Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 12 czerwca 2017 r.

Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSR Agnieszka Przeczek

Protokolant:

st. sekr. sąd. Marta Mandziak

po rozpoznaniu w dniu 12 czerwca 2017 r. w Lidzbarku Warmińskim na rozprawie

sprawy z wniosku A. D. (1)

z udziałem Banku (...) spółki akcyjnej z siedzibą w G.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych nie zachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po E. D. zmarłej dnia 28 listopada 2007 r. w O.

postanawia:

1/ oddalić wniosek;

3/ odstąpić od obciążania wnioskodawczyni kosztami postępowania poniesionymi przez uczestnika.

SSR Agnieszka Przeczek

Sygn. akt: I Ns 401/15

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni A. D. (1) wniosła o uchylenie skutków prawnych przyjęcia spadku po zmarłej w dniu 28 listopada 2007 r. matce E. D. w oparciu o błąd co do stanu czynnego spadku oraz zatwierdzenie uchylenia się przez nią od skutków prawnych przyjęcia spadku po E. D. poprzez przyjęcie od niej oświadczenia co do przyjęcia spadku poprzez odrzucenie.

W uzasadnieniu wskazał, że postanowieniem z dnia 30 marca 2012 r., sygn. akt I Ns 122/11 Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim stwierdził nabycie spadku po zmarłej E. D. przez wnioskodawczynię w ½ na podstawie ustawy. O tym postanowieniu wnioskodawczyni dowiedziała się z pozwu z dnia 2 października 2015 r. złożonego przez Banku (...) o zapłatę, w którym bank domaga się zapłaty kwoty 33.948,03 zł wynikających z zobowiązań kredytowych zmarłej.
W ustawowym terminie 6 miesięcy od chwili powołania do spadku spadkodawczyni nie złożyła oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Wnioskodawczyni nie miała wiedzy ani możliwości ustalenia stanu spadku, bowiem zmarła nie pozostawiła po sobie żadnych dokumentów (wniosek k. 3).

Na rozprawie dnia 5 kwietnia 2016 r. wnioskodawczyni A. D. (1) złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po zmarłej mamie, jako spadkobierca ustawowy oraz oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych przyjęcia spadku po zmarłej E. D. (k. 28)

Sąd wezwał do udziału w sprawie jako uczestnika Bank (...) spółkę akcyjną w G. (k.28v.).

Uczestnik wniósł o oddalenie wniosku oraz o zasądzenie kosztów na jego rzecz. W uzasadnieniu wskazał, że podstawę uchylenia może stanowić błąd prawnie doniosły, a błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku (k. 31-32).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

E. D. zmarła w dniu 28 listopada 2007 roku w O.. Przed śmiercią mieszkała w S.. E. D. w chwili śmierci była zamężna z A. D. (2). Wnioskodawczyni A. D. (1) jest córką E. D., w chwili śmierci matki była niepełnoletnia. Ustawowy termin 6 miesięcy na złożenie oświadczenia w przedmiocie spadku po zmarłej minął z dniem 29 maja 2008 r. Wnioskodawczyni uzyskała pełnoletniość dnia 5 lipca 2008 r.

Wnioskodawczyni przed śmiercią matki zamieszkiwała wraz z nią, jej ojcem A. D. (2) oraz młodszym bratem. Matka wnioskodawczyni zmarła nagle na skutek upadku. Zmarła przed śmiercią na skutek upadku leżała w szpitalu w śpiące przez dwa tygodnie. E. D. i jej mąż utrzymywali się z rent. Rodzice wnioskodawczyni nigdy nie opowiadali jej o sytuacji finansowej oraz o tym by mieli problemy finansowe. Po śmierci mamy ojciec wnioskodawczyni załamał się i zaczął nadużywać alkoholu. A. D. (3) zajął się dokumentacją i sprawami finansowymi rodziny, tj. rachunkami. Wnioskodawczyni jeszcze przed osiągnięciem pełnoletniości wyjechała zagranicę by podjąć tam pracę.

Na wniosek Banku (...) spółki akcyjnej przed Sądem Rejonowym w Lidzbarku Warmińskim w sprawie sygn. akt I Ns 122/11 toczyło się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po E. D.. Uczestnikami tego postępowania byli A. D. (2) i A. D. (1). W toku trwającego postępowania spadkobiercy nie składali zapewnień spadkowych i w konsekwencji Sąd zarządził ogłoszenie o toczącym się postępowaniu spadkowym. W dniu 30 marca 2012 r. Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim wydał postanowienie stwierdzające, że spadek po E. D. na podstawie ustawy nabyli A. D. (2) i A. D. (1) – po ½ części każde z nich.

Okoliczność bezsporna potwierdzona: odpis postanowienia k. 7 oraz dokumenty z akt sprawy I Ns 122/11, przesłuchanie wnioskodawczyni k. 71-71 v.

(...) Bank (...) spółka akcyjna w G. złożył w dniu 8 października 2015 r. do tutejszego Sądu pozew przeciwko A. D. (1) i A. D. (2) o zapłatę 33.948,03 zł. W uzasadnieniu pozwu wskazał, że E. D. w dniu 23 sierpnia 2007 r. i 9 października 2007 r. zawarła z bankiem umowy kredytowe, które nie zostały spłacone. Kredytobiorca zmarł, a spadek po niej nabyła A. D. (4) i A. D. (5) po ½ części, którzy do działu spadku ponoszą odpowiedzialność solidarną za długi spadkodawcy. W toczącym się postępowaniu sygn. akt I C 461/15 wnioskodawczyni A. D. (1) złożyła w dniu 18 grudnia 2015 r. odpowiedź na pozew, w której wskazał, że o zadłużeniach zmarłej matki dowiedziała się dopiero z pozwu. Jednocześnie wniosła o zawieszeni trwającego postępowania podnosząc, że złożyła do Sądu wniosek o uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia dotyczącego spadku.

Postanowieniem z dnia 25 lutego 2016 r. Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim w sprawie sygn. akt I C 461/15 zawiesił postępowanie.

Okoliczność bezsporna potwierdzona: odpis pozwu k. 8-11, kserokopie umów kredytowych k. 12-14 i 53-68 oraz dokumenty z akt I C 461/15

Sąd zważył, co następuje:

Wniosek podlegał oddaleniu.

Stosownie do art. 1015 § 1 k.c., oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Paragraf 2 cytowanego przepisu (obowiązującego w dacie śmierci spadkodawczyni) stanowi, że brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

W orzecznictwie dominuje stanowisko, że przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. termin jest terminem zawitym prawa materialnego, do biegu którego mają zastosowanie art. 110 do 116 k.c. Początek toku tego czasu liczony jest w odniesieniu do każdego spadkobiercy od dnia, w którym dowiedział się on z właściwego, pewnego źródła o tytule powołania. Oznacza to, że oddzielnie liczony jest jego bieg zarówno co do każdego spadkobiercy, jak i co do dla każdego z tytułów powołania.

Art. 1019 § 1 k.c. stanowi, że jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami: uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem, a spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Stosownie do art. 1019 § 2 k.c., spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. W każdym przypadku uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd ( tak art. 1019 § 3 k.c.).

Podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły (art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zdanie pierwsze i § 2 k.c.). Mianowicie, można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. O istotności błędu przesądzać muszą kryteria obiektywne, odnoszone do oceny rozsądnego człowieka, który znając prawdziwy stan rzeczy, nie złożyłby oświadczenia woli tej treści, a jej podstawą powinien być całokształt okoliczności, w tym również rozważenie interesów stron stosunku prawnego. Skutki przyjęcia spadku nie zamykają się wyłącznie w sferze prawnej spadkobiercy, lecz oddziałują silnie na stosunki prawne wielu innych osób. Wzgląd na to przemawia za uzależnieniem prawnej doniosłości błędu w zakresie zastosowania art. 1019 k.c. nie tylko od tego, aby dotyczył on treści przyjęcia spadku i był istotny, ale i od tego, aby nie stanowił następstwa niedołożenia należytej staranności przez spadkobiercę (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 listopada 2012 r. w sprawie II CSK 171/12).

W odniesieniu do konstrukcji błędu prawnie istotnego, Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 30 czerwca 2005 r. (sygn. akt IV CK 799/04, OSNC 2006/5/94 ) przyjął, że nie jest błędem istotnym - w rozumieniu art. 1019 § 2 k.c. w związku z art. 84 § 1 i 2 k.c. - nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku z przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego. Sąd Najwyższy podzielił wyrażane w literaturze przedmiotu stanowisko, że o błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy "błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy". Wskazuje się przy tym, że poprzestanie na pozbawionym jakichkolwiek konkretnych podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu majątku spadkowego nie może być uznane za błąd istotny, lecz za lekkomyślność, która nie stanowi podstawy uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia (niezłożenia oświadczenia) woli na podstawie przepisów o wadach oświadczenia woli. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 marca 2010 r. w sprawie sygn. akt V 337/09 (nie publ.) oraz w przytoczonym również przez skarżącego postanowieniu z dnia 1 grudnia 2011 r. w sprawie I CSK 85/11. Stanowisko jest konsekwentnie podtrzymywane w komentarzach do kodeksu cywilnego.

Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że wnioskodawczyni A. D. (1)- jako osoba niepełnoletnia- nie mogła złożyć w terminie 6 miesięcy oświadczenia w przedmiocie spadku. Takie oświadczenie mógł za nią złożyć jej przedstawiciel ustawowy A. D. (2). Tym samym dla potrzeb tego postępowania istotne było nie tyle czy pozwana działała w będzie co do masy spadku, ale czy w takim będzie pozostawał jej przedstawiciel ustawowy. Mimo nie złożenia przez wnioskodawczynię wniosku dowodowego o przesłuchanie w charakterze świadka jej ojca na powyższe okoliczności Sąd z urzędu wielokrotnie wzywał na rozprawy A. D. (2). Z uwagi na brak stawiennictwa przedstawiciela ustawowego wnioskodawczyni – pomimo odebrania za pośrednictwem policji wezwania na rozprawę poprzedzająca wydanie postanowienia w niniejszej sprawie- Sąd nie przesłuchał z urzędu jej ojca.

Również Sąd z urzędu ponownie wezwał do osobistego stawiennictwa na rozprawę wnioskodawczynię aby przesłuchać ją z urzędu na okoliczność co do wiedzy w zakresie spadku jej przedstawiciela ustawowego. Wnioskodawczyni nie stawiła się na wyznaczoną rozprawę, tak więc Sąd nie mógł dokonać powyższych czynności.

Zważenia wymaga, iż Sąd kilka razy odraczał rozprawę z uwagi na niestawiennictwo świadka A. D. (2). Tak więc odroczenie kolejny raz rozprawy z uwagi na brak prawidłowo wezwanego świadka oraz samej wnioskodawczyni tak naprawdę powodowałoby już nieuzasadnioną przewlekłość postępowania.

Należy mieć na uwadze art. 6 k.c., w świetle którego ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Założeniem rozwiązania legislacyjnego przyjętego w art. 6 k.c. jest obowiązywanie zasady kontradyktoryjności (sporności). Idea sporu zadecydowała o regule rozkładu ciężaru dowodu. Przepis ten jest w istocie normą decyzyjną w tym znaczeniu, że przesądza on w określonych sytuacjach o sposobie wyrokowania sądu w postaci oddalenia powództwa. Ciężar dowodu pozostaje w ścisłym związku z problematyką procesową dowodów. Instytucja ta spełnia dwie zasadnicze funkcje. Po pierwsze, dynamizuje postępowanie dowodowe w systemie obowiązywania zasady sporności (kontradyktoryjności) w procesie. Po drugie, określa wynik merytoryczny sporu (sprawy) w sytuacji krytycznej, gdy strona nie udowodni faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (K. Piasecki, Kodeks cywilny. Księga pierwsza. Część ogólna. Komentarz, Zakamycze, 2003 r.). Sąd zatem wyjątkowo winien ingerować w przebieg postępowania dowodowego dopuszczając dowody z urzędu, które to uprawnienie wynika z treści przepisu art. 232 k.p.c. ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z 24 października 1996 r., III CKN 6/96, OSNC 1997/3/29, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że obowiązek wskazania dowodów, potrzebnych dla rozstrzygnięcia sprawy, obciąża strony). Sąd został wyposażony w uprawnienie (a nie obowiązek) dopuszczenia dalszych jeszcze, nie wskazanych przez żadną ze stron, dowodów, kierując się przy tym własną oceną, czy zebrany w sprawie materiał jest - czy też nie jest - dostateczny do jej rozstrzygnięcia ( art. 316 § 1 in principio k.p.c.). Zarazem podkreśla się w doktrynie i praktyce, że sąd powinien korzystać z przewidzianego w art. 232 zd. 2 k.p.c. uprawnienia powściągliwie i z umiarem, pamiętając, że taka inicjatywa należy przede wszystkim do samych stron i że cały rozpoznawany spór jest ich sprawą, a nie sądu. Działanie sądu z urzędu może prowadzić do naruszenia prawa do bezstronnego sądu i odpowiadającego mu obowiązku przestrzegania zasady równego traktowania stron (art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP; vide: wyrok Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2000 r., V CKN 175/00, OSP 2001/7-8/116).

Mając powyższe na uwadze, wobec braków dowodów uzasadniających uwzględnienie wniosku A. D. (1), Sąd oddalił wniosek.

Przechodząc do rozważań na temat kosztów postępowania należy wskazać, że przepis art. 520 § 3 k.p.c. jest wyjątkiem od ogólnej zasady, że koszty postępowania nieprocesowego uczestnicy ponoszą stosownie do swojego udziału w sprawie. Stanowi on, że jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio, jeżeli uczestnik postępował niesumiennie lub oczywiście niewłaściwie. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 grudnia 2012 r. sygn. I CZ 148/12 sprzeczność interesów pomiędzy uczestnikami, w rozumieniu art. 520 § 2 i 3 KPC, występuje wtedy, gdy postanowienie kończące postępowanie w sprawie wywiera wpływ dla jednych zainteresowanych na zwiększenie, a dla innych na zmniejszenie ich praw. Z kolei w postanowieniu z dnia 26 lipca 2012 r. w sprawie I CZ 86/12 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że stworzenie katalogu spraw, w których interesy uczestników są sprzeczne nie jest możliwe, nie powinno jednak budzić sprzeciwu stwierdzenie, że w postępowaniu nieprocesowym są rozpoznawane sprawy, w których interesy uczestników zazwyczaj są sprzeczne oraz, że do tej kategorii zaliczają się sprawy o stwierdzenie nabycia własności rzeczy przez zasiedzenie. Sprzeczność co do wyniku sprawy oczekiwanego przez wnioskodawcę i uczestnika postępowania jest wyraźna (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010 r. III CZ 46/10, OSNC 2011/7-8/88). Podzielając ten pogląd wskazać należy, że w rozpoznawanej sprawie interesy wnioskodawczyni
i uczestnika były sprzeczne. W tej sytuacji podstawą rozstrzygnięcia o kosztach powinien być art. 520 § 3 k.p.c.

W niniejszej sprawie Sąd na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania wnioskodawczyni A. D. (1) kosztami postępowania poniesionymi przez uczestnika. Przepis art. 102 k.p.c. nie konkretyzuje pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi a podstawę do jego zastosowania stanowią konkretne okoliczności danej sprawy, przekonujące o tym, że w danym przypadku obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu na rzecz przeciwnika byłoby niesłuszne, niesprawiedliwe. Do kręgu tych okoliczności mogą należeć fakty związane z samym postępowaniem jak i leżące poza nim, a dotyczące sytuacji życiowej, stanu majątkowego stron, które powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego.

Sąd wziął pod uwagę, że wnioskodawczyni składając wniosek była przekonana o jego słuszności. Wnioskodawczyni nie uczestniczyła w postępowaniu o stwierdzenia nabycia spadku po zmarłej matce. O treści postanowienia spadkowego dowiedziała się otrzymując pozew w sprawie o zapłatę kwoty ponad 30 tysięcy złotych.

Sąd oceniając całokształt okoliczności przedmiotowej sprawy, a zwłaszcza charakter zgłoszonego żądania, jego znaczenia dla wnioskodawczyni i jej przekonania o zasadności swojego żądania, doszedł do przekonania, że po stronie wnioskodawwczyni, której wniosek został oddalony, zachodzi szczególny wypadek, uzasadniający odstąpienie od obciążenia jej kosztami. Sąd wziął pod uwagę, iż wystąpienie przez nią z przedmiotowym wnioskiem było podyktowane jej przekonaniem, że skoro była osobą małoletnią i nie wiedziała o długach spadkowych matki nie powinna ponosić pełnej odpowiedzialności za długi spadkowe. Nie można również tracić z pola widzenia, że temetyka związana z ograniczeniem za długi spadkowe nie jest prosta do zrozumienia dla przeciętnego człowieka nie mającego wykształcenia prawniczego. Z tych względów w ocenie Sądu obciążanie wnioskodawczyni kosztami niniejszego postępowania (to jest kosztami zastępstwa prawnego uczestnika ) byłoby w niniejszej sprawie sprzeczne z zasadami słuszności.

SSR Agnieszka Przęczek