Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Powód Z. D. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa na swoją rzecz kwoty 10.000 zł zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia wydani wyroku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu. W uzasadnieniu podał, że w trakcie pobytu u pozwanego naruszono jego dobra osobiste poprzez nie zapewnienie mu właściwych warunków bytowych. Powód wskazał na przeludnienie, nienależyte wyposażenie cel, utrudnioną higienę, brak ciepłej wody i wentylacji oraz utrudniony kontakt z bliskimi. Nadto dodał, że był zastraszany przez wychowawcę R. K..

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu. W uzasadnieniu podał, że powód przebywa w zakładzie od 29 września 2011 r. do dnia dzisiejszego. Jednocześnie nadmienił, że warunki jakie miał powód zapewnione w jednostce nie spowodowały cierpienia i upokorzenia w stopniu przekraczającym nieunikniony element związany z odbywaniem kary pozbawienia wolności.

Wyrokiem z dnia 15 lipca 2013 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 15 lipca 2013 r. do dnia zapłaty (punkt 1), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (punkt 2) oraz odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego (punkt 3).

Sąd Rejonowy oparł swoje orzeczenie na następujących ustaleniach faktycznych:

Powód przebywał w Zakładzie Karnym w K. od 29 września 2011 r. w celach na oddziałach: (...). W dwuosobowej celi nr(...) na oddziale(...)o powierzchni 8 m ^{( 2 )}w okresie od 1 września 2012 r. do 18 października 2012 r. od poniedziałku do piątku w godzinach od 9:00 do 14:00 przebywały trzy osoby, w tym Ł. N. jako osoba dochodząca z innej celi. W pozostałych celach, w których umieszczono powoda przeludnienie nie występowało.

Powód był humanitarnie traktowany przez funkcjonariuszy pozwanego, w tym przez wychowawcę R. K..

Korespondencja kierowana przez powoda do organów administracji państwowej została odnotowana w dzienniku korespondencji pozwanego i nadana na poczcie. Ponadto korespondencja wysyłana do powoda trafiała do adresata.

Powód miał możliwość skorzystania z biblioteki i zapoznania się z treścią aktów prawnych. Każdy wychowawca posiadał kodeks karny wykonawczy. Raz w tygodniu pozwany zakład karny odwiedzał radca prawny i istniała możliwość zgłoszenia potrzeby uzyskania porady prawnej. W trakcie wizytacji przeprowadzonej u pozwanego przez sędziego penitencjarnego nie stwierdzono nieprawidłowości w dostępie do aktów prawnych.

Pozwany nie zatrudniał powoda ani odpłatnie, ani nieodpłatnie.

Powód miał zapewnioną raz w tygodniu łaźnię, co dwa tygodnie wymieniano bieliznę pościelową i odzież. Powód miał miejsce do spania oraz miejsce przy stole i szafkę, W celach, w której przebywał powód, był dostęp do zimnej, bieżącej wody i istniała możliwość codziennego umycia się. Świeże powietrze miało dostęp przez okno. Z uwagi na fakt, iż wentylacja cel nie była wydolna w miesiącach letnich panował w nich zaduch i fetor. Cele były wyposażona w odpowiednią ilość środków kwaterunkowych i środków czystości. W celach, w których przebywał powód, nie było murowanych kącików sanitarnych. Kąciki sanitarny oddzielone były od reszty celi za pomocą kotary. Kotara w celi nr (...)na oddziale (...) miała około 50 - 60 cm szerokości i nie pozwala na zasłonięcie całego kącika sanitarnego. Była ona podarta a ponadto wykonana z materiału, przez który widać było osobę znajdującą się w kąciku. Nogi osoby korzystające z kącika sanitarnego wystawały poza ten kącik. Osadzeni zgłaszali kwatermistrzowi, że kotara odgradzająca kącik sanitarny od reszty celi jest podarta i prześwitująca, jednak nie została ona wymieniona.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów przedłożonych przez strony, zeznań świadków: P. K., D. W., R. K., częściowo – Ł. N. oraz w oparciu o zeznania powoda.

Przechodząc do rozważań prawnych Sąd na wstępie przytoczył treść art. 417 § 1 k.c. oraz art. 23 k.c. i art. 24 § 1 k.c., wyjaśniając przy tym jak rozkłada się ciężar dowodu w sprawie o ochronę dóbr osobistych. W oparciu o orzecznictwo podkreślił, że prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności należy do katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie. Wyjaśnił również, jak należy rozumieć godność człowieka w świetle Konstytucji i obowiązujących regulacji międzynarodowych. Następnie Sąd obszernie przywołał treść art. 110 k.k.w., który reguluje rozmiar minimalnej powierzchni w cel mieszkalnej na jednego osadzonego (3 m ²), a także określa warunki pozwalające na odstąpienie od zachowania tej normy.

Uwzględniając powyższe Sąd stwierdził, że z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że powód w okresie od 1 września do 18 października 2012 r. przebywał w przeludnionej celi nr (...) na oddziale (...) Zakładu Karnego w K., bowiem w tym czasie w dni powszednie od godziny 9 do 14 przebywały w tej celi trzy osoby, podczas gdy jest ona dwuosobowa (8 m ^{( 2)}). Pozwany natomiast nie obalił domniemania bezprawności wystąpienia takiego stanu rzeczy. Nie udowodnił, że było to podyktowane wyjątkową sytuacją, o której mowa w art. 110 k.k.w.

Zdaniem Sądu nadmierne zagęszczenie powyższej celi, kiedy to przebywał w niej trzeci osadzony – Ł. N., przekraczało poziom dolegliwości, który immanentnie związany jest z wykonywaniem kary pozbawienia wolności. Sytuacja taka nie pozwalała na prywatność, zwłaszcza, że powód dużo pisze i potrzebuje spokoju. Taki stan rzeczy Sąd uznał za naruszający godność powoda. Zaznaczył przy tym, że powyższe przeludnienie uniemożliwiało nieskrępowane skorzystanie z kącika sanitarnego, zważywszy, że kotara oddzielająca ten kącik od reszty celi była podarta i przykrótka. Powód zatem był zmuszony do korzystania z toalety na widoku pozostałych osadzonych. Nadto stwierdzone przeludnienie wzmagało zaduch w celi z uwagi na brak wentylacji i niewystarczającą cyrkulację powietrza poprzez okno. Reasumując tę część rozważań Sąd stwierdził, że powyższe działanie pozwanego było bezprawne i naruszało dobro osobiste powoda.

Odnośnie pozostałych zarzutów podniesionych przez powoda Sąd stwierdził, że okazały się one niezasadne. Żaden przepis prawa nie obliguje pozwanego do zapewnienia skazanym dostępu do ciepłej wody. Nadto Sąd zaznaczył, że cele miały stosowne wyposażenie techniczne, powód otrzymywał środki czystości, mógł korzystać ze spaceru i łaźni, a także miał dostęp do biblioteki, gdzie mógł zapoznać się z aktami prawnymi. Miał też możliwość w kontaktowania się z organami państwowymi i osobami bliskimi, o czym świadczy jego liczna korespondencja. Był też w sposób humanitarny traktowany przez funkcjonariuszy służby więziennej.

Mając na uwadze powyższe, w ocenie Sądu Rejonowego, roszczenie powoda o zasądzenia zadośćuczynienia zasługiwało na uwzględnienie. Z uwagi na fakt, iż wiele ze stawianych przez powoda zarzutów nie potwierdziło się, Sąd uznał, że kwota 1.000 zł zadośćuczynienia będzie odpowiednia i taką też zasądził od pozwanego na jego rzecz w myśl art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 24 § 1 k.c. i art. 448 k.c., a w pozostałym zakresie powództwo oddalił. O odsetkach Sąd orzekł w myśl art. 455 k.c. w zw. z art. 481 k.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł mając na uwadze treść art. 102 k.c.

Apelację od powyższego wyroku Sądu Rejonowego wniósł pozwany zaskarżając go w części i wnosząc o jego zmianę w punkcie 1 poprzez oddalenie powództwa w całości oraz w punkcie 3 poprzez zasądzenie kosztów procesu stosownie do wyniku sprawy. Pozwany zarzucił zaskarżonemu orzeczeniu:

1.  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegającej na:

a)  błędnej ocenie dowodu z zeznań powoda z dnia 1 lutego 2013 r. oraz notatki świadka D. W. załączonej do odpowiedzi na pozew, w wyniku czego Sąd przyjął, że wszystkie cele, w których przebywał powód nie miały kącików sanitarnych murowanych, podczas gdy dotyczyło to tylko cel(...)oddziale,

b)  błędnej ocenie dowodu z zeznań świadka K. D. z dnia 1 lutego 2013 r., polegającej na stwierdzeniu, że kotara w kąciku sanitarnym miała wymiary 50-60 cm i była przezroczysta, chociaż dowód z zeznań powoda z dnia 3 kwietnia 2013 r. oraz zeznania świadka D. W., a także notatka tej osoby załączona do odpowiedzi na pozew wskazują, że kotara byłą nieprzezroczystego materiału oraz rozmiary jej były dużo większe,

c)  dowolnym ustaleniu, że dodatkowy osadzony przebywał codziennie w godzinach od 9 do 14 od poniedziałku do piątku, choć materiał dowodowy zebrany w sprawie wskazuje, że osadzony ten był incydentalnie umieszczany na kilka godzi w celi powoda,

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 110 k.k.w. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i stwierdzenie, że incydentalne umieszczenie dodatkowej osoby w celi u powoda na czas kilku godzin dziennie z powodów bezpieczeństwa stanowiło zakwaterowanie i tym samym skutkowało przeludnieniem w rozumieniu art. 110 k.k.w., które było bezprawne, a także że okresowe osadzenie powoda w warunkach przeludnienia stanowi samo w sobie naruszenie dóbr osobistych,

3.  naruszeni przepisów prawa materialnego, tj. art. 448 k.c. poprzez uznanie, że istniały podstawy do zasądzenia na rzecz powoda zadośćuczynienia, podczas gdy nie doszło do naruszenia dóbr osobistych, a nawet gdyby przyjąć, że dobra te zostały naruszone, to działanie pozwanego nie było bezprawne.

Powód ustosunkowując się do apelacji pozwanego wniósł o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja znajduje uzasadnienie.

Sąd Rejonowy dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd odwoławczy podziela i przyjmuje za własne. Strona pozwana wskazała co prawda w apelacji na naruszenie przez Sąd Rejonowy przepisu prawa procesowego w postaci art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, jednakże z takim zarzutem trudno się zgodzić. Aby można było mówić o naruszeniu powyższego przepisu należy wykazać, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjęta przez sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i o odmiennej ocenie niż ocena dokonana przez Sąd (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06.11.1998 r., III CKN 4/98, LEX nr50231). Tymczasem skarżący w zakresie tego zarzutu polemizuje jedynie z prawidłowymi ustaleniami Sądu, zwracając uwagę wyłącznie na te dowody, które potwierdzają przyjęte przez niego stanowisko. Wobec tego zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie mógł zostać uwzględniony. Odmiennie ocenić należy wywiedzione w środku odwoławczym zarzuty dotyczące naruszenia przepisów prawa materialnego przez Sąd pierwszej instancji. Sąd Okręgowy nie podziela stanowiska Sądu Rejonowego, że w niniejszej sprawie zaistniały podstawy do zasądzenia na rzecz powoda zadośćuczynienia pieniężnego. W świetle całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie przede wszystkim stwierdzić należy, że nie można skutecznie przypisać pozwanemu bezprawności w działaniu – ostatniej przesłanki z art. 24 § 1 k.c. warunkującej uwzględnienie powództwa o ochronę dóbr osobistych.

Sąd Rejonowy przyznał powodowi zadośćuczynienie w związku z faktem okresowego przebywania przez niego w przeludnionej celi, w której w okresie od 1 września do 18 października 2012 r., zamiast dwóch osób, w dni powszednie od godziny 9 do 14 na 8 m ² powierzchni przebywały trzy osoby, bowiem do powoda i zakwaterowanej z nim osoby dochodził osadzony Ł. N., który ze względów bezpieczeństwa nie mógł przebywać sam w swojej celi. Zdaniem Sądu Rejonowego niedogodności z tym związane były na tyle duże, że przekroczyły poziom dolegliwości związany z odbywaniem kary pozbawienia wolności. Sąd Okręgowy potwierdza, że powyższa sytuacja istotnie miała miejsce – od poniedziałku do piątku przez kilka godzin w okresie wynoszącym półtora miesiąca w celi powoda przebywał trzeci osadzony – jednakże przy ocenie tego stanu rzeczy Sąd Rejonowy nie uwzględnił przepisu art. 108 k.k.w., który stanowi, że administracja zakładu karnego ma obowiązek podejmowania odpowiednich działań celem zapewnienia skazanym bezpieczeństwa osobistego w czasie odbywania kary. Jak wynika z orzecznictwa ochronę tę należy rozumieć szeroko, nie tylko jako zapobieganie szkodliwym działaniom innych osób, lecz także zagrożeniom pochodzącym od samych skazanych, np. zamachom samobójczym lub samouszkodzeniom (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.02.2012 r., IV CSK 290/11, LEX nr 1136006). Realizując obowiązek wynikający z powyższego przepisu, pozwany dbał o to, aby osadzony Ł. N. nie pozostawał sam w celi, w której był zakwaterowany, albowiem co do niego istniała obawa wystąpienia samouszkodzenia lub próby samobójczej. Zatem gdy jego współosadzony z celi nie był w niej obecny, funkcjonariusze służby więziennej – zdając sobie sprawę z niemożności zapewnienia mu bezpieczeństwa podczas samodzielnego w niej przebywania – przenosili go na powyższe kilka godzin do celi, w której przebywali jego koledzy, w ten sposób zapewniając mu niezbędne bezpieczeństwo. Gdy współosadzony powracał do celi Ł. N., on także opuszczał celę powoda.

Biorąc pod uwagę powyższe nie sposób oceniać tę sytuację przez pryzmat art. 110 k.k.w., jak to uczynił Sąd Rejonowy, albowiem naruszenie tego przepisu następuje wówczas gdy skazany nieprzerwanie przebywa w celi, w której dysponuje powierzchnią poniżej 3 m ² i jednocześnie nie zaistniały ściśle określone warunki do takiego osadzenia. Inaczej mówiąc, uchybienie powyższemu przepisowi ma miejsce gdy skazany zostaje zakwaterowany w celi przeludnionej, co połączone jest z przypisaniem do niego odpowiedniego sprzętu kwaterunkowego w postaci łóżka, szafki, miejsca przy stole itp. Tymczasem krótkotrwałe, bo kilkugodzinne pobyty od poniedziałku do piątku Ł. N. w celi powoda nie można uznać za jego czasowe zakwaterowanie w tej celi. Sprzęt kwaterunkowy tego osadzonego oraz rzeczy osobiste znajdowały się w innej celi mieszkalnej, w której nieprzerwanie przebywał. Zatem stwierdzić należy, że pozwany obalił domniemanie bezprawności przewidziane w art. 24 § 1 k.c. wykazując, że postępował zgodnie z treścią art. 108 k.k.w.

Nawet gdyby przyjąć odmienne stanowisko od wyżej zaprezentowanego i opowiedzieć się za poglądem Sądu pierwszej instancji, to i tak Sąd Okręgowy nie dostrzega podstaw do zasądzenia powodowi zadośćuczynienia pieniężnego w jakiejkolwiek kwocie. Jak już była o tym mowa, Ł. N. zaledwie przez okres półtora miesiąca przychodził do celi powoda na kilka godzin i w dodatku tylko w dni powszednie. Tak krótki okres przebywania w trzy osoby w celi dwuosobowej nie uzasadnia zdaniem Sądu Okręgowego przyznania odpowiedniego zadośćuczynienia, tym bardziej, że z materiału dowodowego nie wynika, aby niedogodności z tym związane przekraczały element cierpienia wpisany w odbywanie kary pozbawienia wolności. Od godziny 14 każdego dnia, gdy Ł. N. wracał do swojej celi, standard wynikający z przepisów prawa był zachowany.

Odnośnie pozostałych kwestii Sąd Okręgowy podkreśla, że cela, w której przebywał powód miała kącik sanitarny odgrodzony kotarą od reszty pomieszczenia. Takie jego urządzenie nie było bezprawne, gdyż znajdowało umocowanie w § 28 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. 2003 r. Nr 152, poz. 1493), albowiem takie usytuowanie kącika w przedmiotowej celi zapewniało nieskrępowane korzystanie z urządzeń sanitarnych. Ponadto z orzecznictwa wynika, że godne warunki odbywania kary pozbawienia wolności nie przewidują zapewnienia samodzielności pomieszczeń przeznaczonych na kąciki sanitarne, ani ich oddzielenia murem od pozostałej części celi (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05.07.2012 r., IV CSK 603/11, LEX nr 1228452). Zaznaczyć przy tym należy, że niejednokrotnie sposób urządzenia kącika sanitarnego w celach mieszkalnych uzależniony jest od uwarunkowań architektonicznych budynku, w którym mieści się jednostka penitencjarna. Zatem oczekiwanie przez powoda standardu kącika porównywalnego do toalety w lokalu mieszkalnym nie może spotkać się z aprobatą Sądu Okręgowego.

Podobnie ocenić należy zarzuty dotyczące braku wentylacji. W celi, w której przebywał powód, było okno. Zatem mógł on bez przeszkód je otwierać i w ten sposób wietrzyć pomieszczenie. Słusznie apelujący zaznaczył, że wątpliwe jest, aby w czasie, kiedy w celi powoda przebywał Ł. N. panował wzmożony zaduch w związku z korzystaniem z kącika sanitarnego większej liczby osób, albowiem wówczas okres letni dobiegł końca, zaś warunki panujące na zewnątrz pozwalały na odpowiednie wywietrzenie celi.

Reasumując, warunki odbywania kary pozbawienia wolności przez powoda w Zakładzie Karnym w K. z obiektywnego punktu widzenia nie uwłaczały jego godności i w związku z tym nie było podstaw do zasądzenia na jego rzecz zadośćuczynienia pieniężnego w jakiejkolwiek kwocie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że oddalił powództwo, zaś w punkt 3 w ten sposób, że zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu – t.j. Dz. U. 2013 r., 490). Sąd Okręgowy nie dopatrzył się zaistnienia szczególnie uzasadnionego wypadku, o którym mowa w art. 102 k.p.c., pozwalającego na odstąpienie od zasady odpowiedzialności za wynik procesu.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. zasądzając od powoda na rzecz pozwanego kwotę 60 zł (§ 10 ust. 1 pkt 25 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 przywołanego wyżej rozporządzenia).