Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 5 lutego 2014 roku

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Andrzej Struzik

SSA Wojciech Kościołek

SSA Jerzy Bess (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2014 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Z. B.

przeciwko J. K., B. P., K. K., A. S. i G. S.

o uznanie czynności za bezskuteczną

na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 20 listopada 2013 r., sygn. akt IX GC 943/13

postanawia:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

1.  zakazać zbywania, zastawiania, oddawania w użytkowanie lub innego obciążania przez pozwaną A. S. należących do niej 416 udziałów spółki Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w T.

2.  zakazać zbywania, zastawiania, oddawania w użytkowanie lub innego obciążania przez pozwanego G. S. należących do niej 416 udziałów spółki Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w T.

II.  oddalić zażalenie w pozostałym zakresie.

Sygn. akt I ACz 145/14

UZASADNIENIE

Powód jest udziałowcem w (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w T.. W pozwie domaga się uznania, że umowa sprzedaży (...) udziałów spółki, zawarta w dniu 6 maja 2013 r. pomiędzy J. K., B. P. i K. K. a A. S. jest bezskuteczna w stosunku do niego, w celu zadośćuczynienia prawu pierwokupu powoda oraz o uznanie, że umowa sprzedaży (...) udziałów spółki, zawarta w dniu 6 maja 2013 r. pomiędzy J. K., B. P. i K. K. a G. S. jest bezskuteczna w stosunku do niego, w celu zadośćuczynienia prawu pierwokupu powoda. W pozwie zawarł wniosek o zabezpieczenie poprzez zawieszenie przez pozwanych A. S. i G. S. prawa głosu z posiadanych przez nich udziałów oraz ustanowienia zakazu zbywania, zastawiania, oddania w użytkowanie lub innego obciążania udziałów przez A. S. i G. S..

W uzasadnieniu wskazano, że wspólnikiem spółki był Z. K., który zmarł, a którego udziały odziedziczyli J. K., B. P. i K. K.. Następnie zbyli oni udziały na rzecz A. S. i G. S., mimo iż zgodnie z umową spółki pierwszeństwo w nabyciu mieli pozostali wspólnicy w tym powód. Powinni oni zatem zawrzeć umowę warunkową, gdyż zgodnie z art. 596 k.c. jeśli prawo pierwszeństwa nie zostało w umowie spółki zdefiniowane, należy przez nie rozumieć prawo pierwokupu. Jako podstawę żądania pozwu wskazano art. 59 k.c. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia uzasadniono tym, że pozwani traktują majątek spółki jako własny, przejęli dokumenty i sprzęt spółki oraz w praktyce uniemożliwili prowadzenie dalszej działalności. W tej sprawie toczy się też postępowanie prokuratorskie.

Postanowieniem z dnia 20 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy odmówił powodowi udzielenia zabezpieczenia. W uzasadnieniu przytoczono treść art. 59 k.c. i wskazano, że zgodnie z orzecznictwem aż do 2008 r. uznawano, że nie może on być podstawą ochrony w przypadku zawarcia umowy sprzedaży z naruszeniem prawa pierwokupu. Przełom nastąpił dopiero wraz z wydaniem wyroku z dnia 10 października 2008 r. (sygn. akt II CSK 221/08, OSNC-ZD 09//1/29). W wyroku tym Sąd Najwyższy przyjął, że zawarcie bezwarunkowej umowy sprzedaży z pominięciem prawa pierwokupu może zostać uznane za bezskuteczne wobec uprawnionego z tytułu prawa do pierwokupu. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego od chwili uprawomocnienia się wyroku uwzględniającego powództwo z art. 59 k.c. uprawnionemu biegnie termin do złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu. Sąd Okręgowy stwierdził, iż co do zasady podziela rozważania Sądu Najwyższego, jednak w zakresie terminu do złożenia oświadczenia o wykonania prawa pierwokupu uznaje, że powinno to nastąpić w stosownym okresie od dowiedzenia się przez uprawnionego o zawarciu bezwarunkowej umowy sprzedaży. Odnośnie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, Sąd Okręgowy uznał, że powód nie uprawdopodobnił, prawa do zakazywania innym wspólnikom wykonywania prawa głosu. Skoro sprzedawcy mogli wykonywać prawo głosu, to nie ma podstaw do zakazania wykonywania prawa głosu z posiadanych udziałów kupującym.

Zażalenie na postanowienie złożył powód, wnosząc o jego zmianę i udzielenie zabezpieczenia zgodnie z wnioskiem zawartym w pozwie, zarzucając postanowieniu naruszenie przepisów postępowania (art. 730 ¹ § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 597 § 1 i 2 oraz art. 598 § 1 i 2 k.p.c.) poprzez przyjęcie, że powód nie uprawdopodobnił, że prawo pierwokupu udziałów, do których odnosi się żądanie pozwu przysługuje mu oraz błędną ocenę stanu faktycznego polegającą na tym, że sąd nie uwzględnia zmiany statusu powoda w spółce i istniejących, wskazanych w pozwie, zagrożeń dla interesu powoda i spółki. W uzasadnieniu wskazano, że przyjęcie, że wykonanie prawa pierwokupu powinno nastąpić w ciągu 7 dni od dnia dowiedzenia się o umowie jest sprzeczne z aktualną praktyką orzeczniczą, a także z treścią przepisu art. 597 § 1 k.c. i art. 598 § 2 k.c., które pozwalają na złożenie oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu jedynie w przypadku zawarcia umowy warunkowej. Odnośnie interesu prawnego wskazano, że gdyby powód wykonał prawo pierwokupu to nie doszłoby do sytuacji zagrażającej spółce.

Pozwany G. S. wniósł odpowiedź na zażalenie, w której domagał się jego oddalenia i zasądzenia kosztów postępowania na jego rzecz.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie powoda jest zasadne i prowadzi do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w zakresie wniosku o zabezpieczenie.

Zgodnie z art. 59 k.c. w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia. W ocenie Sądu Najwyższego, wyrażonej w wyroku z dnia 10 października 2008 r. (sygn. akt II CSK 221/08, OSNC-ZD 09//1/29) przepis ten służy także ochronie uprawnionemu z tytułu umowy pierwokupu w przypadku zawarcia na bezwarunkowej umowa zbycia nieruchomości. Pogląd ten zyskał także aprobatę w orzecznictwie sądów powszechnych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 maja 2010 r., sygn. akt I ACa 1122/09, Lex nr 1109412 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 31 października 2012 r., sygn. akt I ACa 543/12, Lex nr 1237879), także w odniesieniu do prawa pierwokupu udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Taki sam pogląd w odniesieniu do pierwszeństwa nabycia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wyraził już wcześniej Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 lutego 2005 r. (sygn. akt V CK 437/05, Lex nr 173547). Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego termin do wykonania prawa pierwokupu w takiej sytuacji rozpoczyna bieg od uprawomocnienia orzeczenia stwierdzającego bezskuteczność umowy bezwarunkowej.

Sąd Apelacyjny podziela zapatrywania Sądu Najwyższego i uznaje kontraargumenty Sądu Okręgowego za nieprzekonujące. Zważyć bowiem należy, że powództwo oparte na art. 59 k.c. należy do kategorii powództw o ukształtowanie, a nie o ustalenie (tak m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1993 r., sygn. akt II CRN 60/93, OSNC 1994/7-8/159; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1997 r., sygn. akt II CZ 101/97, Lex nr 36554). Bezwarunkowa umowa sprzedaży pozostaje zatem ważna i wywiera skutki, dopóki nie zapadnie prawomocne orzeczenie o uznaniu ją za bezskuteczną. Dlatego nie ma podstaw do przyjęcia fikcji, że umowa zostaje zawarta pod warunkiem, jeśli faktycznie warunku takiego nie zawiera – zanim sąd w prawomocnym orzeczeniu nie stwierdzi jej bezskuteczności i nie ukształtuje sytuacji prawnej stron. Należy także zwrócić uwagę na cel regulacji terminu określony w art. 598 § 2 k.c., którym jest zapewnienie, by strony umowy warunkowej nie pozostawały w niepewności co do jej skutków przez zbyt długi okres. Jednakże w przypadku zawarcia umowy bezwarunkowej strony nie muszą już na nic czekać, gdyż umowa jest skuteczna od chwili jej zawarcia. Niepewność obrotu związaną z możliwością zaskarżenia czynności w trybie art. 59 k.c. eliminuje natomiast krótki, roczny termin zawity prawa materialnego do wytoczenia tego powództwa.

W ocenie Sądu Apelacyjnego powód uprawdopodobnił także pozostałe okoliczności, które pozwalają na uznanie roszczenia za uprawdopodobnione. Na obecnym etapie żadna ze stron nie kwestionuje, że doszło do bezwarunkowego zbycia udziałów w nieruchomości ani że umowa spółki zawierała postanowienie o pierwszeństwie w nabyciu udziałów przez pozostałych wspólników, bez sprecyzowania w jaki sposób należy to prawo wykonywać (§ 11). Jak przyjmuje się w orzecznictwie, tego rodzaju postanowienie bez przeprowadzenia dalszego postępowania dowodowego można uznać, że umowa przewiduje prawo pierwokupu w rozumieniu art. 596 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2005 r., sygn. akt V CK 437/05, Lex nr 173547). W postępowaniu zabezpieczającym nie ma miejsca na wyjście poza literalną wykładnię postanowienia umowy, co oczywiście nie przesądza, że ostateczny wynik wykładni przeprowadzonej w oparciu o art. 58 k.c. będzie inny.

Sąd Okręgowy trafnie ustalił, że powód nie uprawdopodobnił interesu prawnego w zakazaniu pozwanym wykonywania praw udziałowych. Stwierdzenie, że skoro prawa udziałowe mogli wykonywać sprzedający, to nie ma przeszkód, by mogli je wykonywać także kupujący jest jednak niewystarczające. Brak interesu prawnego wynika z tego, że sama możliwość wykonania praw udziałowych nie zagraża interesom powoda. Jeśli natomiast zostaną faktycznie podjęte tego rodzaju działania, powód będzie legitymowany do zaskarżenia uchwały zgromadzenia wspólników w trybie art. 249 i 252 k.s.h. W tym postępowaniu będzie mógł on wnieść o wstrzymanie wykonania konkretnych uchwał, wtedy będzie bowiem możliwa ocena, na ile wykonanie konkretnej uchwały zagraża jego interesom. W chwili obecnej nie można jednak tego stwierdzić.

Powód uprawdopodobnił natomiast interes prawny co do udzielenia zabezpieczenia poprzez zakazanie zbywania, zastawiania, oddawania w użytkowanie lub innego obciążania przez pozwanych A. S. i G. S.. Tego rodzaju rozporządzenie lub obciążenie udziału mogłoby utrudnić wykonanie wyroku z uwagi na konieczność dochodzenia roszczeń wobec kolejnych osób.

Mając na względzie powyższe, Sąd Apelacyjny zmienił częściowo zaskarżone postanowienie o czym orzeczono w punkcie I sentencji na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., a w pozostałej części zażalenie oddalił, o czym orzeczono w punkcie II sentencji na zasadzie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.