Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 8 grudnia 2015 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Sławomir Krajewski
Sędziowie:	SO Dorota Gamrat – Kubeczak (spr.) SO Violetta Osińska
Protokolant:	Mariusz Toczek

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 listopada 2015 roku w S.

sprawy z wniosku M. J.

z udziałem R. W.

o rozgraniczenie

na skutek apelacji wniesionej przez uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 8 grudnia 2014 roku, sygn. akt II Ns 1881/11

oraz zażalenia wnioskodawczyni na orzeczenie o kosztach zawarte w punkach III. ppkt 1). i IV. postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 8 grudnia 2014 roku, sygn. akt II Ns 1881/11

uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

II Ca 608/15

II Cz 740/15

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 8 grudnia 2014 r. Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie II Wydział Cywilny:

I.  ustalił, że granica pomiędzy nieruchomością położoną w S. przy ul. (...), stanowiącej działkę numer (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą numer (...) a nieruchomością położoną w S. przy ul. (...), stanowiącej działkę numer (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą numer (...) przebiega od punktu 96 do punktu 184 wzdłuż linii oznaczonej kolorem czerwonym według opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji W. S. (1) z dnia 31 stycznia 2014r. na k. 183-211 akt,

II.  przyznał biegłemu sądowemu z zakresu geodezji W. S. (1) wynagrodzenie w wysokości 95,91 zł, tytułem kosztów sądowych,

III.  nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie od:

1)  M. J. kwotę 1.105,43 zł,

2)  R. W. kwotę 1.305,44 zł,

IV.  oddalił wnioski o zwrot kosztów zastępstwa prawnego.

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i rozważaniach:

M. J. jest właścicielem nieruchomości położonej w S. przy ul. (...), stanowiącej działkę numer (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą numer (...), natomiast R. W. jest właścicielem nieruchomości położonej w S. przy ul. (...), stanowiącej działkę numer (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą numer (...).

Nieruchomość położona przy ul. (...), stanowiąca działkę numer (...) należała od 1954 r. do rodziców uczestnika. Przebieg ogrodzenia pomiędzy tą nieruchomością a nieruchomością stanowiącą działkę numer (...) zmieniał się na przestrzeni lat. Właściciel działki numer (...) przesuwał płot, a ostatecznie postawił go wzdłuż ściany budynku gospodarczego, który został wybudowany w 1994 r. na działce numer (...). Budynek ten został postawiony przy sprzeciwie właścicieli działki numer (...). W dniu 17 października 2001 r. został pomierzony i w tym samym miesiącu naniesiony na mapę zasadniczą. Prace te były wykonywane w ramach odnowienia operatu ewidencji gruntów Ś.. Prace związane z inwentaryzacją powykonawczą tego budynku nie były zgłaszane do Miejskiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej.

W 2002 r., a następnie w 2007 r. zostało wszczęte postępowanie administracyjne w przedmiocie ustalenia granicy pomiędzy działką numer (...) a 109. Ustalono, że przebieg granicy według dokumentacji nie pokrywa się z faktycznym ogrodzeniem – granica prawna miała przebiegać przez budynek gospodarczy należący do R. W..

W dniu 15 października 2007 r. M. J. i B. O. zawarli umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości położonej w S. przy ul. (...) stanowiącej działkę numer (...). W paragrafie 1 umowy sprzedający oświadczyli, że zgodnie z wypisem z rejestru gruntów z wyrysem z mapy ewidencyjnej na działce numer (...) postawiony jest budynek należący do osoby trzeciej, a sprawy prawne dotyczące ustalenia przebiegu granic zostaną rozwiązane do dnia podpisania umowy ostatecznej.

Zgodnie z dokumentacją dotyczącą granic przedmiotowych nieruchomości granica pomiędzy działką numer (...) a 109 przebiega od punktu 96 do punktu 184.

W dniu 26 stycznia 2010 r. M. J. wniosła powództwo przeciwko R. W. o wydanie części działki o obszarze 135 m ², nakazanie rozbiórki garażu stojącego na tej części i wydanie tej części nieruchomości. Postępowanie to prowadzone pod sygnaturą akt I C 186/10 jest obecnie zawieszone na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji stwierdził, iż w przedmiotowym postępowaniu sporny był przebieg granicy między nieruchomością położoną w S. przy ul. (...) stanowiącej działkę numer (...) a działką numer (...). Wnioskodawczyni wniosła o ustalenie przebiegu granicy na podstawie dokumentacji z 1978 r. W jej ocenie budynek gospodarczy postawiony przez rodzinę uczestnika stoi częściowo na jej nieruchomości. Uczestnik postępowania podniósł z kolei, że taki przebieg granic był niesporny od 1954 r., jest prawidłowy, zaś dokumentacja, na którą powołuje się wnioskodawczyni nie jest prawidłowa i zgodna z prawem.

Dla ustalenia przebiegu spornej granicy Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji, który na podstawie dokumentacji dotyczącej granic obu nieruchomości wskazał prawny przebieg granicy tj. taki, jaki wynika z dokumentów, w tym map tego terenu. Biegły wskazał, że granica przebiegu od punktu 96 do punktu 184 i prowadzi przez sporny budynek gospodarczy. Do opinii biegłego uczestnik wniósł szereg zarzutów, co do których biegły szczegółowo ustosunkował się w opinii pisemnej uzupełniającej, jak i w opinii ustnej. W ocenie Sądu opinia biegłego jest rzetelna i nie budzi wątpliwości. Wbrew zarzutom uczestnika biegły przeanalizował całą dokumentację dotyczącą granic tych nieruchomości, przebieg toczących się dotychczas postępowań administracyjnych oraz mapy tego terenu. Sąd I instancji dodał, iż jako biegły posiadający wiedzę specjalistyczną, potrafi ocenić rzetelność i dokładność dokumentów i map i w tym też celu został powołany. Wyjaśnienia biegłego nie budziły zdaniem Sądu żadnych wątpliwości i wbrew stanowisku uczestnika, biegły powinien ocenić prawidłowość istniejącej dokumentacji z oznaczeniami znajdującymi się w terenie. Biegły wskazał szczegółowo, jakie błędy i niedoskonałości odnalazł w dokumentacji i mapach tego terenu. Na podstawie analizy tych materiałów wskazał prawidłowy w jego ocenie przebieg granicy i należy zauważyć, że pokrywa się on z ustaleniami dokonanymi w 2002 r. i 2007 r. przez geodetów miejskich. Zdaniem Sądu Rejonowego, biegły prawidłowo przeanalizował całą dokumentację dotyczącą granic obu nieruchomości i odniósł się do wszystkich dokumentów i map a także wyjaśnił, na jakiej podstawie oparł wnioski końcowe opinii. Sąd I instancji stwierdził, iż argumentacja przytoczona przez biegłego jest prawidłowa i logiczna. Wskazał, iż zgodnie z ustaleniami biegłego, dokumentacja źródłowa z 1972 r. wskazuje w sposób niewątpliwy przebieg pierwotny granicy. Tak jak wskazał to biegły, nie ma znaczenia dla ustalenia przebiegu granicy sam akt nadania, gdyż nie wynika z niego przebieg granicy. Sąd podkreślił, iż wbrew twierdzeniom uczestnika biegły sporządził opinię na podstawie wnikliwej analizy każdego dokumentu źródłowego i każdej mapy. Tak jak wskazał to biegły, archiwalne mapy nie są tak dokładne jak sporządzane obecnie, przy znacznie doskonalszych urządzeniach pomiarowych, ale dysponując wiedzą i doświadczeniem zawodowym, biegły potrafił porównać wszystkie te dokumenty i wyprowadzić wnioski końcowe. Analiza dokumentów i map oraz wniosków i wyjaśnień biegłego sądowego dała Sądowi podstawę do uznania, że ustalenia biegłego są prawidłowe. Sąd Rejonowy nadmienił, iż nie było potrzeby powołania innego biegłego, ponieważ biegły W. S. (1) przeanalizował całą dokumentację i w oparciu o posiadaną wiedzę specjalistyczną sformułował wnioski, które jak wskazano powyżej Sąd poddał dokładnej analizie. Tym samym Sąd uznał, że przebieg spornej granicy zgodnie z dokumentacją jest od punktu 96 do punktu 184 wzdłuż linii oznaczonej kolorem czerwonym.

Sąd I instancji podkreślił, iż w sprawie o rozgraniczenie sąd ma obowiązek w pierwszej kolejności, o ile to możliwe, ustalić przebieg granic na podstawie stanu prawnego, przy czym za taki stan należy również uznać nabycie własności przez zasiedzenie. Sąd rozważył zatem w niniejszym postępowaniu, czy nie należy przyjąć, że pomimo określonego przebiegu granic na podstawie dokumentacji, uczestnik nabył część nieruchomości sąsiedniej przez zasiedzenie. W tym zakresie Sąd Rejonowy przeprowadził postępowanie dowodowe i oparł swoje ustalenia przede wszystkim na zeznaniach świadków, stron i dokumentach postępowania administracyjnego. Na podstawie zeznań R. W., S. W. i J. S. Sąd ustalił, że sporny budynek gospodarczy został zbudowany w 1994 r. Do tego czasu jak wynika z zeznań świadków J. S. i H. O., ogrodzenie było kilkukrotnie przesuwane. Okoliczność tę potwierdza też dokumentacja z postępowania administracyjnego oraz opinia biegłego sądowego - ustalono, że w różnych okresach właściciele działek wskazywali na różny przebieg granic, co zaznaczano na mapach znajdujących się w aktach administracyjnych oraz w opinii biegłego sądowego. Tym samym Sąd I instancji doszedł do przekonania, iż nie można stwierdzić, aby przed 1994 r. uczestnik wykazał posiadanie konkretnej części nieruchomości należącej do sąsiada. Niewątpliwie bowiem dopiero od 1994 r. można ustalić zajęcie części działki numer (...) z uwagi na postawienie budynku gospodarczego.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, iż do nabycia prawa własności nieruchomości w drodze zasiedzenia niezbędnym jest zatem zaistnienie następujących przesłanek: posiadanie i upływ czasu, przy czym posiadanie musi być samoistne i nieprzerwane.

Według Sądu I instancji w niniejszym postępowaniu należało zatem rozważyć, czy zostały spełnione wszystkie przesłanki określone w przepisie art. 336 k.c. prowadzące do zasiedzenia części nieruchomości stanowiącej działkę numer (...). Sąd nie dał wiary zeznaniom uczestnika w tej części, w której twierdził, że budynek gospodarczy został postawiony za zgodą i wiedzą sąsiada. W tym zakresie oparł się na zeznaniach świadków J. S. i H. O., gdyż potwierdzają je dokumenty z akt postępowania administracyjnego. Świadkowie ci stwierdzili, że właściciel działki numer (...) protestował przeciwko postawieniu garażu na części jego nieruchomości, co z kolei potwierdza protokół z postępowania administracyjnego z 2002 r., a następnie z 2007 r., z których wynika, że właściciele działki numer (...) zakwestionowali przebieg granicy wzdłuż ściany budynku gospodarczego. W umowie przedwstępnej sprzedaży swojej nieruchomości wskazali również, że budynek ten stoi częściowo na ich gruncie i sprawę tę zamierzają uregulować do końca. W ocenie Sądu Rejonowego te okoliczności świadczą o tym, że właściciele działki numer (...) nie zgadzali się na postawienie na ich gruncie budynku gospodarczego przez sąsiada. Wejście w posiadanie tej części gruntu należy zatem uznać jako w złej wierze, gdyż R. W. wiedział, że zajmuje część działki, do której nie przysługuje mu żadne prawo. Termin do stwierdzenia nabycia własności przez zasiedzenie został ponadto przerwany przez wniesienie w 2010 r. powództwa o wydanie.

Sąd I instancji uznał zatem, iż w niniejszej sprawie nie upłynął okres 30 lat konieczny do stwierdzenia zasiedzenia, a tym samym nie można przyjąć faktu zasiedzenia jako okoliczności stanowiącej o przebiegu granic. Wobec powyższego przebieg granicy między nieruchomością stanowiącą działkę numer (...) a nieruchomością stanowiącą działkę numer (...) został ustalony na podstawie stanu prawnego wynikającego z dokumentacji i oznaczeń w terenie tj. od punktu 96 do punktu 184 wzdłuż linii oznaczonej kolorem czerwonym według opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji W. S. (1) z dnia 31 stycznia 2014 r .

Ponadto Sąd przyznał biegłemu wynagrodzenie w wysokości 95,91 zł za sporządzenie ustnej opinii uzupełniającej. Stwierdził, iż biegły złożył rachunek na kwotę 95,91 zł, wskazując, że w sumie tej mieści się należność za przygotowanie do rozprawy i wydanie opinii ustnej. Mając na uwadze nakład pracy biegłego i poświęcony czas, Sąd uznał żądanie wynagrodzenia w kwocie 95,91 zł za uzasadnione.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 §1 k.p.c.

Z powyższym postanowieniem nie zgodził się uczestnik R. W., który w wywiedzionej apelacji zaskarżył postanowienie w całości i wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania wraz z kosztami postępowania odwoławczego, ewentualnie o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że granica pomiędzy nieruchomością położoną w S. przy ul. (...) stanowiącą działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą nr (...), a nieruchomością położoną w S. przy ul. (...) stanowiącą działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą nr (...), przebiega według istniejącego obecnie ogrodzenia na szkicu nr 27 K. (...)/93 (pomierzonego w operacie K. (...)/2010), wzdłuż linii oznaczonej kolorem zielonym według opinii biegłego sądowego w zakresie geodezji W. S. (2) z dnia 31 stycznia 2014 r. na k. 183-211 akt - w załączniku nr 3 do wymienionej opinii, względnie o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że granica pomiędzy nieruchomością położoną w S. przy ul. (...) stanowiącą działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą nr (...), a nieruchomością położoną w S. przy ul. (...) stanowiącą działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą nr (...), przebiega od punktu A do A’ wzdłuż linii oznaczonej kolorem różowym według opinii biegłego sądowego w zakresie geodezji W. S. (2) z dnia 31 stycznia 2014r. na k. 183-211 akt - w załączniku nr 3 do wymienionej opinii, oraz zasądzenie od wnioskodawczyni na swoją rzecz kosztów postępowania przed Sądem I instancji oraz postępowania odwoławczego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa prawnego za obie instancje również według norm przepisanych.

Ponadto apelujący wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z potwierdzonej za zgodność kserokopii Orzeczenia o wykonaniu aktu nadania w części dotyczącej ustalenia ceny gospodarstwa (działki) (...) w G. z 1965 nr R.V.312/13/65, której Sąd I instancji nie chciał dołączyć do akt sprawy na ostatniej rozprawie pomimo zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c.

Skarżący zarzucił postanowieniu:

1.  nie wyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a także sprzeczność istotnych ustaleń Sądu I instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego,

2.  naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów, która w przedmiotowej sprawie nosi cechy oceny czysto dowolnej,

3.  naruszenie prawa materialnego w postaci art. 153 k.c. w zw. z art. 172 k.c. przez wadliwą subsumcję.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, iż Sąd I instancji w sposób wybiórczy potraktował zebrany w sprawie materiał dowodowy i ustalając stan faktyczny w sposób niedostateczny odniósł się do treści dokumentów, które zostały dołączone do akt sprawy oraz pomijał wynikające z nich okoliczności. Dotyczy to, w szczególności informacji wynikających z opinii biegłego W. S. (1) z 31.01.2014r. co do sporządzanej dokumentacji geodezyjnej w odniesieniu do granicy pomiędzy działkami (...) (odpowiednio wnioskodawczyni i uczestnika). Według skarżącego z operatów geodezyjnych K. (...)/72 , K. (...)/72, K. (...)/93, a nadto z orzeczenia (...) w G. z 29.06.1964 r. nr R.G.-145/103/64 poprzedzającym orzeczenie o wykonaniu aktu nadania (...) w G. z 1965 r. (brak precyzyjnej daty), wynika inna niż ewidencyjna i prawna granica przedmiotowych działek tj. inna niż wskazana przez biegłego a następnie Sąd Rejonowy - jako linia pomiędzy punktami 96 i 184. Ten inny przebieg granicy zbliżony do wynikającego z K. (...)/93 był wskazywany również w 2002 r.

W ocenie apelującego uwzględnienie przywołanej dokumentacji prowadziłoby do wniosku, że poprzednicy prawni zarówno wnioskodawczyni jak i uczestnika użytkowali działki (...) w granicach, jak to wynika z załącznika nr 3 do opinii biegłego W. S. (1), zaznaczonych linią zieloną, czerwoną, czy ewentualnie nawet niebieską. Tym samym od 1964 r. tj. od chwili zatwierdzenia granic działek, po uprzednim pokazaniu ich zainteresowanym i popisaniu przez nich odpowiedniego protokołu, na mocy orzeczenia (...) w G. nr R.G.-145/103/64, granica pomiędzy działkami przebiegała odmiennie od tzw. granicy ewidencyjnej i prawnej, a mianowicie w sposób opisany wyżej. Skarżący podkreślił, że taka granica działek była akceptowana przez M. O. (poprzednika prawnego wnioskodawczyni) i H. W. (poprzedniczkę prawną uczestnika) co wynika z orzeczenia (...) w G. z 29.06.1964 r.- załącznika nr 5 do opinii biegłego W. S. (1).

Apelujący zwrócił uwagę, iż akceptacją takiego przebiegu granicy działek było to, że W. O. (1) oraz mąż H. W. wraz z synem uczestnikiem R. W. wspólnie stawiali ogrodzenie, które nigdy nie miało przebiegu jak granica pomiędzy nieruchomościami ustalona przez Sąd I instancji w zaskarżonym orzeczeniu. Przebieg tego ogrodzenia widać również na zdjęciu lotniczym z 1976 r. - znajdującym się w aktach sprawy jako załącznik nr 6 do opinii biegłego W. S. (1).

Skarżący zaznaczył, iż jego poprzednicy prawni oraz on sam użytkowali działkę nr (...) wraz z częścią działki (...) według stanu przedstawionego przez biegłego W. S. w załączniku nr 3 do jego opinii, liniami zieloną, różową bądź niebieską, przy czym najmniejsza część działki (...) zajęta przez uczestnika i jego poprzedników prawnych została zaznaczona w opinii biegłego linią koloru zielonego. Jeśli zatem uczestnik, a wcześniej jego poprzednicy prawni zajmowali działkę (...) i część działki (...), co najmniej w zakresie oznaczonym przez biegłego linią zieloną od czerwca 1964 r. to nabyli oni własność co najmniej takiej części działki (...) przez zasiedzenie już z końcem czerwca 1984 r. (według obowiązujących wówczas przepisów - 20 lat w złej wierze). Apelujący podkreślił, iż zarówno uczestnik jak i jego poprzednicy prawni byli przekonani, że tak właśnie przebiega granica działek skoro na obecnie spornej części działki (...) został wzniesiono częściowo budynek gospodarczy oznaczony numerem 32 na załączniku nr 3 do opinii biegłego. Tym samym uczestnik jak też jego poprzednicy prawni władali częścią działki (...) przez okres wymagany do zasiedzenia nawet w złej wierze i posiadanie ich miało charakter właścicielski.

Skarżący nadmienił przy tym, że wnioskodawczyni nie ma żadnej własnej wiedzy odnośnie sposobu użytkowania i posiadania działek (...) przed 2008 r. tj. przed nabyciem własności działki od spadkobierców W. O. (1). Z kolei spadkobiercy W. O. (1) mają w powyższym zakresie wiedzę dość ograniczoną, gdyż sposobem korzystania z działki (...) zaczęli interesować się dopiero po jego śmierci w 1994 r., a H. O. może nieco wcześniej, kiedy W. O. (1) podupadł na zdrowiu - z początkiem lat 90. Apelujący podniósł, iż z jej zeznań wynika, że może i W. O. (1) miał wątpliwości co do przebiegu granicy działek (...), ale swych wątpliwości nie zgłaszał w inny sposób niż w ramach ustnych wątpliwości kierowanych do sąsiadów. W ocenie skarżącego takie faktyczne działania W. O. nie mogły prowadzić do przerwania biegu zasiedzenia, tym bardziej, że uczestnik twierdził, iż budynek gospodarczy wznosi na terenie swojej działki (nr (...)) a także nigdy podejmował rozmów w zakresie częściowej rozbiórki wymienionego obiektu bądź wykupu części działki (...), albowiem uważał, że terenu tej działki w żadnym zakresie nie zajął.

Wobec powyższego apelujący doszedł do przekonania, iż w powyższym zakresie Sąd I instancji nie tylko nie wyjaśnił należycie wszystkich okoliczności faktycznych sprawy, ale także istotne ustalenia Sądu pozostają w sprzeczności z zebranym materiałem dowodowym. Skarżący uznał także, iż nie ulega wątpliwości, że Sąd Rejonowy ocenił zebrany w sprawie materiał dowodowy w sposób w istocie dowolny, a nie swobodny, co dotyczy w szczególności okoliczności, których uwzględnienie prowadziłoby do uznania, że uczestnik a w istocie jego poprzednicy prawni zasiedzieli sporną część działki (...).

Apelujący zwrócił uwagę, iż Sąd I instancji zajął się przede wszystkim ustaleniem granicy ewidencyjnej i prawnej działek (...) marginalnie traktując inne okoliczności sprawy. W oparciu o orzecznictwo Sądu Najwyższego skarżący stwierdził, iż art. 153 k.c. dopuszcza rozgraniczenie nieruchomości według dalszych przesłanek (spokojnego stanu posiadania albo z uwzględnieniem wszelkich okoliczności) mimo, że stan prawny nieruchomości nie budzi wątpliwości. Czym innym jest bowiem pewność tego stanu od strony podmiotowej i przedmiotowej , a czym innym - istnienie dowodów pozwalających odtworzyć przebieg linii granicznej. Nadmienił, iż zgodnie z art. 153 k.c., pierwszym kryterium według którego sąd dokonuje rozgraniczenia nieruchomości jest kryterium stanu prawnego, które to pojęcie obejmuje również ustalenie spornej granicy między nieruchomościami z uwzględnieniem skutków prawnych wynikających z zasiedzenia części nieruchomości podlegającej rozgraniczeniu, jeżeli była w samoistnym posiadaniu przez okres przewidziany w art. 172 § 1 k.c. przez właściciela nieruchomości do niej przylegającej.

Zdaniem apelującego konsekwencją niedostatecznie ustalonego przez Sąd Rejonowy stanu faktycznego, stała się odmowa zastosowania w odniesieniu do uczestnika przepisu art. 172 k.c. w zw. z art. 175 k.c. Skarżący ponownie powołał się w tej kwestii na orzecznictwo, wskazując, że zastosowanie (a także odmowa zastosowania) przepisów prawa materialnego do niedostatecznie ustalonego stanu faktycznego oznacza wadliwą subsumcję tego stanu do zawartych w nich norm prawnych. S. oznacza podstawienie ustalonego stanu faktycznego pod abstrakcyjny stan faktyczny zawarty w normie prawnej, zatem w przypadku gdy Sąd nie ustalił stanu faktycznego dokonanie takiego podstawienia nie jest możliwe.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji uczestnika w całości oraz zasądzenie na swoją rzecz od uczestnika kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Ponadto wnioskodawczyni wywiodła zażalenie od powyższego orzeczenia, zaskarżając je w części dotyczącej pkt III 1) i IV i wniosła o jego zmianę w zaskarżonej części poprzez zasądzenie od uczestnika na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, a także kosztów wynagrodzenia geodety w łącznej kwocie 3.578 zł, oraz zasądzenie od uczestnika na swoją rzecz kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.

Skarżąca zarzuciła orzeczeniu naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 520 § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwie zastosowanie oraz art. 520 § 2 k.p.c. poprzez jego błędne niezastosowanie wyrażające się w uznaniu, iż nie zaistniały podstawy, aby kosztami postępowania obciążyć tylko jedną ze stron, a nadto uznaniu, iż opinia prywatna przedstawiona przez wnioskodawczynię nie była podstawą rozstrzygnięcia, a wnioskodawczyni dokonała tej czynności na własne żądanie i ryzyko oraz uznaniu, że nie zaistniały podstawy do uwzględnienia wniosków o zasądzenie kosztów procesu, podczas gdy interesy stron były sprzeczne, zaś wnioskodawczyni naprowadzonymi dowodami (w tym załączoną opinią geodety P. K. sporządzoną w toku postępowania administracyjnego) wykazała zasadność swojego roszczenia, co w pełni uzasadnia obciążenie uczestnika R. W. obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, jak też zwrot na rzecz wnioskodawczyni kosztów wynagrodzenia geodety P. K..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestnika okazała się o tyle uzasadniona, że skutkowała uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, na podstawie art. 386 § 4 kpc. W doktrynie i orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że pojęcie „istoty sprawy” w rozumieniu art. 386 § 4 kpc to materialny aspekt sporu. „rozpoznanie” zaś, to rozważenie oraz ocena poddanych przez strony pod osąd żądań i twierdzeń, a w konsekwencji - załatwienie sprawy w sposób merytoryczny lub formalny, w zależności od okoliczności i procesowych uwarunkowań konkretnej sprawy. Rozpoznanie istoty sprawy oznacza zbadanie materialnej podstawy żądania pozwu oraz merytorycznych zarzutów strony przeciwnej. Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi zatem, gdy sąd rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy, zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania, pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę, rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie, nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia będącego przedmiotem sprawy (por. postanowienie SN z dnia 26 listopada 2012 r., III SZ 3/12, Lex nr 1232797).

Po wnikliwej analizie akt rozpoznawanej sprawy, w tym w szczególności w kontekście treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, Sąd Odwoławczy doszedł do przekonania, iż rozpoznając przedmiotową sprawę Sąd Rejonowy zaniechał wniknięcia w jej istotę, doprowadzając do sytuacji o której mowa w art. 386 § 4 kpc.

Wskazania wymaga, iż przedmiotem niniejszej sprawy było dokonanie rozgraniczenia między stanowiącą własność wnioskodawczyni działką nr (...), a stanowiącą własność uczestnika działką nr (...), położonych w S. przy ul (...).

W myśl art. 153 kc, jeżeli granice gruntów stały się sporne, a stanu prawnego nie można stwierdzić, ustala się granice według ostatniego spokojnego stanu posiadania. Gdyby również takiego stanu nie można było stwierdzić, a postępowanie rozgraniczeniowe nie doprowadziło do ugody między interesowanymi, sąd ustali granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności; może przy tym przyznać jednemu z właścicieli odpowiednią dopłatę pieniężną. W świetle cytowanego przepisu konieczność dokonania rozgraniczenia pomiędzy sąsiadującymi gruntami powstaje wówczas, gdy istnieje spór co do przebiegu granicy tych gruntów, zaś przez rozgraniczenie następuje określenie, jak na gruncie przebiega linia graniczna i jak mają być rozmieszczone punkty graniczne umożliwiające wytyczenie tej linii.

W postępowaniu sądowym rozgraniczenie następuje na podstawie jednego z kryteriów przewidzianych w art. 153 kc, tj.: stanu prawnego, ostatniego spokojnego stanu posiadania oraz wszelkich okoliczności. Co ważne, zastosowanie tych kryteriów winno następować w przedstawionej wyżej kolejności, zatem następne kryterium sąd bierze pod uwagę dopiero wówczas, gdy poprzednie nie dało dostatecznych podstaw do rozgraniczenia.

W niniejszej sprawie, jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, stosując podstawowe kryterium ujęte w art. 153 kc Sąd pierwszej instancji dokonał rozgraniczenia według stanu prawnego, posiłkując się wnioskami zawartymi w sporządzonej na potrzeby tego postępowania opinii biegłego geodety W. S. (1). Dokonując rozgraniczenia Sąd Rejonowy przyjął za podstawę swych ustaleń, zgodnie z wnioskami biegłego, dokumentację źródłową oznaczoną jako K. (...)/72 wskazującą pierwotny przebieg granicy. Poprzednicy uczestnika nabyli własność gospodarstwa rolnego na podstawie aktu nadania z 25 października 1958r., orzeczenia o wykonaniu aktu nadania w części dotyczącej ustalenia granic gospodarstwa z 29 czerwca 1964r i orzeczenia o wykonaniu aktu nadania w części dotyczącej ustalenia ceny gospodarstwa z 1965 r. W oparciu o powyższe orzeczenia 16 kwietnia 1966r. dokonano w księdze wieczystej wpisu prawa własności gospodarstwa rolnego z zabudowaniami o powierzchni 2.51 ha na rzecz H. W..

Sąd Okręgowy podnosi, iż w postępowaniu rozgraniczeniowym według kryterium stanu prawnego, sąd bierze pod uwagę wszelkie okoliczności mające wpływ na stan prawny, w tym także ewentualne zasiedzenie własności pasów przygranicznych.

Sąd Odwoławczy podzielił ustalenie Sądu I instancji, że możliwe było w niniejszej sprawie odtworzenie przebiegu granicy prawnej i ewidencyjnej. Należy jednak zwrócić uwagę, iż kwestia ewentualnego zasiedzenia przez uczestnika przygranicznego pasa gruntu nie została przez Sąd Rejonowy wszechstronnie rozważona. Sąd I instancji nie dokonał analizy dokumentów i przebiegu faktycznej granicy wynikającej z tych dokumentów, stwierdzając jedynie, że właściciele działek wskazywali różny przebieg granicy i płotu na przestrzeni dłuższego okresu. Sąd Rejonowy skupił się bowiem w toku postępowania wyłącznie na samym przebiegu granicy działek i nie prowadził postępowania pod kątem ewentualnego stwierdzenia zasiedzenia obszaru położonego pomiędzy istniejącą granicą faktyczną, a ustaloną w toku sprawy granicą prawną. Wskazać przy tym należy, iż Sąd Rejonowy w pełni zasadnie doszedł do przekonania, że dla rozstrzygnięcia sprawy niezbędne jest ustalenie, czy część nieruchomości stanowiąca różnicę pomiędzy granicami faktyczną, a prawną uległa zasiedzeniu, jednakże kwestia ta została przez Sąd poruszona dopiero w uzasadnieniu wydanego w sprawie postanowienia. Z powyższych względów Sąd I instancji nie zobowiązywał uczestników w toku postępowania do zajęcia stanowiska w zakresie spełnienia przesłanek ewentualnego zasiedzenia, jak również powierzchni działki, która miałaby temu zasiedzeniu podlegać.

Zdaniem Sądu II instancji należało w tym zakresie, a więc w kwestii stwierdzenia ewentualnego zasiedzenia, dokonać szczegółowej analizy osobowych źródeł dowodowych, a także dokumentów znajdujących się w aktach sprawy i w aktach postępowania administracyjnego czy też w ramach prac geodezyjnych przeprowadzanych wcześniej. W szczególności należało tutaj uwzględnić dołączone przez biegłego W. S. zdjęcie lotnicze z 1976 r. (karta 205 akt), z którego wynika, że jak wskazał biegły, zakres ówczesnego użytkowania odpowiada aktualnemu przebiegowi płotu. Sąd Rejonowy okoliczności tych nie uwzględnił w swoich rozważaniach, ograniczając się wyłącznie do ogólnikowego przyjęcia, że nie został zachowany termin do zasiedzenia licząc jego bieg od daty wzniesienia budynku przez uczestnika tj. 1994r. Tymczasem sposób użytkowania obu działek w 1976r. uwidoczniony na zdjęciu lotniczym, w zestawieniu ze wskazywanymi przez strony, a naniesionymi na mapę przez biegłego faktycznymi ich granicami może świadczyć o korzystaniu przez uczestnika i jego poprzednika prawnego z części działki nr (...). Przy czym wstępna analiza sposobu użytkowania działek może prowadzić do wniosku, że właściciel działki (...) posiadał działkę (...) co najmniej w zakresie wyznaczonym linią zieloną na mapie - karta 199. Brak jest również rozważań dotyczących samoistności posiadania przez uczestnika części nieruchomości sąsiedniej, a także jednoznacznego ustalenia obszaru podlegającego zasiedzeniu.

Tym samym należało uznać, iż kwestia zasiedzenia nie została przez Sąd należycie zbadana, a z uwagi na to, że ma ona istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, konieczne jest ponowne rozpoznanie sprawy przez Sąd Rejonowy.

Mając powyższe rozważania na uwadze, Sąd II instancji doszedł do przekonania, iż Sąd Rejonowy nie zbadał kluczowych dla rozstrzygnięcia kwestii, które dodatkowo wymagają przeprowadzenia dodatkowego postępowania dowodowego, wobec czego konieczne było uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd I instancji powinien przeprowadzić analizę znajdujących się w aktach sprawy dokumentów, w tym wspomnianego zdjęcia lotniczego, a także przeprowadzić dodatkowe postępowanie dowodowe w celu ustalenia jak najdalej uczestnik korzystał z gruntu sąsiedniej działki i w jakim okresie, a także czy to posiadanie miało charakter posiadania samoistnego, gdyż są to niezbędne elementy dla stwierdzenia ewentualnego zasiedzenia. Sąd powinien również uzyskać w przedmiocie zasiedzenia stanowiska stron postępowania, niezależnie od tego, że to do niego należy ostateczne stwierdzenie czy zasiedzenie miało miejsce. Dopiero po tak przeprowadzonym postępowaniu Sąd Rejonowy winien rozstrzygnąć sprawę o rozgraniczenie nieruchomości.

Mając powyższe rozważania na uwadze, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., orzekł jak w sentencji. Orzeczenie w przedmiocie kosztów postępowania drugoinstancyjnego oparte zostało o treść art. 108 § 2 k.p.c.

W związku z uchyleniem zaskarżonego postanowienia, uchyleniu uległo również orzeczenie w przedmiocie kosztów postępowania, wobec czego brak było przesłanek do odrębnego rozstrzygania wniesionego przez wnioskodawczynię zażalenia w przedmiocie kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego.

SSO Dorota Gamrat – Kubeczak SSO Sławomir Krajewski SSO Violetta Osińska