Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 marca 2016r.

Sąd Okręgowy w Elblągu Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Tomasz Koronowski

Protokolant: st. sekr. sądowy Anna Tomaszewska

po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2016r. w Elblągu na rozprawie

sprawy z odwołań płatnika składek E. S. oraz ubezpieczonych E. B., A. B., T. G. i M. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 30 października 2015r.:

- Nr (...), dotyczącej ubezpieczonej E. B.,

- Nr (...), dotyczącej ubezpieczonej A. B.,

- Nr (...), dotyczącej ubezpieczonego K. C.,

- Nr (...), dotyczącej ubezpieczonego T. G.

- i Nr (...), dotyczącej ubezpieczonego M. K.

z udziałem K. C.

o ustalenie

I.  oddala wszystkie odwołania;

II.  tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego zasądza na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. od płatnika składek E. S. kwotę 540 (pięćset czterdzieści) złotych oraz od ubezpieczonych E. B., A. B., T. G. i M. K. kwoty po 90 (dziewięćdziesiąt) złotych.

Sygn. akt IV U 1691/15

UZASADNIENIE

Płatnik składek E. S. oraz ubezpieczeni E. B., A. B., T. G. i M. K. złożyli odwołania od decyzji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 30 października 2015r.: Nr (...), dotyczącej ubezpieczonej E. B., Nr (...), dotyczącej ubezpieczonej A. B., Nr (...), dotyczącej ubezpieczonego T. G. i Nr (...), dotyczącej ubezpieczonego M. K. oraz Nr (...), dotyczącej ubezpieczonego K. C., który nie występuje w procesie jako skarżący, a wyłącznie jako inna strona. Decyzjami tymi organ rentowy stwierdził, że wymienieni wyżej ubezpieczeni podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umów zlecenia u płatnika składek E. S. w okresach ściśle wskazanych w decyzjach. Pozwany ustalił jednocześnie związane z tym podstawy wymiaru składek na wskazane ubezpieczenia społeczne oraz wysokość podstawy wymiary składek i wysokość składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Skarżący nie zgadzali się z dokonaną przez pozwanego oceną umów łączących płatnika składek i ubezpieczonych jako umów zlecenia. W ocenie płatnika składek i ubezpieczonych sporne umowy były umowami o dzieło, a przedmiotem każdej z nich było wykonywanie czynności w Zakładzie Produkcyjno-Handlowo-Usługowym (...) E. S. w M., które prowadziły do z góry ustalonego rezultatu.

W odpowiedzi na odwołania pozwany wniósł o ich oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego. Organ rentowy, podkreślił, że w przypadku umów zawieranych przez strony nie chodziło o wykonanie konkretnego dzieła, lecz o wykonanie czynności takich jak przygotowanie miejsca na pochówek, wykopanie, zasypanie lub formowanie grobu, w tym przy ekshumacji ciał, demontaż nagrobków, układanie kwiatów, sprzątaniu pomieszczeń, dezynfekcja, wyrób wieńców i wiązanek pogrzebowych, bez wskazania kryteriów mogących skonkretyzować te czynności. Wynagrodzenie było wypłacane na koniec miesiąca.

Postanowieniami z dnia 22 stycznia 2016r. sprawy ze wszystkich odwołań połączono do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia. Ponadto o toczącym się procesie w zakresie dotyczącym T. G. zawiadomiono Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, gdyż ubezpieczony ten podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników (k.11). Prezes KRUS nie przystąpił do postępowania.

Ubezpieczony K. C. nie zajął stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniach 09 do 28 lipca 2015r. pozwany przeprowadził postępowanie kontrolne u płatnika składek Zakład Produkcyjno-Handlowo-Usługowym (...) E. S. w M.. Zakład od 2003r. świadczy usługi pogrzebowe, produkuje nagrobki i wykonuje pieczary. W spornym okresie E. S. zatrudniała pięciu pracowników gospodarczych, którzy wykonywali wszystkie czynności związane z pochówkiem. Posiłkowo zatrudniała osoby na umowy o dzieło. Osoby te wykonywały prace pomocnicze, nie uczestniczyły bezpośrednio w ceremonii pogrzebowej.

Przedmiotem tych umów było co do ubezpieczonych T. G., M. K. i K. C. przygotowanie miejsca na pochówek, wykopanie, zasypanie lub formowanie grobu, w tym przy ekshumacji ciał, demontaż nagrobków lub układanie kwiatów po formowaniu grobu, co do ubezpieczonej E. B. sprzątanie pomieszczeń i dezynfekcja, zaś co do ubezpieczonej A. B. wyrób typowych wieńców i wiązanek pogrzebowych zgodnie z ogólnymi wskazówkami płatnika. Wynagrodzenie miało charakter stały w odniesieniu do danego ubezpieczonego, nie zależało od ilości wykonanych czynności, płatne było w okresach miesięcznych, po wystawieniu rachunku na koniec miesiąca. E. S. nie wyznaczała konkretnych godzin do wykonania usługi. Płatnik składek wzywała telefonicznie ubezpieczonych do wykonania konkretnej czynności. E. S. lub jej pracownicy precyzowali miejsce, czas i zakres zleconych czynności. Wszelkich niezbędnych do wykonania usługi materiałów i narzędzi dostarczała E. S.. Praca była nadzorowana przez E. S. bądź jej synów. Ubezpieczeni nie posiadali żadnych szczególnych kwalifikacji do wykonywania zleconych czynności. Wszyscy ubezpieczeniu wykonywali swoją pracę dobrze, nie było sytuacji ponoszenia odpowiedzialności za nienależyte wykonanie pracy.

(bezsporne, ponadto wyjaśnienia skarżących z rozprawy, umowy, protokół kontroli i decyzje w aktach ZUS)

Sąd zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zasady dotyczące podlegania ubezpieczeniom społecznym zostały określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998r. (obecnie Dz.U. z 2015r. poz. 121 ze zmianami; dalej: ustawa systemowa). W art. 6 ust. 1 pkt 4 tej ustawy wskazano, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4.

Zgodnie z art. 13 pkt 2 ustawy systemowej obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne w następujących okresach: osoby wykonujące pracę nakładczą oraz zleceniobiorcy - od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy.

Natomiast w art. 18 ust. 3 ustawy systemowej wskazano, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorców ustala się zgodnie z ust. 1, jeżeli w umowie agencyjnej lub umowie zlecenia albo w innej umowie o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie.

W zaskarżonych decyzjach organ rentowy stwierdził podleganie obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu wykonywania umowy zlecenia na rzecz płatnika z uwagi na przyjęcie, że umowy zawarte pomiędzy płatnikiem a ubezpieczonymi należy traktować jako umowy o świadczenie usług, do których mają zastosowanie przepisy dotyczące zlecenia. Z kolei skarżący podnosili, że wykonanie czynności na podstawie zawartych umowy ma charakter indywidualnie oznaczonego dzieła i wobec tego zawartą umowę należy uznać za umowę o dzieło. Tym samym kwestia sporna sprowadzała się ustalenia charakteru prawnego umów łączących strony, tj. czy były to umowy o świadczenie usług, do których mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego o zleceniu (art. 750 kc) czy też – zgodnie z nazwą użytą przez strony umowy – były to umowy o dzieło, niestanowiące tytułu do podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i w konsekwencji ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Przez umowę zlecenie przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (art. 734§1 kc). W przeciwieństwie do umowy o dzieło umowa zlecenie jest umową starannego działania (por. wyrok SA w Rzeszowie z dnia 21 grudnia 1993r., III AUr 357/93), której celem wykonania nie jest przyniesienie konkretnego, zindywidualizowanego rezultatu, a wykonanie określanej czynności. Czynności te mogą być podejmowane zarówno przez przyjmującego zlecenie (zasada), jak i powierzone osobie trzeciej (art. 738§1 kc). Zleceniobiorca jest natomiast zobowiązany do stosowania się do wskazanego przez zleceniodawcę sposobu wykonania zlecenia (art. 737 kc).

W sytuacji, gdy nie można przypisać powierzonym czynnościom (świadczonym usługom) cech konkretnej umowy cywilnej, należy w myśl art. 750 kc stosować do nich odpowiednio przepisy o zleceniu. Umowy o świadczenie usług są tym samym, podobnie jak umowy zlecenia, umowami starannego działania, a ich celem jest wykonywanie określonych czynności, które nie muszą zmierzać do osiągnięcia rezultatu. Na podstawie tożsamych kryteriów podlegają też odróżnieniu od umów o dzieło. Jednym z nich jest możliwość poddania umówionego rezultatu (dzieła) sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych (wyrok SA w Lublinie z dnia 26 stycznia 2006r., III AUa 1700/05). Odesłanie z art. 750 kc znajdzie zastosowanie wówczas, gdy przedmiotem umowy jest dokonanie czynności faktycznej jako usługi, a nie jest ona ponadto unormowana w przepisach dotyczących zarówno umów nazwanych w samym kodeksie cywilnych, jak i w innych aktach, nawet poza prawem cywilnym.

Z kolei zgodnie z art. 627 kc przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Elementami przedmiotowo istotnymi umowy o dzieło są: określenie dzieła, do którego wykonania zobowiązany jest przyjmujący zamówienie, a także określenie wynagrodzenia, do którego zapłaty zobowiązany jest zamawiający, z uwzględnieniem regulacji art. 628 w zw. z art. 627 kc. Umowa o dzieło jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązującą, wzajemną i odpłatną, a jej zawarcie następuje zgodnie z ogólnymi zasadami dotyczącymi umów. Stosunek prawny umowy o dzieło dochodzi do skutku w wypadku złożenia przez obie strony zgodnych oświadczeń woli. Do skutecznego zawarcia umowy o dzieło nie jest wymagane wydanie przyjmującemu zamówienie jakiejkolwiek rzeczy, na przykład materiałów potrzebnych do wykonania dzieła. Ekwiwalentem świadczenia przyjmującego zamówienie, które polega na wykonaniu dzieła, jest świadczenie zamawiającego polegające na zapłacie wynagrodzenia, z czego wynika odpłatny charakter umowy o dzieło. Umowa o dzieło jest zatem umową o „rezultat usługi”.

Istotą umowy o dzieło jest osiągnięcie określonego, zindywidualizowanego rezultatu w postaci materialnej lub niematerialnej. Umowa o świadczenie usług jest zaś umową starannego działania, zatem jej celem jest wykonywanie określonych czynności, które nie muszą zmierzać do osiągnięcia rezultatu.

W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że przedmiot umowy o dzieło może być określony w różny sposób i różny może być stopień dokładności tego określenia, pod warunkiem, że nie budzi on wątpliwości, o jakie dzieło chodzi. Nie można bowiem uznać za dzieło czegoś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na rynku rezultatów pracy - materialnych bądź niematerialnych, gdyż wówczas zatraciłby się indywidualny charakter dzieła. Dzieło nie musi wprawdzie być czymś nowatorskim i niewystępującym jeszcze na rynku, jednak powinno posiadać charakterystyczne, wynikające z umowy cechy, umożliwiające zbadanie, czy dzieło zostało wykonane prawidłowo i zgodnie z indywidualnymi wymaganiami bądź upodobaniami zamawiającego.

Stosunek prawny wynikający z umowy o dzieło nie ma charakteru zobowiązania trwałego (ciągłego). Stanowi zobowiązanie do świadczenia jednorazowego i to po obu stronach tego stosunku zobowiązaniowego. Zarówno świadczenie zamawiającego jak i wykonawcy dzieła uznawane są za świadczenia jednorazowe, a jego ramy czasowe wyznacza powierzenie wykonania i wykonanie dzieła. Czas ten jest zatem z zasady warunkowany właściwościami samego dzieła, determinowany przez jego wykonawcę a nie zamawiającego. Przedmiotem umowy o dzieło jest doprowadzenie do weryfikowalnego i jednorazowego rezultatu, zdefiniowanego przez zamawiającego w momencie zawierania umowy. Dzieło jest wytworem, który w momencie zawierania umowy nie istnieje, jednak jest w niej z góry przewidziany i określony w sposób wskazujący na jego indywidualne cechy.

Dlatego też jednym z kryteriów umożliwiających odróżnienie umowy o dzieło od umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług jest możliwość poddania dzieła sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 2000r., IV CKN 152/00). Sprawdzian taki jest niemożliwy do przeprowadzenia, jeśli strony nie określiły w umowie cech i parametrów indywidualizujących dzieło. Taki brak kryteriów określających pożądany przez zamawiającego wynik (wytwór) umowy prowadzi do wniosku, że przedmiotem zainteresowania zamawiającego jest wykonanie określonych czynności, a nie ich rezultat.

Już ze stanowiska skarżących wynikało, że w istocie wolą stron umowy było nie wykonanie dzieła, lecz świadczenie usług określonych w umowach. W umowach zawartych między płatnikiem i ubezpieczonymi nie zawarto żadnego dzieła jako czegoś, co odróżnia się w jakikolwiek sposób od innych występujących na rynku materialnych rezultatów pracy. Wynik tych czynności: przygotowanie miejsca na pochówek, wykopanie, zasypanie lub formowanie grobu, w tym przy ekshumacji ciał, demontaż nagrobków lub układanie kwiatów po formowaniu grobu, sprzątanie pomieszczeń i dezynfekcja oraz wyrób typowych wieńców i wiązanek pogrzebowych, nie był tym rezultatem, ale usługą. Niemożliwe było również poddanie wyniku prac ubezpieczonego sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 2000r., IV CKN 152/00). Sprawdzian taki był niemożliwy do przeprowadzenia, gdyż strony nie określiły w umowach cech i parametrów jednoznacznie indywidualizujących dzieło.

Dodatkowo wskazać należy, że ubezpieczeni nie byli zatrudniani przez płatnika dlatego, że posiadali jakieś wyjątkowe czy wręcz niepowtarzalne kwalifikacje do wykonywania czynności określonych w umowach. Zadecydował o tym fakt, że sprawdzali się przy wykonywaniu zleconych czynności. Podnieść też należy, że czynności wykonywane przez ubezpieczonych były tylko pewnymi elementami szerszego działania płatnika składek (ceremonii pogrzebowej rozumianej jako całości), które nie miały samodzielnie indywidualnego charakteru.

Należy również zaznaczyć, że wysokość wynagrodzenia nie była uzależniona od ilości wykonanych „dzieł”, gdyż w każdym miesiącu była to w zasadzie ta sama kwota. Nadto wynagrodzenie było wypłacane na koniec miesiąca, a nie po wykonaniu każdej czynności (wykopania grobu, demontażu nagrobka, posprzątaniu danego pomieszczenia, wykonaniu konkretnego wieńca itd.). W literaturze podkreśla się w odniesieniu do umowy o dzieło związek wynagrodzenia z samym dziełem (patrz M. Gerdorf - „Umowa o pracę, umowa o dzieło, umowa zlecenia – Warszawa 1993, s. 67). W przypadku zastosowania przez strony umowy wynagrodzenia miesięcznego nie można zdaniem Sądu Okręgowego przyjąć, że celem stron było zawarcie umowy o dzieło i rozliczenie się za wynik. Celem przedmiotowych umów było wykonanie powtarzalnej pracy, za którą wynagrodzenie było ustalane za miesiąc z dołu.

W konsekwencji na podstawie przywołanych przepisów prawa materialnego i art. 477 ¹⁴§1 kpc odwołania podlegały oddaleniu jako bezzasadne.

Konsekwencją powyższego było orzeczenie o kosztach procesu, na mocy art. 98 ust.1 i 3, 108 ust.1 kpc, § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. poz. 490 z 2013r. w brzmieniu od dnia 1 sierpnia 2015r.). Zasądzone kwoty to po połowie stawki minimalnej od płatnika i ubezpieczonych co do każdej z tych decyzji, gdzie skarżącymi byli zarówno płatnik, jak i ubezpieczeni, oraz jedna stawka minimalna zasądzona tylko od płatnika w sprawie decyzji dotyczącej niebędącego jednocześnie skarżącym K. C..