia mającego się wszcząć postępowania o uznanie powyższej umowy za bezskuteczną w stosunku do H. L. – zakazanie M. M. (1) (M.), córce W. i B. zbywania oraz obciążania udziału wynoszącego 1/8 we własności nieruchomości położonej w K. – K., dzielnica P., dla której Sąd Rejonowy (...)w K.Wydział IV Ksiąg Wieczystych powadzi księgę wieczystą nr (...) (pkt II), udzielił zabezpieczenia roszczenia uprawnionej H. L. o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej umowy darowizny oraz umowy ustanowienia nieodpłatnego użytkowania sporządzonej przed notariuszem w K. T. O. dnia 09 marca 2012 r. za repertorium(...) nr(...), poprzez – do czasu prawomocnego zakończenia mającego się wszcząć postępowania o uznanie powyższej umowy za bezskuteczną w stosunku do H. L. – zakazanie S. M. (M.), synowi J. i B. zbywania oraz obciążania udziału wynoszącego 1/2 we własności nieruchomości położonej w K. – R., dzielnica Ś., dla której Sąd Rejonowy (...)w K.Wydział IV Ksiąg Wieczystych powadzi księgę wieczystą nr (...) (pkt III), udzielił zabezpieczenia roszczenia uprawnionej H. L. o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej umowy darowizny oraz umowy ustanowienia nieodpłatnej służebności osobistej sporządzonej przed notariuszem w K. T. O. dnia 09 marca 2012 r. za repertorium (...) nr(...), poprzez – do czasu prawomocnego zakończenia mającego się wszcząć postępowania o uznanie powyższej umowy za bezskuteczną w stosunku do H. L. – zakazanie S. M. (M.), synowi J. i B. zbywania oraz obciążania własności nieruchomości stanowiącej samodzielny lokal mieszkalny nr (...) w budynku nr (...) w K. na Os. (...), dla którego Sąd Rejonowy (...)w K. Wydział IV Ksiąg Wieczystych powadzi księgę wieczystą nr (...) (pkt IV), w pozostałym zakresie wniosek oddalił (pkt V) oraz wyznaczył uprawnionej H. L. dwutygodniowy termin do wniesienia pozwu przeciwko M. M. (1), S. M. i P. G. o uznanie za bezskuteczne czynności prawnych, pod rygorem upadku zabezpieczenia (pkt VI).

Uzasadniając powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy wskazał, że wnioskodawczyni H. L. w dniu 16 maja 2016 r. nabyła od syndyka masy upadłości (...) sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w K., za zgodą Sędziego – Komisarza, wierzytelność solidarną wobec dłużników masy upadłości, a to W. M., J. M. i W. J., objętą tytułami wykonawczymi w postaci wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydział IX Gospodarczy z dnia 15 maja 2015 r. do sygn. akt IX GC 18/13 (należność główna 581.246,56 zł, koszty procesu 29.063 zł) oraz prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie Wydział I Cywilny z dnia 12 stycznia 2016 r. do sygn. akt I ACa 1413/15 (koszty procesu w kwocie 5.400 zł). W dniu 23 maja 2016 r. H. L. wystąpiła do Sądu Apelacyjnego w Krakowie o nadanie klauzuli wykonalności w/w wyrokom na jej rzecz. Wnioskodawczyni podniosła, że wraz ze sprzedażą przedmiotowej wierzytelności przeszło na nią, na zasadzie art. 509 § 2 k.c., roszczenie ze skargi pauliańskiej, które pierwotnie przysługiwało zbywającemu syndykowi. Następnie podała, iż jej dłużnicy dokonali następujących czynności prawnych, na mocy których wyzbyli się składników swojego majątku:

- W. M. umową darowizny z dnia 07 marca 2012 r. zawartą przed notariuszem T. O. podarował swojej córce M. M. (1) za repertorium (...) nr (...):

a)  udział wynoszący 1/2 w nieruchomości gruntowej, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...);

b)  udział wynoszący 1/8 w nieruchomości gruntowej, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...),

- J. M. na mocy:

a)  umowy darowizny oraz umowy ustanowienia nieodpłatnego użytkowania z dnia 09 marca 2012 r., sporządzoną przed notariuszem w K. T. O. za repertorium (...) nr (...)podarował swojemu synowi S. M. udział wynoszący 1/2 we własności nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...);

b)  umowy darowizny oraz umowy ustanowienia nieodpłatnej służebności osobistej z dnia 09 marca 2012 r., sporządzoną przed notariuszem w K. T. O. za repertorium (...) nr (...)podarował swojemu synowi S. M. własność odrębnego lokalu mieszkalnego położonego przy os. (...) w K., dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...);

- z kolei W. J. umową sprzedaży z dnia 22 sierpnia 2013 r. rozporządził na rzecz małoletniego naówczas P. G. udziałem wynoszącym 1/2 we własności nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) (po uprzednim zniesieniu współwłasności majątkowej na mocy wyroku rozwodowego z dnia 10 lipca 2013 r. wydanego przez Sąd Okręgowy w Krakowie XI Wydział Cywilny – Rodzinny do sygn. akt XI C 2230/09).

W ocenie wnioskodawczyni w wyniku w/w czynności prawnych, dłużnicy stali się niewypłacalni lub przynajmniej pogłębili swoją niewypłacalność. W toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika S. H. przeciwko W. M., J. M. i W. J. (sygn. akt KM 1859/16) zawiadomił on egzekwującego syndyka (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej, że egzekucja jest całkowicie bezskuteczna. Komornik poszukując majątku dłużników ustalił, że nie mają oni nieruchomości bądź ruchomości, a dokonane zajęcia w urzędach skarbowych są bezskuteczne. Wedle wywiadu przeprowadzonego przez komornika J. M. pracuje na 1/2 etatu za 710 zł netto miesięcznie, W. J. pobiera świadczenie rehabilitacyjne, a W. M. jest bezrobotnym bez prawa do zasiłku. Ponadto już w toku procesu o zapłatę wytoczonego W. M., J. M. i W. J. ubiegali się oni o zwolnienie od opłaty sądowej w postępowaniu apelacyjnym oraz zwolnienie od opłaty sądowej w postępowaniu kasacyjnym. Pozwani uzyskali takie zwolnienia, a zatem w ocenie wnioskodawczyni, sytuacja majątkowa pozwanych (w tym na skutek wyzbycia się własności ww. nieruchomości) była na tyle zła, że nie byli w stanie ponieść opłat sądowych bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i najbliższych. Według wierzyciela czynności rozporządzające w/w nieruchomościami, spowodowały, że jakakolwiek egzekucja z majątku dłużników stała się niemożliwa, a zatem w wyniku tych czynności rozporządzających, dłużnicy utracili zdolność do wykonywania (nawet w trybie przymusowym) swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, a co za tym idzie w wyniku w/w czynności stali się niewypłacalni w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. Wnioskodawczyni podniosła ponadto, że dokonane czynności przez dłużników nastąpiły z jej pokrzywdzeniem jako wierzyciela. Przy czym czynności prawne W. M. i J. M., polegały na darowiźnie prawa własności nieruchomości, a zatem zachodzi w tym zakresie domniemanie prawne działania dłużników W. M. i J. M. z zamiarem i świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Niezależnie od powyższego wnioskodawczyni wskazała, że postanowieniem z dnia 21 grudnia 2011 r. Sąd Rejonowy (...)wK.Wydział VIII Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych ogłosił upadłość (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. a W. M., J. M. i W. J. pozostają wspólnikami i członkami Zarządu upadłego. Pismem z dnia 22 lutego 2012 r. syndyk masy upadłości (...) sp. z o.o. w upadłości układowej złożyła na ręce Sędziego – Komisarza i do akt postępowania upadłościowego spis inwentarza wraz z oszacowaniem masy upadłości, w którym ujęła wierzytelność względem wspólników upadłej spółki. Zdaniem wnioskodawczyni W. M., J. M. i W. J., jako reprezentanci i wspólnicy upadłej spółki mieli więc swobodny dostęp do akt postępowania upadłościowego, co więcej w spisie inwentarza wskazano, że kwestionują oni wierzytelność masy upadłości względem nich jako sporną. W bezpośredniej koincydencji czasowej ze złożeniem spisu inwentarza, to jest w dniach 07 marca 2012 r. i 09 marca dłużnicy W. M. i J. M., wyzbyli się pod tytułem darmym jedynych wartościowych składników swojego majątku. Z uwagi na fakt, że w/w darowizny zostały dokonane w ciągu 2 tygodni od złożenia spis inwentarza obejmującego roszczenia masy upadłości względem dłużników, a w wyniku tych czynności stali się oni w sposób faktyczny niewypłacalni, w ocenie wierzyciela oznacza to, że działali oni ze świadomością i w celu pokrzywdzenia wierzycieli. Syndyk masy upadłości w dniu 07 stycznia 2013 r. złożył w Sądzie Okręgowym w Krakowie pozew o zapłatę przeciwko dłużnikom, a w dniu 15 maja 2015 r. zapadł wyrok w tej sprawie częściowo zasądzający. Co do dłużnika W. J., H. L. wskazała, iż wyzbył się własności w/w nieruchomości w dniu 22 sierpnia 2013 r., tj. w niedługim czasie po zapadnięciu i prawdopodobnym uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego, który stał się podstawą wykreślenia wpisu o wspólności majątkowej małżeńskiej. Jej zdaniem okoliczności sprawy wskazują, że dłużnik W. J. nie mógł się wyzbyć własności w/w nieruchomości wcześniej z uwagi na toczący się proces rozwodowy i prawdopodobny konflikt z byłą małżonką, a zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej umożliwiło mu rozporządzenie udziałem. Co za tym idzie w ocenie wierzyciela oznacza to, że również W. J. działał ze świadomością i w celu pokrzywdzenia wierzycieli. Wnioskodawczyni podała też, iż w odniesieniu do czynności prawnych W. M. i J. M. beneficjentami darowizn byli odpowiednio córka M. M. (1) i syn S. M., wobec których zastosowanie będzie miało domniemanie wiedzy osób trzecich o pokrzywdzeniu wierzyciela. Dodatkowo w zakresie wyżej wskazanych darowizn w stosunku do uczestników M. M. (1) i S. M. zachodzi okoliczność, o której mowa w art. 528 k.c. Z tej też przyczyny wiedza M. M. (1) i S. M., co do pokrzywdzenia wierzycieli nie będzie bezwzględną przesłanką roszczenia ze skargi pauliańskiej. Natomiast w zakresie P. G., wnioskodawczyni wyjaśniła, że na obecnym etapie rozpoznaje powiązania osobiste tej osoby z dłużnikiem W. J.. Z okoliczności sprawy wynika, że w chwili zawierania umowy P. G. miał zaledwie 18 lat, a z przeprowadzonej kwerendy akt księgi wieczystej KW nr (...) wynika, że zobowiązał się on zapłacić za nabytą nieruchomość kwotę 360.000 zł, co przy zasadach doświadczenia życiowego oraz istniejących w Polsce warunków społeczno - gospodarczych nie można swobodnie przyjąć, że było to możliwe. Jednocześnie wnioskodawczyni wskazała, że z wywiadu przeprowadzonego przez Komornika S. H. nie wynika, aby kwota ta wpłynęła do majątku W. J., co rodzi uzasadnione przypuszczenie, że cena sprzedaży nigdy nie została zapłacona, a zatem, że transakcja pomiędzy dłużnikiem a P. G. miała na celu pokrzywdzenie wierzycieli tego pierwszego. Zdaniem strony wnioskującej brak zabezpieczenia może uniemożliwić lub poważnie utrudnić wierzycielowi dochodzenie przysługujących mu praw i uzyskanie zaspokojenia. Z okoliczności sprawy, jak wynika z wywodów i domniemań prawnych osoby trzecie (obowiązani), w tym dzieci dłużników W. M. i J. M., działały z wiedzą, a nie wykluczone, że i z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli. Zasadna jest zatem obawa, że w wypadku podjęcia wiedzy o wytoczeniu procesu ze skargi pauliańskiej, bez uprzedniego zabezpieczenia roszczenia pauliańskiego, zbędą lub obciążą objęte skargą nieruchomości na rzecz osób czwartych, czym udaremnią zamierzony skutek związany ze złożeniem skargi pauliańskiej. W wypadku zaś zbycia przedmiotów majątkowych objętych skargą na rzecz osób czwartych, dojdzie do utraty legitymacji biernej obowiązanych, bowiem stroną pozwaną zawsze powinien być każdoczesny właściciel składnika majątkowego, z którym związana jest skarga pauliańska (art. 531 k.c.). Ponadto wnioskodawczyni podniosła, iż w wypadku dalszego rozporządzania przedmiotem korzyści na rzecz osoby czwartej modyfikacji na niekorzyść strony powodowej ulegają przesłanki, które musi udowodnić w celu wykazania zasadności pozwu, to jest wiedzę osoby czwartej o pokrzywdzeniu wierzyciela lub nieodpłatność rozporządzenia (art. 531 § 2 k.c.). W takim wypadku sytuacja prawna H. L. ulegnie pogorszeniu, ponieważ utraci możliwość powoływania się na wskazane powyżej domniemania prawne, o których mowa w art. 527 § 3, 528 i 529 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego wnioskodawczyni H. L. spełniła obie przesłanki przewidziane w art. 730 ^{( 1)} § l k.p.c., jej roszczenie jest bowiem wiarygodne oraz istnieje obawa, że brak zabezpieczenia może uniemożliwić lub co najmniej poważnie utrudnić w przyszłości zaspokojenie roszczenia. Sąd wskazał, iż wnioskodawczyni uprawdopodobniła istnienie roszczenia o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej umowy darowizny z dnia 07 marca 2012 r. zawartej przed notariuszem T. O. repertorium (...)nr (...), umowy darowizny oraz umowy ustanowienia nieodpłatnego użytkowania z dnia 09 marca 2012 r., sporządzonej przed notariuszem w K. T. O. repertorium(...) nr (...), umowy darowizny oraz umowy ustanowienia nieodpłatnej służebności osobistej z dnia 09 marca 2012 r., sporządzonej przed notariuszem w K. T. O. repertorium (...) nr (...), na mocy których dłużnicy W. M. i J. M. rozdysponowali swym majątkiem – celem zaspokojenia przysługującej stronie powodowej wobec dłużników nabytej wierzytelności w kwocie 581.246,56 zł wraz kosztami procesu w kwocie 29.063 zł i 5.400 zł, stwierdzonej wyrokiem wydanym w dniu 15 maja 2015 r. przez Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział IX Sąd Gospodarczy (sygn. akt IX GC 18/13) oraz wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 stycznia 2016 r. (sygn. akt I ACa 1413/15). Wiarygodność przedmiotowego roszczenia została wykazana przedstawionymi przez uprawnioną okolicznościami oraz przedłożonymi dokumentami, w tym: potwierdzeniem umowy sprzedaży wierzytelności z dnia 16 maja 2016 r. w trybie licytacji, wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie Wydział IX Sąd Gospodarczy z dnia 13 maja 2015 r., sygn. akt I GC 18/13, wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 stycznia 2016 r. sygn. akt I ACa 1413/15, wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności z dnia 18 maja 2016 r., księgami wieczystymi nr KW nr (...), KW nr (...), Kw nr (...), Kw nr (...), Kw nr (...), pismem Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym (...)wK. S. H. z dnia 21 kwietnia 2016 r., informującego wierzyciela o stanie egzekucji, postanowieniem Sądu Okręgowego w Krakowie Wydział IX Gospodarczy z dnia 12 sierpnia 2015 r., oraz postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie Wydział I Cywilny z dnia 10 maja 2016 r. – z których wynikają okoliczności uzasadniające istnienie przesłanek wskazanych w przepisie art. 527 i nast. k.c. (regulujących instytucję tzw. skargi pauliańskiej). Na etapie postępowania zabezpieczającego nie można oczywiście przesądzić definitywnie, czy zgłoszone roszczenie będzie podlegać uwzględnieniu. Ustawa wymaga bowiem jedynie uprawdopodobnienia roszczenia. Zdaniem Sądu uprawniona uwiarygodniła w sposób dostateczny, iż przysługuje jej roszczenie o uznanie opisanych wyżej czynności prawnych za bezskuteczne względem niej. W ocenie Sądu, nie zostało natomiast uprawdopodobnione na obecnym etapie istnienie roszczenia wobec P. G.. Już z samego uzasadnienia wniosku wynika że uprawniona opiera się jedynie na daleko posuniętych niczym nie popartych przypuszczeniach. Jako nie znajdujące uzasadnienia w realiach życia jest - w ocenie Sądu - twierdzenie, że sam fakt, że umowa sprzedaży została zawarta z osobą wówczas małoletnią wskazuje na dokonanie tej czynności z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela, gdyż mało prawdopodobnym jest, aby osoba taka dysponowała środkami finansowymi na zakup udziału w nieruchomości. Takie wnioskowanie nie może się ostać, gdyż prowadziłoby do zakwestionowania wszystkich umów nabycia pod tytułem odpłatnym, w których stroną nabywającą jest osoba małoletnia. Tymczasem, jest wysoce prawdopodobnym, że osoba małoletnia dysponuje majątkiem, który nabyła w drodze dziedziczenia lub darowizny. Brak jest jakichkolwiek środków uprawdopodobnienia dla twierdzenia, że zachodziły jakiekolwiek związki pomiędzy zobowiązanym W. J. a P. G.. Z tych względów wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia przeciwko P. G. podlegał oddaleniu.

W ocenie Sądu uprawniona uprawdopodobniła również interes prawny w udzieleniu jej zabezpieczenia przedmiotowego roszczenia. Zdaniem Sądu H. L. posiada niewątpliwie uzasadnione podstawy, aby obawiać się, że brak zabezpieczenia może w znacznym stopniu utrudnić lub uniemożliwić zaspokojenie jej roszczenia w razie wydania korzystnego dla niej w przyszłości rozstrzygnięcia, z tego względu, iż w przypadku zbycia w/w nieruchomości przez obowiązanych, dochodzenie należności przysługującej wierzycielowi od ewentualnych nabywców będzie niemożliwe bądź też w znacznym stopniu utrudniony. Wnioskodawczyni wykazała, iż w chwili obecnej jedynym majątkiem, z którego może zaspokoić swoją wierzytelność są wymienione w petitum wniosku nieruchomości. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia wynika zasadniczo z samej konstrukcji skargi pauliańskiej. Forma udzielonego zabezpieczenia jest zgodna z żądaniem zawartym we wniosku oraz z treścią przepisu art. 755 k.p.c. określającego formy zabezpieczeń roszczeń niepieniężnych (art. 755 § 1 pkt 2 k.p.c.), jakim jest niewątpliwie roszczenie pauliańskie. Nadto nie obciąży zobowiązanych ponad potrzebę. Przewidziany w przepisie art. 755 § 1 pkt 2 k.p.c. jeden ze sposobów zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych, mówi o ustanowieniu zakazu zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem. W przypadku roszczenia pauliańskiego funkcję należytego zabezpieczenia wypełnia właśnie zakaz rozporządzania przez osobę trzecią (obowiązanych) nieruchomościami nabytymi od dłużników.

Zażalenia na powyższe postanowienie wnieśli obowiązani M. M. (1) i S. M., przy czym M. M. (1) zaskarżyła je w zakresie punktów I i II, a S. M. – w zakresie punktów III i IV, wnosząc o ich zmianę poprzez oddalenie wniosku o zabezpieczenie w stosunku do nich oraz zasądzenie kosztów postępowania. Obowiązani zarzucili, że wnioskodawczyni nie uprawdopodobniła w należyty sposób roszczenia, a jej twierdzenia dotyczące dokonania wskazanych czynności przez dłużników z pokrzywdzeniem wierzyciela są kontrfaktyczne. Wierzytelność objęta załączonym do wniosku tytułem wykonawczym była wysoce sporna i kontrowersyjna, zaś syndyk masy upadłości spółki (...) sp. z o.o. zgłosił ją względem W. M. i J. M. dopiero po paru miesiącach od dokonania kwestionowanych we wniosku czynności prawnych. Wierzytelność ma związek z czynnością dotyczącą nabycia przed ogłoszeniem upadłości prawa majątkowego do znaku towarowego (...), które istniało i funkcjonowało w obrocie gospodarczym. Sprawa wierzytelności syndyka ma wyjątkowo sporny i skomplikowany charakter, zaś jej istnienie nie jest jeszcze definitywnie przesądzone, albowiem aktualnie sprawa oczekuje na rozstrzygnięcie w Sądzie Najwyższym. Dłużnicy dokonujący w imieniu upadłej spółki zakwestionowanej przez syndyka czynności prawnej dotyczącej nabycia prawa do znaku (...) dysponowali opiniami biegłego rzeczoznawcy potwierdzającymi wartość tego przedmiotu majątkowego. W chwili dokonywania przez dłużników kwestionowanych obecnie przez uprawnioną czynności prawnych syndyk masy upadłości nie zgłosił tej pretensji wobec dłużnika W. M. i J. M., stąd brak jest podstaw do uznania, że działali oni w celu pokrzywdzenia wierzyciela. Uprawniona nie przedstawiła jakiegokolwiek dowodu na uprawdopodobnienie tej tezy.

W odpowiedzi na zażalenie uprawniona wniosła o oddalenie obu zażaleń i zasądzenie od obowiązanych na rzecz uprawnionej kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenia nie zasługiwały na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności za Sądem I instancji powtórzyć należy, iż warunkami udzielenia zabezpieczenia są: dopuszczalność dochodzenia roszczenia przed sądem powszechnym lub polubownym (art. 730 § 1 k.p.c.), uprawdopodobnienie roszczenia oraz tego, iż brak zabezpieczenia uniemożliwi lub utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia – jeśli orzeczenie nadaje się do egzekucji - lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie – jeśli orzeczenie egzekucji nie podlega (art. 730 1 § 1 i 2 k.p.c.).

W rozpoznawanej sprawie przedmiotem sporu jest spełnienie drugiej z wymienionych przesłanek. Nie ulega bowiem wątpliwości dopuszczalność drogi sądowej dla roszczeń z tzw. skargi pauliańskiej uregulowanej w art. 527 i nast. k.c. Ponadto skarżący nie kwestionują w zażaleniu również istnienia po stronie uprawnionej interesu prawnego w domaganiu się zabezpieczenia. Sąd Apelacyjny podziela w tym zakresie w pełni wywód prawny Sądu I instancji. Istotą roszczenia ze skargi pauliańskiej jest uzyskanie przez wierzyciela prawnej możliwości zaspokojenia wierzytelności przysługującej mu względem dłużnika z przedmiotów majątkowych, nabytych od niego przez pozwaną osobę trzecią, w drodze czynności zdziałanej z pokrzywdzeniem wierzyciela. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia w takiej sprawie może polegać zatem przede wszystkim na uniemożliwieniu nabywcy nieruchomości dalszego zbywania czy obciążania rzeczy, co zagwarantuje wierzycielowi możliwość wszczęcia egzekucji ze spornej nieruchomości po prawomocnym, korzystnym dla niego, zakończeniu procesu i zaspokojenia się z tej nieruchomości z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej. Zakaz zbywania i obciążania rzeczy objętej postępowaniem zapewnia uprawnionemu wyżej opisaną ochronę prawną, a równocześnie nie obciąża zobowiązanego ponad miarę, gdyż taki sposób zabezpieczenia ogranicza osobę trzecią jedynie w zakresie rozporządzania przynależną mu rzeczą, nie wpływa zaś na zakres i sposób wykonywania pozostałych uprawnień właścicielskich (art. 730 ¹ § 3 k.p.c.).

Przechodząc zatem do oceny, czy w niniejszej sprawie roszczenie wnioskodawczyni zostało uprawdopodobnione, w pierwszej kolejności wskazać należy, iż zgodnie z art. 243 k.p.c. zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu. Uprawdopodobnienie nie daje zatem pewności co do twierdzeń o istnieniu konkretnego roszczenia, ale pozwala przyjąć, że jest ono prawdopodobne. Przypomnieć należy, iż przesłankami roszczenia ze skargi paulińskiej są: pokrzywdzenie wierzycieli, uzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej, działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli oraz wiedza osoby trzeciej albo możność dowiedzenia się o tym przy zachowaniu należytej staranności. Przystępując do analizy spełnienia w/w przesłanek w niniejszej sprawie w pierwszej kolejności wskazać należy, że o pokrzywdzeniu wierzycieli na skutek dokonanej czynności prawnej można mówić wówczas, gdy na skutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności (art. 527 § 3 k.c.). Niewypłacalność zaś to stan, gdy egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie przyniesie w pełni zaspokojenia roszczenia wierzyciela. Uprawniona w niniejszej sprawie dokumentami załączonymi do wniosku uprawdopodobniła spełnienie tej przesłanki. Nie ulega bowiem wątpliwości, że posiada ona w stosunku do W. M., J. M. i W. J. wymagalną wierzytelność – stwierdzoną prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 13 maja 2015 r., sygn. akt IX GC 18/13 (apelacja od tego wyroku została oddalona przez Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 12 stycznia 2016 r., sygn. akt I ACa 1413/15), sam zaś fakt nabycia tej wierzytelności nie był przez obowiązanych kwestionowany. Skarżący podnosili co prawda, że istnienie wierzytelności nie jest jeszcze definitywnie przesądzone, albowiem sprawa aktualnie oczekuje na rozstrzygnięcie w Sądzie Najwyższym, jednak uprawniona na etapie postepowania zażaleniowego przedłożyła odpis postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2016 r., sygn. akt III CSK 199/16 o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej J. M., W. M. i W. J. do rozpoznania. Z dokumentów, a w szczególności z pisma Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym (...)w K. S. H. z dnia 21 kwietnia 2016 r. wynika, że wobec J. M., W. M. i W. J. podjęto szereg czynności egzekucyjnych mających na celu wyegzekwowanie przedmiotowej należności. Okazały się one bezskuteczne. Komornik poszukując majątku dłużników ustalił, że nie mają oni nieruchomości bądź ruchomości, a dokonane zajęcia w urzędach skarbowych są bezskuteczne. Wedle wywiadu przeprowadzonego przez komornika J. M. pracuje na 1/2 etatu za 710 zł netto miesięcznie, W. J. pobiera świadczenie rehabilitacyjne, a W. M. jest bezrobotnym bez prawa do zasiłku. Rozporządzenie przez W. M. udziałami: 1/2 w nieruchomości gruntowej, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) w nieruchomości gruntowej, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), a także przez J. M. udziałem 1/2 we własności nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) i własnością odrębnego lokalu mieszkalnego położonego przy os. (...) w K., dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...) - a więc jedynymi istotnymi składnikami majątku dłużników, odpowiednio na rzecz M. M. (1) i S. M. miało charakter nieodpłatny – W. M. i J. M. nie uzyskali w zamian żadnego ekwiwalentu, który wszedł do ich majątku i mógłby zostać wykorzystany do zaspokojenia wierzycieli (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17 maja 2013 r., I CSK 543/12, zgodnie z którym czynność prawna obejmująca przeniesienie własności nieruchomości z równoczesnym obciążeniem jej służebnością osobistą (na rzecz zbywającego, dłużnika) ma charakter czynności nieodpłatnej w rozumieniu art. 528 k.c.), wobec czego nie może być wątpliwości, że skutkowało ono powstaniem po stronie W. M. i J. M. stanu niewypłacalności, a co najmniej jego pogłębieniem - tym samym doprowadziło do pokrzywdzenia w rozumieniu art. 527 § 3 k.c. H. L. - jako wierzyciela W. M. i J. M.. Zmniejszeniu majątku W. M. i J. M. towarzyszyło natomiast uzyskanie korzyści majątkowej przez odpowiednio córkę M. M. (1) i syna S. M. w postaci nabycia prawa własności darowanych nieruchomości (udziałów). Przesłanka pokrzywdzenia wierzyciela na skutek zaskarżonej czynności jest zatem w niniejszej sprawie niewątpliwie spełniona.

Wobec powyższego należy zatem rozważyć uprawdopodobnienie pozostałych przesłanek roszczenia ze skargi pauliańskiej, a mianowicie działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli oraz wiedza o tym osoby trzeciej lub możliwość uzyskania wiedzy w tym zakresie przy dołożeniu należytej staranności. Co do pierwszej z wyżej wymienionych przesłanek wskazać należy, że już samo literalne brzmienie art. 527 § 1 k.c. wskazuje, że do zaktualizowania się roszczenia ze skargi pauliańskiej wystarczająca jest sama świadomość pokrzywdzenia wierzycieli po stronie dłużnika, a nie jest wymagane istnienie zamiaru w tym zakresie. Powyższą konstatację wspiera także porównanie z treścią art. 530 k.c., w której ustawodawca wprost wskazuje, iż pokrzywdzeni przyszli wierzyciele mogą się domagać ochrony jedynie w razie kwalifikowanego postępowania dłużnika, a mianowicie właśnie działania z zamiarem ich pokrzywdzenia. Ustawodawca rozróżnia zatem działanie ze świadomością pokrzywdzenia od działania z zamiarem w tym zakresie, wobec czego przyjąć należy, iż na gruncie art. 527 k.c. wystarczającym jest, aby dłużnik w chwili dokonywania zaskarżonej czynności, zdawał sobie sprawę (przewidywał w granicach ewentualności), że wskutek czynności prawnej może spowodować niemożność zaspokojenia się wierzycieli z jego majątku. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy, z uwagi na fakt sporządzenia w dniu 22 lutego 2012r. spisu inwentarza wraz z oszacowaniem masy upadłości (...) sp. z o.o. w K., obejmującego należność przysługującą od wspólników (...) sp. z o.o. ze wskazaniem oświadczeń reprezentantów spółki w zakresie tej wierzytelności, przyjąć należy, iż wnioskodawczyni uprawdopodobniła, że W. M. i J. M. w dniu dokonania darowizny mieli świadomość ciążącego na nich zobowiązania. Ponadto, musieli sobie również zdawać sprawę z tego, że na skutek darowizn przedmiotowe nieruchomości (udziały w nieruchomościach) wyjdą z ich majątku i staną się niedostępne dla ich wierzycieli. Nie ulega wobec tego wątpliwości, że uprawdopodobnione zostało, iż zarówno W. M., jak i J. M. mieli świadomość, iż na skutek zaskarżonych czynności uprawniona nie uzyska zaspokojenia z przedmiotu darowizn, a skoro były to jedyne znaczące składniki ich majątku w owym czasie, to również, iż H. L. może nie uzyskać zaspokojenia swojej wierzytelności w ogóle. Ocena Sądu I instancji w zakresie przesłanki działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli była zatem w pełni prawidłowa. Wreszcie, rozważania odnośnie przesłanki wiedzy osoby trzeciej o działaniu dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli lub możności uzyskania wiedzy w tym przedmiocie przy dołożeniu należytej staranności, należy rozpocząć od przytoczenia art. 528 k.c., zgodnie z którym jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Przepis ten wprowadza zatem daleko idące ułatwienie dla wierzyciela chcącego skorzystać z ochrony pauliańskiej w przypadku, gdy czynność prawna dłużnika i osoby trzeciej miała charakter nieodpłatny. W tej sytuacji wierzyciel nie musi wykazywać wymienionej okoliczności, a osoba trzecia nie może bronić się przez wykazanie, że nie wiedziała lub nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli. Ponieważ nie ulega wątpliwości w niniejszej sprawie, iż czynność pomiędzy W. M. a M. M. (1) tj. darowizna oraz czynność pomiędzy J. M. a S. M. tj. darowizna połączona z umową ustanowienia nieodpłatnego użytkowania i darowizna połączona z ustanowieniem służebności osobistej jest czynnością nieodpłatną (w uzasadnieniu wyżej powołanego wyroku z dnia 17 maja 2013 r. Sąd Najwyższy wywodził, iż dochodzi wówczas do pokrycia w całości świadczenia wzajemnego na rzecz (dłużnika) z substratu majątkowego, który (osoba trzecia, obdarowana) nabyła od dłużnika, więc nie może być mowy o przysporzeniu po stronie dłużnika, zob. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2012 r., II CSK 206/12), czynienie rozważań co do istnienia po stronie M. M. (1) i S. M. wiedzy o sytuacji finansowej ojca w chwili darowizny jest zbędne. Na marginesie zatem jedynie wskazać należy, iż M. M. (1) i S. M. z uwagi na pokrewieństwo z dłużnikami należy uznać za osoby bliskie w rozumieniu art. 527 § 3 k.c., wobec czego w sprawie i tak zachodziłoby domniemanie wiedzy osoby trzeciej o działaniu dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli. Całokształt powyższych uwag prowadzi do konstatacji, że Sąd I instancji prawidłowo uznał, iż w niniejszej sprawie spełniona została przesłanka uprawdopodobnienia roszczenia ze skargi pauliańskiej, jak również pozostałe przesłanki domagania się zabezpieczenia, a w konsekwencji zasadnie udzielił zabezpieczenia w żądany przez uprawnioną sposób.

Należy ponadto zwrócić uwagę, że twierdzenia skarżących o zbyt późnym zgłoszeniu roszczenia przez Syndyka masy upadłości (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej względem W. M. i J. M. nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Ponownie należy podkreślić, że roszczenie zostało ujawnione w spisie inwentarza (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej sporządzonym w toku postępowania upadłościowego (na co zwróciła uwagę uprawniona już we wniosku o udzielenie zabezpieczenia), a zatem jego istnienie Syndyk stwierdził znacznie wcześniej. Ponadto należy również mieć na uwadze, że Syndyk w zakresie dochodzenia roszczeń pieniężnych nie jest związany żadnymi szczególnymi terminami. Jedynym ograniczeniem jest termin przedawnienia, przy czym w oczywisty sposób roszczenie to nie uległo przedawnieniu, a co więcej zostało zasądzone prawomocnym wyrokiem. Kodeks cywilny przewiduje pięcioletni termin na wystąpienie z powództwem o stwierdzenie bezskuteczności czynności prawnej, którą dłużnik wyzbył się majątku. Stąd bezzasadne są również zarzuty skarżących, iż skoro Syndyk nie zgłosił roszczenia wobec dłużników w chwili dokonywania czynności, to nie można mówić o działaniu dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli.

W kontekście powyższych rozważań zarzuty obowiązanych okazały się niezasadne, a tym samym nie mogły zostać uwzględnione.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w z w. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił zażalenia jako nieuzasadnione.

Odnosząc się do zawartego w odpowiedzi na zażalenie wniosku uprawnionej o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego wskazać należy, iż zgodnie z art. 745 § 1 k.p.c., o kosztach postępowania zabezpieczającego sąd rozstrzyga dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, co dotyczy kosztów zarówno postępowania zabezpieczającego toczącego się w już prowadzonej sprawie, jak i kosztów takiego postępowania toczącego się przed wszczęciem sprawy. Koszty te stanowią bowiem element składowy kosztów postępowania w sprawie, w której zostało wydane postanowienie zabezpieczające albo w sprawie, przed wytoczeniem której orzeczono o zabezpieczeniu. W konsekwencji o zwrocie kosztów postępowania zabezpieczającego (w tym zażaleniowego) rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w tej sprawie, według zasad określonych w art. 98-110 k.p.c., regulujących zwrot kosztów procesu. Natomiast, w sytuacji, gdyby uprawniona nie wszczęła postępowania o uznanie czynności prawnych za bezskuteczne rozliczenie kosztów nastąpi stosownie do treści art. 745§2 k.p.c.

SSO (del.) Beata Kurdziel SSA Anna Kowacz-Braun SSA Barbara Górzanowska