Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu VIII Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Rafał Krawczyk (spr.)
Sędziowie:	SSO Jadwiga Siedlaczek SSO Marek Paczkowski
Protokolant:	sekr. sądowy Natalia Wilk

po rozpoznaniu w dniu 16 marca 2016 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. P. (1) i A. U.

przeciwko M. P. (2)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Toruniu

z dnia 9 listopada 2015 r.

sygn. akt I C 2087/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że:

1.  powództwo oddala;

2.  zasądza od powodów M. P. (1) i A. U. solidarnie na rzecz pozwanej M. P. (2) kwotę 617 (sześćset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

3.  nakazuje pobrać od powodów solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Toruniu kwotę 373,92 (trzysta siedemdziesiąt trzy złote i 92/100);

II.  zasądza od powodów solidarnie na rzecz pozwanej kwotę 372 (trzysta siedemdziesiąt dwa złote) tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

/SSO Jadwiga Siedlaczek/ /SSO Rafał Krawczyk/ /SSO Marek Paczkowski/

Sygnatura akt VIII Ca 11/16

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy uwzględnił w części powództwo M. P. (1) i A. U. skierowane przeciwko M. P. (2) o zapłatę zasądzając na rzecz każdego z powodów kwotę 715 złotych.

Sąd dokonał następujących ustaleń. Postanowieniem z dnia 5 sierpnia 2014r. Sąd Rejonowy w Toruniu w sprawie XI Ns 1056/14 stwierdził, że spadek pd zmarłym w dniu (...) w T. K. P. na podstawie testamentu notarialnego nabyli żona M. P. (2) ½ części oraz dzieci A. U. i M. P. (1) po ¼ części każde z nich, nadto Sąd stwierdził, że tytułem zapisu windykacyjnego A. U. i M. P. (1) nabyli z chwilą otwarcia spadku w częściach po ½ każde z nich udział w wysokości ½ części w prawie własności nieruchomości lokalowej nr 35 położonej w T. przy ul. (...), z którą związane jest pomieszczenie przynależne – komórka lokatorska nr (...)wraz ze związanym z tą nieruchomością udziałem w częściach wspólnych budynku oraz gruntu. Lokal mieszkalny nr (...) przy ul. (...) w T. stanowi współwłasność M. P. (2), M. P. (1) i M. U.. M. P. (2) przysługuje 1/2 udziału w lokalu zaś M. P. (1) i M. U. przypadają udziały w wysokości po ¼. Pismem z dnia 28 września 2014 r. A. U. i M. P. (1) wezwali M. P. (2) do zapłaty kwoty 1.000 zł za korzystanie z lokalu. M. P. (2) odmówiła wypłaty wynagrodzenia za korzystanie z lokalu wskazując, iż nie pobiera ona żadnych pożytków. Możliwy czysty czynsz za wynajem lokalu mieszkalnego przy uwzględnieniu stanu lokalu jako dobrego w okresie od sierpnia 2014r. do czerwca 2015r. wynosił. 1.430 zł miesięcznie. Czysty czynsz przy uwzględnieniu stanu zadowalającego w okresie od sierpnia 2014r. do czerwca 2015r wyniósłby natomiast 1.290 zł miesięcznie, co wynika z opinii biegłego. Powodowie dochodzili zapłaty za dwa miesiące.

Z uwagi na to, że do rozstrzygnięcia sprawy wymagane były wiadomości specjalne Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego z dziedziny szacowania nieruchomości na okoliczność wartości miesięcznego czynszu najmu jaki można by otrzymać za wynajem spornego lokalu.

Powodowie domagali się zasądzenia od pozwanej odszkodowania z tytułu bezumownego korzystania przez pozwaną z lokalu stanowiącego również ich współwłasność. Pozwana natomiast zaznaczała, iż lokal nie przynosi żadnych pożytków i tym samym roszczenie powodów jest bezzasadne. Bezspornym w niniejszej sprawie był fakt, iż strony są współposiadaczami lokalu mieszkalnego, w którym obecnie zamieszkuje jedynie pozwana. Poza sporem był również aktualny stan mieszkania oceniony przez biegłego jako dobry.

Podstawę prawną domagania się przez powodów zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości stanowi według sądu Rejonowego art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c.

Zgodnie z art. 224 § 2 k.c. od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. W myśl zaś z art. 225 k.c. obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Sąd podkreślił, że współwłaściciel, który pozbawia innego współwłaściciela posiadania rzeczy w sposób przewidziany w art. 206 k.c. narusza jego uprawnienie wynikające ze współwłasności, która jest postacią własności i tym samym podlega ochronie na podstawie art. 222 i następne k.c. Zgodnie z treścią art. 206 k.c. każdy współwłaściciel jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Współwłaściciel może domagać się od pozostałych współwłaścicieli korzystających z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c. w sposób wyłączający jego współposiadanie, wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy na podstawie art. 224 § 2 k.c. lub art. 225 k.c. Wykonywanie własności rzeczy wspólnej podlega nie tylko ogólnym ograniczeniom co do treści i wykonywania własności, ale ponadto ograniczeniom wynikającym z konieczności respektowania praw pozostałych współwłaścicieli. "Współposiadanie" oznacza łączne władanie do niepodzielnej ręki (pro indiviso). Polega ono na wykonywaniu władztwa faktycznego nad rzeczą przez kilka osób jak to czynią współwłaściciele w częściach ułamkowych, a więc w sytuacji, w której każdy z nich uważa się - i daje temu wyraz - za takiego współwłaściciela rzeczy. (Uchwała SN z dnia 19 marca 2013 r. sygn. II CZP 88/12, Uchwała SN z dnia 13 marca 2008 r. sygn. IIICZP 3/08, Postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 2011 r., sygn. III CSK 191/10)

W przedmiotowej sprawę bezspornym jest, iż powodowe pomimo tego, że są współwłaścicielami przedmiotowego lokalu nie zostali dopuszczeni do jego współposiadania i korzystania . Mieszkanie bowiem zajmuje w całości pozwana. Biegły podał, iż możliwy do uzyskania czysty czynsz za lokal mieszkalny nr (...) przy ul. (...) w T. wynosił miesięcznie 1.430 zł. Mając na uwadze wysokość udziałów powodów w współwłasności lokalu każdemu z nich należy się w opinii Sądu Rejonowego ¼ wartości czynszu możliwego do uzyskania.

Reasumując, Sąd doszedł do przekonania, iż roszczenie powodów jest uzasadnione co do zasady i uznał, iż należy im się odszkodowanie z tytułu bezumownego korzystania z lokalu za miesiąc sierpień i wrzesień 2014 r. Wobec powyższego w pkt I i II wyroku zasądził na rzecz powodów po 715 zł. (po 357,50 zł za każdy miesiąc) oraz zasądził na ich rzecz koszty procesu.

Apelację od powyższego orzeczenia wniosła pozwana. Zaskarżając wyrok w części rozstrzygającej na jej niekorzyść domagała się jego zmiany i oddalenia powództwa zarzucając wyrokowi naruszenie art.206 k.c. Pozwana podniosła, iż w okolicznościach niniejszej sprawy nie sposób zarzucić jej takiego działania, które naruszałoby lub pozbawiało powodów możliwości korzystania z rzeczy. Podniosła, ze lokal zajmowała przed śmiercią męża wspólnie z nim a później sama. Domagała się ponadto zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji jako bezzasadnej i zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje:

Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Okręgowy podziela. Trafny okazał się natomiast zarzut naruszenia prawa materialnego (art. 206 k.c.) polegający na błędnym przyjęciu przez Sąd pierwszej instancji, iż pozwana w sposób bezprawny naruszyła prawo powodów do korzystania ze wspólnej nieruchomości.

Prawo współwłaścicieli do wynagrodzenia za niemożność korzystania ze wspólnej rzeczy przez długi czas budziło duże spory w doktrynie i orzecznictwie. Zostały one częściowo wyjaśnione w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2013 r. II CZP 88/12 zgodnie z którą współwłaściciel może domagać się od pozostałych współwłaścicieli, korzystających z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c. w sposób wyłączający jego współposiadanie, wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy na podstawie art. 224 § 2 lub 225 k.c. W uzasadnieniu powyższej uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że współwłasność jest własnością rzeczy która przysługuje niepodzielnie kilku osobom (art. 195 k.c.), w związku z czym do współwłasności w częściach ułamkowych mają odpowiednie zastosowanie przepisy o własności, w tym o jej ochronie (art. 222-231 k.c.). Z tego powodu w razie naruszenia uprawnienia współwłaściciela do współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej (art. 206 k.c.) przysługuje mu wobec współwłaściciela, który dopuścił się takiego bezprawnego działania, także roszczenie uzupełniające określone w art. 224 § 2 lub w art. 225 k.c. Odrębne unormowanie roszczenia współwłaściciela przeciwko innemu współwłaścicielowi o wynagrodzenie za naruszenie uprawnienia do współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej w ocenie tego Sądu było zbędne i niecelowe, gdyż ustawodawca uznał, że powinno ono zostać rozliczone w sposób, który wynika z istoty władztwa bezpośredniego i łącznego wspólnej rzeczy. Poza tym chybiony jest argument podniesiony w piśmiennictwie, że nie można stosować w tym wypadku unormowań zawartych w art. 224 § 2 lub art. 225 k.c. z tego względu, iż przepisy te wprost odnoszą się do rozliczeń pomiędzy właścicielem a posiadaczem, a omawiany problem dotyczy rozliczeń pomiędzy współwłaścicielami, tj. współuprawnionymi. Tymczasem w istocie chodzi tu o udzielenie ochrony uprawnionemu współwłaścicielowi z tytułu bezprawnego współposiadania i korzystania i z rzeczy wspólnej przez innego współwłaściciela, ale w tym wypadku podmiot nieuprawniony, gdyż współposiadający i korzystający z rzeczy w sposób niezgodny z unormowaniem zawartym w art. 206 k.c. Występuje taka sama sytuacja, w jakiej znajduje się właściciel wobec posiadacza w przypadku dochodzenia roszczeń uzupełniających. Do tego wspólnego prawa stosuje się przepisy o własności bezpośrednio, a nie w drodze analogii.

Uchwała powyższa ma charakter ogólny i nie sposób, w szczególności analizując jej uzasadnienie, przesądzać, iż niezależnie od okoliczności sprawy w każdej sytuacji, w której współwłaściciel nie korzysta z rzeczy wspólnej przysługuje mu prawo do wynagrodzenia od współwłaściciela korzystającego z rzeczy. Wielokrotnie w uzasadnieniu powyższej uchwały wskazywał SN na aspekt bezprawności posiadania rzeczy przez współwłaściciela korzystającego z niej z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli, zaś Sąd Rejonowy w tym kontekście nie oceniał roszczenia powodów.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej już wyżej uchwały z dnia 19 marca 2013 r. wydanej w sprawie III CZP 88/12 w ramach unormowania zawartego w art. 206 k.c. nie można racjonalnie wywodzić uprawnienia współwłaścicieli do współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej "w granicach udziału" lub "ponad udział"; współwłaścicielowi nie przysługuje prawo do określonej części rzeczy wspólnej, lecz prawo do posiadania całej rzeczy. Każdemu współwłaścicielowi przysługuje takie samo uprawnienie, zatem każde z nich doznaje ograniczenia w sposobie jego wykonywania przez takie same uprawnienia pozostałych współwłaścicieli. Stąd wniosek, że współwłaściciele mogą współposiadać i korzystać z rzeczy wspólnej tylko w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z niej przez pozostałych współwłaścicieli (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1973 r., III CRN 247/73, OSNCP 1974, Nr 9, poz. 151, z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 21/99, "Izba Cywilna" 2002, nr 3, s. 48 i z dnia 2 lutego 2003 r., III CKN 1386/00, "Izba Cywilna" 2003, nr 10, s. 47 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2010 r., III CSK 195/09. niepubl. i z dnia 15 kwietnia 2011 r., III CSK 191/10. OSNC-ZD 2012, nr B, poz. 30).

W uchwale pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1963 r., wyjaśniono, że każdy współwłaściciel jest z mocy ustawy uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej w takim zakresie, jaki nie wyłącza takiego samego posiadania innych współwłaścicieli, a więc do posiadania wespół z nimi. Jeżeli więc współwłaściciel nie wszedł w posiadanie rzeczy wspólnej lub je utracił, przysługuje mu w zasadzie roszczenie o dopuszczenie go do współposiadania. Jednakże roszczenie takie można realizować tylko wtedy, gdy ze względu na charakter współposiadania sąd może skonkretyzować w wyroku, na czym mają polegać obowiązki pozwanego, których wykonanie zapewni powodowi współposiadanie, a więc gdy wyrok nadaje się do egzekucji. Nie jest natomiast dopuszczalne, jako nienadające się do egzekucji, ogólnikowe przyznanie współwłaścicielowi współposiadania bez określenia, na czym to współposiadanie ma polegać. W konsekwencji Sąd Najwyższy uznał, że współwłaściciel może się domagać dopuszczenia go do współposiadania wtedy każdy ze współwłaścicieli korzysta wprawdzie z całej rzeczy wspólnej, ale niezależnie od takiego korzystania przez pozostałych współwłaścicieli. Nie jest natomiast z wymienionych przyczyn możliwe dopuszczenie do współposiadania w sytuacji, w której wspólne posiadanie może być, ze względu na charakter i przeznaczenie rzeczy, wykonywane tylko przy zgodnym współdziałaniu wszystkich zainteresowanych.

Sąd Okręgowy nie podziela poglądu, iż z gruntu wykluczyć należy możliwość zgodnego współdziałania współwłaścicieli lokalu mieszkalnego. W opinii Sadu Okręgowego w żadnym wypadku nie jest to wykluczone, zaś współwłaściciel , który włada rzeczą w sposób, którego nie można nazwać bezprawnym, a tak z pewnością jest w niniejszej sprawie, może zdecydować samodzielnie czy zechce dopuścić do współposiadania całością rzeczy pozostałych współwłaścicieli czy też będzie temu się sprzeciwiał.

Dopóki współwłaściciele korzystają ze wspólnej rzeczy zgodnie z ich wolą wyrażoną nawet w sposób konkludentny, dopóty ich współposiadanie i korzystanie z rzeczy nie narusza art. 206 k.c. Oświadczenie woli wyrażające zgodę na sposób korzystania lub na podział do korzystania z rzeczy wspólnej może być składane przez poszczególnych współwłaścicieli w różnym czasie i nie wymaga żadnej formy szczególnej.

W niniejszej sprawie brak woli korzystania z lokalu w dotychczasowym sposób powodowie wyrazili najwcześniej kierując do pozwanej wezwanie do zapłaty wysłane 2 października 2014 r. Na marginesie Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że ani z tego wezwania ani z pozwu nie wynikało jakiego okresu dotyczy dochodzone przez powodów roszczenie. W piśmie z 15 lipca 2015 r. powodowie sprecyzowali, iż dotyczy ono dwóch miesięcy dalej nie wskazując jakich, Tym samym uprawomocnienie się wyroku doprowadziłoby do tego, iż nie sposób byłoby ustalić nawet zakresu powagi rzeczy osądzonej wyroku. Sąd Rejonowy dopiero w uzasadnieniu przesądził, iż chodzi o wrzesień i sierpień 2014 r.

Sad Okręgowy uznał, iż po pierwsze sposób wykładni zaprezentowany przez Sąd Najwyższy w cytowanej uchwale z dnia z dnia 19 marca 2013 r. nie może prowadzić do żadnego automatyzmu, o czym świadczą chociażby liczne orzeczenia zapadające w okresie wcześniejszym, nie zawsze zgodne z zaprezentowanym później poglądem. Po drugie aby zaktualizowało się roszczenie o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie z rzeczy wspólnej musi wcześniej wystąpić element bezprawności. Przejawem takiej bezprawności jest w opinii Sądu Okręgowego odmowa współwłaściciela władającego rzeczą dopuszczenia pozostałych współwłaścicieli do współposiadania.

W realiach niniejszej sprawy oczywistym jest, iż powinno to polegać na propozycji wspólnego zamieszkania powodów i pozwanej w lokalu będącym przedmiotem współwłasności, czy umożliwienia zgodnego korzystania z mieszkania zajmowanego przez pozwaną przez pozostałych współwłaścicieli. Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, iż współwłaściciel wykonujący w zgodzie z prawem i zasadami współżycia społecznego swoje uprawnienie do korzystania z rzeczy,nie zachowujący się wobec pozostałych współwłaścicieli w sposób bezprawny musi mieć wybór czy zgadza się na dopuszczenie pozostałych współwłaścicieli do zgodnego współposiadania rzeczy czy też odmówi im takiego prawa. W innych wypadkach w sytuacjach podobnych do tej z jaką mamy doczynienia w sprawie niniejszej prowadziłoby to do osiągnięcia skutku ewidentnie niezgodnego z zasadami współżycia społecznego. Z reguły jest bowiem tak, iż po śmierci jednego ze współmałżonków w zajmowanym wspólnie lokalu pozostaje drugi współmałżonek, zaś inni spadkobiercy dziedziczą udział w spadku. Praktycznie regułą w podobnych sytuacjach jest to, iż małżonek zmarłego jest osobą starszą utrzymująca się z niewielkich świadczeń emerytalnych, które zostałyby często pochłonięte przez wynagrodzenie za korzystanie z lokalu mieszkalnego z wyłączeniem innych współwłaścicieli. Biorąc pod uwagę ten aspekt ocena zgłoszonego roszczenia musi być nadzwyczaj ostrożna i nie może być identyczna jak np. w przypadku korzystania z wyłączeniem współwłaścicieli z nieruchomości rolnych czy lokali użytkowych. Należy umożliwić osobie zobowiązanej, na czas do zniesienia współwłasności wybór czy zechce dopuścić pozostałych współwłaścicieli do współkorzystania z lokalu mieszkalnego, jeżeli wyrażą taką wolę, płacić im wynagrodzenie lub doprowadzić do zniesienia współwłasności. W tym kontekście rozstrzygniecie Sądu Rejonowego, opierające się na pewnym automatyzmie, trudno uznać za sprawiedliwe.

Mając na uwadze całą przedstawioną wyżej argumentację Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że do czasu wyrażenia woli współposiadania rzeczy przez powodów w ogóle nie ma podstaw do ustalenia, ze zostali oni pozbawieni współposiadania bądź bezprawnie niedopuszczeni do współposiadania. Należy podkreślić, iż wyrażenie takiej woli, w stanie faktycznym jaki ustalony jest w sprawie niniejszej czyli zgodnego z prawem posiadania lokalu przez pozwaną od wielu lat, jest konieczne niezależnie od tego czy powodowie chcieliby następnie realizować swoje roszczenie o dopuszczenie do współposiadania czy też chcieliby domagać się wyłącznie wynagrodzenia za bezprawne korzystanie z rzeczy. Należy jeszcze dodatkowo poczynić uwagę, iż pozbawienie posiadania lub odmowa dopuszczenia do współposiadania musi cechować się jeszcze bezprawnością , nie da się zatem niezależnie od okoliczności danej sprawy przesądzić, iż odmowa dopuszczenia do współposiadania zawsze przesadzała będzie o prawie do wynagrodzenia. Nie można bowiem wykluczać chociażby oceny zachowania współwłaścicieli niedopuszczonych do współposiadania z punktu widzenia naruszania zasad współżycia społecznego czy nadużycia prawa. Należy także pamiętać, iż podstawowym sposobem zakończenia sporu dotyczącego korzystania z rzeczy wspólnej powinno być wyjście ze współwłasności. Z okoliczności sprawy nie wynika aby cokolwiek stało na przeszkodzie złożenia przez powodów wniosku o zniesienie współwłasności.

Konkludując powyższe rozważania nie ma obecnie podstaw do ustalenia, iż pozwana w sposób bezprawny nie dopuszcza powodów do współposiadania rzeczy wspólnej a tym samym ich powództwo jest bezzasadne i powinno zostać oddalone na koszt powodów.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku, orzekając o kosztach za pierwsza i drugą instancję w myśl art.98 §1 i 3 k.p.c.

/SSO Jadwiga Siedlaczek/ /SSO Rafał Krawczyk/ /SSO Marek Paczkowski/