Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 stycznia 2015 r.

SĄD REJONOWY W ZAMBROWIE I WYDZIAŁ CYWILNY

w składzie:

Przewodniczący –SSR Paweł Płoński

Protokolant – Danuta Sawicka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 stycznia 2015 r. w Zambrowie

sprawy z powództwa H. R.

przeciwko J. C. (1), S. C. i K. W.

o wykonanie zapisu

I.  zobowiązuje pozwanego J. C. (1) do wykonania zapisu spadkodawczyni J. C. (2) zawartego w testamencie sporządzonym w dniu 18 maja 1999 r. w formie aktu notarialnego przed notariuszem M. G. w Kancelarii Notarialnej w Z. (Rep. A (...)) poprzez złożenie oświadczenia woli o następującej treści: „ Ja J. C. (1) (s. A. M. i J.) przenoszę na rzecz H. R. (c. A. M. i J.) udział w wysokości 1/4 (jednej czwartej) części w prawie współwłasności niezabudowanych nieruchomości gruntowych oznaczonych w ewidencji gruntów jako działka o nr (...) i powierzchni 1.0010 ha położonej w miejscowości K.-N. (gm. R.) oraz działka o nr (...) i powierzchni 2,6340 ha położonej w miejscowości W. (gm. R.) – dla których to nieruchomości Sąd Rejonowy w Z.V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), który to udział we współwłasności nabyłem na mocy dziedziczenia po matce J. C. (2) zmarłej dnia 2 stycznia 2009 r. w Z. ”;

II.  zobowiązuje pozwanego S. C. do wykonania zapisu spadkodawczyni J. C. (2) zawartego w testamencie sporządzonym w dniu 18 maja 1999 r. w formie aktu notarialnego przed notariuszem M. G. w Kancelarii Notarialnej w Z. (Rep. A (...)) poprzez złożenie oświadczenia woli o następującej treści: „ Ja S. C. (s. A. M. i J.) przenoszę na rzecz H. R. (c. A. M. i J.) udział w wysokości 1/4 (jednej czwartej) części w prawie współwłasności niezabudowanych nieruchomości gruntowych oznaczonych w ewidencji gruntów jako działka o nr (...) i powierzchni 1.0010 ha położonej w miejscowości K.-N. (gm. R.) oraz działka o nr (...) i powierzchni 2,6340 ha położonej w miejscowości W. (gm. R.) – dla których to nieruchomości Sąd Rejonowy w Z.V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), który to udział we współwłasności nabyłem na mocy dziedziczenia po matce J. C. (2) zmarłej dnia 2 stycznia 2009 r. w Z. ”;

III.  zobowiązuje pozwaną K. W. do wykonania zapisu spadkodawczyni J. C. (2) zawartego w testamencie sporządzonym w dniu 18 maja 1999 r. w formie aktu notarialnego przed notariuszem M. G. w Kancelarii Notarialnej w Z. (Rep. A (...)) poprzez złożenie oświadczenia woli o następującej treści: „ Ja K. W. (c. A. M. i J.) przenoszę na rzecz H. R. (c. A. M. i J.) udział w wysokości 1/4 (jednej czwartej) części w prawie współwłasności niezabudowanych nieruchomości gruntowych oznaczonych w ewidencji gruntów jako działka o nr (...) i powierzchni 1.0010 ha położonej w miejscowości K.-N. (gm. R.) oraz działka o nr (...) i powierzchni 2,6340 ha położonej w miejscowości W. (gm. R.) – dla których to nieruchomości Sąd Rejonowy w Z.V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), który to udział we współwłasności nabyłam na mocy dziedziczenia po matce J. C. (2) zmarłej dnia 2 stycznia 2009 r. w Z. ”;

IV.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

V.  nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Rejonowy w Zambrowie) solidarnie od pozwanych J. C. (1) i S. C. kwotę 1.000,00 zł (jeden tysiąc i 00/100 złotych) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

VI.  zasądza solidarnie od pozwanych J. C. (1) i S. C. na rzecz powódki H. R. kwotę 500,00 zł (pięćset i 00/100 złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 259/14

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Rejonowego w Zambrowie z dnia 27 stycznia 2015 r.

Powódka H. R. wystąpiła w dniu 29 lipca 2014 r. z pozwem przeciwko J. C. (1), S. C. i K. W., w którym wniosła o zobowiązanie pozwanych do wykonania zapisu testamentowego matki J. C. (2) poprzez zobowiązanie pozwanych solidarnie do przeniesienia na jej rzecz udziału w wysokości 1/2 części do działki gruntu oznaczonej nr (...) o powierzchni 1,5010 ha położonej we wsi K. (gm. R.) oraz oznaczonej nr (...) powierzchni 3,9500 ha położonej we wsi W. (gm. R.). W uzasadnieniu wskazała, że matka J. C. (2) w testamencie z dnia 18 maja 1999 r. uczyniła na nią zapis o powyższej treści, który dotychczas nie został wykonany przez pozostałych spadkobierców ustawowych (k. 2-3 i 30).

Pozwani J. C. (1) i S. C. wnieśli o oddalenie powództwa wskazując, że nie wiedzieli o testamencie matki i nie zgadzając się na przeniesienie przysługujących im udziałów w spadku po niej (k. 30 odw.). Z kolei pozwana K. W. uznała powództwo i zgodziła się na wykonanie ostatniej woli zmarłej matki (k. 30 odw.).

Sąd Rejonowy w Zambrowie ustalił w sprawie następujący stan faktyczny:

J. C. (2) zmarła w dniu 2 stycznia 2009 r. w Z., zaś ostatnio stale zamieszkiwała we wsi W. (gm. R.). Spadek po niej na podstawie ustawy nabyły dzieci: J. C. (1), S. C., K. W. i H. R. w równych udziałach po 1/4 części każdy. Powyższe nabycie spadku zostało stwierdzone postanowieniem Sądu Rejonowego w Zambrowie z dnia 13 sierpnia 2014 r. wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 224/14, które uprawomocniło się w dniu 4 września 2014 r. (akta Sądu Rejonowego w Zambrowie sygn. akt I Ns 224/14).

W toku tego postępowania dokonano otwarcia i ogłoszenia testamentu spadkodawczyni J. C. (2), który sporządziła w dniu 18 maja 1999 r. w formie aktu notarialnego w Kancelarii Notarialnej w Z. przed notariuszem M. G. (Rep. A nr (...)), w którym dokonała zapisu w ten sposób, że zobowiązała swoich spadkobierców do przeniesienia na rzecz jej córki H. R. udziału w wysokości 4/6 części we własności niezabudowanej nieruchomości rolnej, składającej się z działek: oznaczonej nr (...) o powierzchni 3,9500 ha, położonej we wsi W. (gm. R.) oraz oznaczonej nr (...) o powierzchni 1,5010 ha, położonej we wsi K. (gm. R.), dla której Sąd Rejonowy w Zambrowie prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) – w terminie 5 lat od daty otwarcia spadku.

Powyższy udział w wysokości 4/6 części we współwłasności wskazanych nieruchomości rolnych J. C. (2) nabyła uprzednio częściowo w drodze dziedziczenia po swoim bracie K. A. (zmarłym dnia 16 czerwca 1990 r.), tj. udział w wysokości 2/6 części (zob. postanowienia Sądu Rejonowego w Zambrowie z dnia 12 lutego 1996 r., sygn. akt I Ns 25/96), zaś pozostały udział w wysokości 2/6 części nabyła na mocy umowy darowizny z dnia 10 grudnia 1996 r. sporządzonej w Kancelarii Notarialnej w Z. przed notariusz M. G. (Rep. A nr (...)) od swojego brata E. A. (zob. księga wieczysta nr (...)).

Na skutek spadkobrania po J. C. (2), jej spadkobiercy ustawowi: J. C. (1), S. C., K. W. i H. R. stali się współwłaścicielami nieruchomości oznaczonych w ewidencji gruntów jako działka o nr (...) położonej we wsi K. oraz działka o nr (...) położonej we wsi W. w udziałach po 1/6 części każdy, natomiast pozostały udział we współwłasności tych nieruchomości w wysokości 2/6 części stał się własnością M. S..

Postanowieniem z dnia 17 października 2014 r. Sąd Rejonowy w Zambrowie (w sprawie sygn. akt I Ns 224/14) dokonał zniesienia współwłasności nieruchomości składającej się z działek o numerze geodezyjnym (...) o powierzchni 1,5010 ha, położonej we wsi K. (gm. R.) oraz o numerze geodezyjnym (...) o powierzchni 3,9500 ha, położonej we wsi W. (gm. R.) – w ten sposób, że powstałe z podziału fizycznego tych nieruchomości nowoutworzone działki oznaczone w ewidencji gruntów jako: działka o nr (...) i powierzchni 1.0010 ha oraz działka o nr (...) i powierzchni 2,6340 ha zostały przyznane J. C. (1), S. C., K. W. i H. R. na współwłasność w równych udziałach po 1/4 części każdy, natomiast działkę o nr (...) i powierzchni 0,5000 ha oraz działkę o nr (...) i powierzchni 1,3160 ha przyznano na wyłączną własność M. S.. Powyższe postanowienia uprawomocniło się w dniu 8 listopada 2014 r. (akta Sądu Rejonowego w Zambrowie sygn. akt I Ns 224/14).

Pomimo upływu czasu przewidzianego do wykonania zapisu sporządzonego w testamencie J. C. (2), jej spadkobiercy nie dokonali dotychczas przeniesienia na rzecz H. R. własności przysługujących im udziałów w nieruchomościach, które nabyli w drodze dziedziczenia po swojej matce.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dowodów: kserokopii testamentu (k. 9), wypisów z ewidencji gruntów (k. 32 i 42-43), a także dołączonych do niniejszej sprawy akt Sądu Rejonowego w Zambrowie sygn. akt I Ns 224/14 oraz akt księgi wieczystej nr (...).

Sąd Rejonowy w Zambrowie zważył, co następuje:

Powództwo H. R. o wykonanie zapisu należało uznać za zasadne. Zgodnie z treścią art. 968 § 1 k.c. (w brzmieniu na datę dokonania zapisu, jak też otwarcia spadku) spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis). Taki zapis ( legat) – podobnie jak powołanie spadkobiercy – jest rozrządzeniem testamentowym, pozwalającym osobie fizycznej na rozdysponowanie majątkiem na wypadek śmierci. Stąd też może być uczyniony wyłącznie w ważnym testamencie. Obie te instytucje – z uwagi na swój charakter – nie mogą być ze sobą utożsamiane, a w razie wątpliwości, czy w konkretnym przypadku spadkodawca ustanowił spadkobiercę czy zapisobiercę, należy sięgnąć do reguł wykładni testamentu (art. 948 k.c.) oraz przepisów o ustanowieniu spadkobiercy (art. 961 k.c.). Na skutek ustanowienia zapisu pomiędzy obciążonym zapisem a zapisobiercą powstaje stosunek prawny o charakterze zobowiązaniowym. W stosunku tym zapisobierca jest wierzycielem, zaś obciążony – dłużnikiem, natomiast przedmiotem – świadczenie majątkowe określone przez spadkodawcę w testamencie. Zapisobiercy przysługuje więc roszczenie o spełnienie świadczenia z tytułu zapisu zwykłego. Należy bowiem podkreślić, że jeżeli spadkodawca zapisał w testamencie konkretną rzecz dla oznaczonej osoby (zapisobiercy), to z chwilą otwarcia spadku (zgonu spadkodawcy) zapisobierca nie staje się właścicielem tej rzeczy, albowiem ma tylko wierzytelność (roszczenie) o przeniesienie prawa własności zapisanej rzeczy. Do przejścia prawa własności potrzebne jest zawarcie odrębnej umowy rzeczowej (rozporządzającej), przenoszącej prawo własności rzeczy na zapisobiercę (zob. glosa M. Niedośpiała do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 1996 r. , sygn. akt II CRN 198/95, publ. PS 1997/6/96 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 1984 r., sygn. akt III CZP 69/83, publ. OSNC 1984/8/132 – LEX nr 2970). Jednocześnie w uchwale z dnia 10 sierpnia 1988 r. (sygn. akt III CZP 65/88 – LEX nr 8902) Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, że w sytuacji, gdy osoba, na której rzecz uczyniony został zapis nieruchomości, przyjęła go przez objęcie w posiadanie przedmiotu zapisu, lecz odmawia zawarcia ze spadkobiercą obciążonym zapisem umowy w formie aktu notarialnego przenoszącej na nią własność tej nieruchomości, spadkobierca upoważniony jest do żądania w drodze powództwa, aby sąd stwierdził obowiązek zapisobiercy do złożenia oznaczonego oświadczenia woli koniecznego dla zawarcia tej umowy (w trybie art. 64 k.c. i art. 1047 § 1 k.p.c.). Podobne stanowisko, które skład Sądu rozstrzygający niniejszą sprawę w pełni podziela – zajął również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 stycznia 1984 r. (sygn. akt III CZP 69/83, publ. OSNC 1984/8/132 – LEX nr 2970 oraz w wyroku z dnia 18 lutego 1999 r. (sygn. akt I CKN 1002/97 – LEX nr 521803), jak też Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 23 listopada 2010 r. (sygn. akt VI ACa 373/10 – LEX nr 736250).

W odniesieniu do niniejszej sprawy bezsprzecznie J. C. (2) dokonała zapisu w testamencie z dnia 18 maja 1999 r. (sporządzonym w formie aktu notarialnego w Kancelarii Notarialnej w Z. przed notariuszem M. G. – Rep. A nr (...)) w ten sposób, że zobowiązała swoich spadkobierców ustawowych do przeniesienia na rzecz jej córki H. R. udziału w wysokości 4/6 części, który należał wówczas do testatorki z tytułu współwłasności niezabudowanej nieruchomości rolnej, składającej się z działek: oznaczonej nr (...) o powierzchni 3,9500 ha, położonej we wsi W. (gm. R.) oraz oznaczonej nr (...) o powierzchni 1,5010 ha, położonej we wsi K. (gm. R.). Jednocześnie testatorka oznaczyła termin do wykonania powyższego zapisu, tj. 5 lat od daty otwarcia spadku. Ważność powyższego testamentu nie była nigdy kwestionowana przez spadkobierców zarówno w niniejszej sprawie, jak też we wcześniej sprawie prowadzonej przed tutejszym Sądem o stwierdzenie nabycia spadku po J. C. (2) (por. akta Sądu Rejonowego w Zambrowie sygn. akt I Ns 224/14). Dokonując analizy przedmiotowego testamentu w ocenie Sądu nie budziło wątpliwości, że do wykonania zapisu zobowiązanymi zostali spadkobiercy ustawowymi, tj. dzieci zmarłej: J. C. (1), S. C., K. W. i H. R., którzy nabyli spadek po niej na podstawie ustawy w równych udziałach po 1/4 części każdy (zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Zambrowie z dnia 13 sierpnia 2014 r. wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 224/14) – przy czym H. R. jednocześnie została wskazana jako jedyna osoba uprawniona do tego zapisu (zapisobierca).

Bezspornym przy tym było, że do otwarcia spadku doszło w dniu 2 stycznia 2009 r. (data śmierci J. C. (2)), a zatem zgodnie z zapisem zawartym w testamencie spadkodawczyni, termin do dobrowolnego wykonania tego zapisu upływał spadkobiercom ustawowym z dniem 2 stycznia 2014 r.. Wbrew powyższemu obowiązkowi – w chwili wniesienia pozwu w niniejszej sprawie w dniu 29 lipca 2014 r., jak też w chwili orzekania przez Sąd – zobowiązani do wykonania zapisu nie dokonali dobrowolnie przeniesienia na rzecz zapisobierczyni własności udziałów we współwłasności nieruchomości, które nabyli w drodze dziedziczenia po swojej matce. W tym stanie rzecz powództwo o wykonanie zapisu należało uznać za uzasadnione i podlegające uwzględnieniu – przynajmniej co do zasady. Jednocześnie Sąd z kilku względów nie mógł orzec dokładnie z żądaniem powódki i zobowiązać pozwanych solidarnie do przeniesienia na jej rzecz udziału w wysokości 1/2 części we współwłasności wskazanych w pozwie działek. Po pierwsze, jak wynika z treści art. 971 k.c. – jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej, a zatem w przypadku braku wyraźnego postanowienia spadkodawcy w tym zakresie (jak w niniejszej sprawie) – niemożliwym było zobowiązanie pozwanych do wykonania tego zapisu solidarnie. Po wtóre, niejako w konsekwencji powyższego – skoro pozwanym przysługiwały pierwotnie wyłącznie udziały w wysokości po 1/6 części każdy, dlatego też Sąd nie mógł zobowiązać ich do przekazania na rzecz powódki udziału w łącznej wysokości 1/2 części (3 x po 1/6 udziału).

Niezależnie od powyższego, w toku postępowania okazało się, że postanowieniem z dnia 17 października 2014 r. Sąd Rejonowy w Zambrowie (w sprawie sygn. akt I Ns 224/14) dokonał zniesienia współwłasności nieruchomości składającej się z działek o numerze geodezyjnym (...) o powierzchni 1,5010 ha, położonej we wsi K. (gm. R.) oraz o numerze geodezyjnym (...) o powierzchni 3,9500 ha, położonej we wsi W. (gm. Rutki) poprzez dokonanie podziału fizycznego tych nieruchomości i przyznanie na rzecz spadkobierców J. C. (2), tj.: J. C. (1), S. C., K. W. i H. R. nowoutworzonych działek oznaczonych nr (...) i powierzchni 1.0010 ha oraz nr (...) i powierzchni 2,6340 ha – na współwłasność w równych udziałach po 1/4 części każdy. Powyższe postanowienia uprawomocniło się w dniu 8 listopada 2014 r. (zob. akta Sądu Rejonowego w Zambrowie sygn. akt I Ns 224/14). W świetle powyższego oczywistym stało się, że doszło do przekształcenia przedmiotu objętego zapisem, tj. nieruchomości, które wcześniej wchodziły w skład spadku po zmarłej J. C. (2). Jednakże w ocenie Sądu powyższa okoliczność pozostawała bez wpływu na skuteczność przedmiotowego zapisu spadkodawczyni. Wprawdzie z treści art. 976 k.c. wynika, że w przypadku braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy, tym niemniej w ocenie Sądu przesłanki przewidziane w tym przepisie nie zachodziły w niniejszej sprawie. Bezsprzecznie bowiem nieruchomości – a konkretnie udziały w wysokości 4/6 części w tych nieruchomościach, które były pierwotnie przedmiotem zapisu dokonanego przez J. C. (2) – w chwili otwarcia spadku po spadkodawczyni należały do majątku spadkowego, a jedynie już po tej dacie, doszło do przekształcenia przedmiotu zapisu, który został spowodowany podziałem fizycznym tych nieruchomości i doprowadził do powstania nowych odrębnych działek (oznaczonych nowymi numerami i o nowej powierzchni), jednakże nie zmienia to faktu, że tytuł prawny do tych nieruchomości nadal wywodzi się z dziedziczenia po J. C. (2). Wobec powyższego ostatnią wolę zmarłej spadkodawczyni J. C. (2) należało uznać za prawnie wiążącą i skuteczną.

Powyższe okoliczności zdaniem Sądu przemawiały za uznaniem zasadności powództwa o wykonanie zapisu i skutkowały uwzględnieniem roszczenia powódki. Na marginesie należy również wskazać, że roszczenie to zostało złożone przed upływem terminu przewidzianego w art. 981 k.c.. Uwzględniając powyższe rozważania Sąd Rejonowy stosownie do poglądu wyrażonego w przytoczonej wcześniej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 1988 r. (sygn. akt III CZP 65/88 – LEX nr 8902) zobowiązał pozwanych – jako spadkobierców ustawowych po J. C. (2), do wykonania jej zapisu poprzez złożenie oznaczonego oświadczenia woli koniecznego dla zawarcia w formie aktu notarialnego umowy z powódką dotyczącej przeniesienia własności przysługujących im udziałów we współwłasności nieruchomości (według aktualnych ich oznaczeń, powierzchni i udziałów).

Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Rejonowy na podstawie art. 968 § 1 w zw. z art. 971 k.c. oraz art. 64 § 1 k.c. w zw. z art. 1047 k.p.c. orzekł, jak w pkt I-III sentencji wyroku. W pozostałym zakresie roszczenie powódki (dotyczące zobowiązania pozwanych solidarnie do wykonania zapisu udziału w wysokości 1/2 części działek sprzed zmiany oznaczeń geodezyjnych) należało oddalić, jako niezasadne – o czym orzeczono w pkt IV sentencji wyroku. Z kolei orzekając o kosztach procesu w pkt V i VI sentencji wyroku Sąd – uwzględniając przy tym treść art. 98 § 1 k.p.c. oraz art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – obciążył tymi kosztami (zarówno nieuiszczonymi kosztami sądowymi, jak też kosztami poniesionymi przez powódkę) w całości pozwanych J. C. (1) oraz S. C. jako stronę przegrywającą w niniejszej sprawie. Jednocześnie Sąd uznał, że nie było podstaw do obciążania kosztami procesu wyłącznie pozwanej K. W., albowiem przy pierwszej czynności procesowej uznała ona roszczenie powódki i nie oponowała obowiązkowi wykonania zapisu swojej matki.