Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 4 września 2013 r.

Sąd Okręgowy w Łomży Wydział I Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący SSO Włodzimierz Wójcicki (spr.)

Sędziowie SO: Janusz Wyszyński, A. K.

po rozpoznaniu w dniu 4 września 2013 r. w Łomży

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku A. B.

z udziałem W. Z.

o zawezwanie do próby ugodowej

na skutek zażalenia wnioskodawczyni

na postanowienie Sądu Rejonowego w Zambrowie

z dnia 13 sierpnia 2013 r. sygn. akt I Co 323/13

p o s t a n a w i a

uchylić zaskarżone postanowienie.

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Zambrowie uznał za niedopuszczalną ugodę zawartą na rozprawie w dniu 13 sierpnia 2013 r., w której wnioskodawczyni i uczestnik postępowania dokonali działu spadku po zmarłej matce. W uzasadnieniu Sąd wskazał, iż podziela prezentowane w doktrynie stanowisko, zgodnie z którym dział spadku dokonany w drodze ugody sądowej zawartej w postępowaniu pojednawczym jest niedopuszczalny jako niezgodny z prawem, a jednocześnie sposób ten wyraźnie zmierza do obejścia obowiązującego prawa. Zdaniem Sądu za taką interpretacją przepisu art. 184 k.p.c. przemawia zarówno: 1) wykładnia gramatyczna, gdyż przepis wprost stanowi „przed wytoczeniem powództwa”, 2) wykładnia historyczna, bowiem przepis wprowadzono w art. 399 k.p.c. z 1932 r., który obejmował tylko tryb procesowy, a także 3) wykładnia celowościowa, albowiem sąd nie ma możliwości ustalania w takim postępowaniu wszystkich zainteresowanych, których prawa taka ugoda może naruszyć (zob. art. 510 k.p.c.). Sąd I instancji wskazał, iż w treści art. 1037 § 1 k.c. wyraźnie zastrzeżono, że dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Postępowanie sądowe w sprawie o dział spadku prowadzone jest przed tzw. sądem spadku i w trybie postępowania nieprocesowego. Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 628 k.p.c., do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy (tzw. sąd spadku). Dopiero wówczas, gdy miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić, właściwy jest sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część, zaś w braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy. W wyraźnej sprzeczności z powyższym przepisem pozostaje natomiast treść art. 185 § 1 k.p.c., zgodnie z którym o zawezwanie do próby ugodowej można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika - bez względu na właściwość rzeczową. Przyjęcie zatem, że postępowanie pojednawcze może być odpowiednio stosowane do postępowań spadkowych i może być wszczęte przed innym sądem niż sąd spadku, stałoby w wyraźnej sprzeczności z obowiązującymi zasadami odnoszącymi się do wyłącznej właściwości miejscowej, zastrzeżonej dla tego typu postępowań. Ponadto Sąd Rejonowy podniósł, iż w sądowym postępowaniu w sprawie o dział spadku przepisy art. 680-689 k.p.c., które jednocześnie odwołują się do przepisów dotyczących zniesienia współwłasności (art. 617-625 k.p.c.), nakładają na sąd wiele obowiązków, a w szczególności prawidłowego ustalenia składu i wartości spadku podlegającego podziałowi. W treści art. 680 § 2 k.p.c. dodatkowo zastrzeżono, że w wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy. Ustalenia te powinny być poczynione przez sąd w toku postępowania na podstawie wszelkich dowodów aktualnych w chwili dokonywania podziału. Ponadto obowiązujące przepisy wymagają, aby sądowy dział spadku obejmował cały spadek, a jedynie wyjątkowo z ważnych powodów może być on ograniczony do części spadku (art. 1038 § 1 k.c.). Spełnienie powyższych wymogów napotyka - w ocenie Sądu I instancji - na znaczne utrudnienia w postępowaniu pojednawczym, a jednocześnie pozostawałoby w całkowitej sprzeczności z uproszczonymi regułami tego postępowania. Należy podkreślić, że strona w zawezwaniu wniesionym w postępowaniu pojednawczym zobowiązana jest wyłącznie do zwięzłego oznaczenia sprawy (zob. art. 185 § 1 k.p.c.), a zatem nie ma obowiązku przytaczania żadnych dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Działanie sądu w tych sprawach niewątpliwie nie polega na badaniu zasadności wzajemnych roszczeń stron i przeprowadzaniu wnikliwego postępowania dowodowego w tym zakresie, a wyłącznie ogranicza się do baczenia o należytą redakcję zawieranej przez strony ugody (tj. aby ta ugoda była później wykonalna). W związku z tym nie sposób przyjąć, że w postępowaniu pojednawczym sąd ma możliwość poczynienia prawidłowych ustaleń co do tego, jakie składniki majątku wchodzą w skład spadku (w tym zbadania czy jest to całość spadku), jak też jaka jest ich aktualna wartość. Zdaniem Sądu Rejonowego o wyłączeniu stosowania przepisów o postępowaniu pojednawczym w sprawach o sądowy dział spadku przeważa treść art. 622 k.p.c., zgodnie z którym w toku postępowania o dział spadku sąd powinien nakłaniać współwłaścicieli do zgodnego przeprowadzenia podziału, wskazując im sposoby mogące do lego doprowadzić, natomiast gdy wszyscy współwłaściciele złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli spełnione zostaną wymagania z art. 621 k.p.c., a projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (§ 2). Zdaniem Sądu ustawodawca wprost nie przewidział możliwości zawarcia ugody w sprawie o dział spadku i nawet w przypadku złożenia przez wszystkich spadkobierców zgodnego wniosku w tym przedmiocie, sprawa zawsze kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o dział spadku, które jest poprzedzone dokonaniem uprzedniej kontroli sądowej zgłoszonego wniosku i zebranych w sprawie dokumentów. Poza tym – w ocenie Sądu I instancji - za rozdzielnością postępowania pojednawczego i postępowania o dział spadku jednoznacznie przemawiają uregulowania zawarte w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej - „u.k.s.c.”). W sprawach wszczętych na podstawie zawezwania do próby ugodowej (w postępowaniu pojednawczym) od wniosku wszczynającego takie postępowania pobierana jest opłata stała w wysokości 40 zł (art. 23 pkt 3 u.k.s.c.). W treści natomiast art. 51 ust. 1 u.k.s.c. ustawodawca przewidział, że od wniosku o dział spadku pobiera się opłatę stałą w kwocie 500 zł - chyba, że zawiera on zgodny projekt działu spadku, wówczas opłata ta jest niższa i wynosi 300 zł (podobnie opłatę stałą w kwocie 1.000 zł pobiera się od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł - art. 51 ust. 2 u.k.s.c.). W świetle powyższego przyzwolenie na to, aby sądowy dział spadku następował w postępowaniu pojednawczym, prowadziłoby ewidentnie do obchodzenia przepisów art. 51 u.k.s.c., a taka sytuacja nie może być akceptowana przez Sąd. Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Rejonowy na podstawie art. 184 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł o uznaniu zawartej ugody za niedopuszczalną.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniosła wnioskodawczyni A. B.. Skarżąca zarzuciła naruszenie prawa procesowego, tj. przepisu art. 184 k.p.c. w zw. z art 13 § 2 k.p.c. polegające na przyjęciu, iż zawarcie ugody - w trybie zawezwania do próby ugodowej, którego przedmiotem jest dział spadku - jest niedopuszczalne. Wskazując na powyższe, skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje.

Zażalenie jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie.

Słusznie skarżąca zarzuca, iż Sąd I instancji zajął błędne stanowisko o niedopuszczalności dokonania działu spadku w drodze zawarcia ugody w postępowaniu pojednawczym. Sąd Okręgowy nie podziela argumentów Sądu Rejonowego przytoczonych na poparcie tego stanowiska w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.

Sąd Okręgowy aprobuje dominujący w doktrynie, jak i w judykaturze pogląd, zgodnie z którym przedmiotem zawezwania i ugody mogą być także sprawy, które należą do postępowania nieprocesowego, a w których możliwe jest zawarcie ugody, np. regulujących stosunki prawnorzeczowe (zniesienie współwłasności, ustanowienie drogi koniecznej) i z zakresu prawa spadkowego (dział spadku, podział majątku wspólnego oraz sprawy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego). W doktrynie podkreśla się, że nie ma prawnych ani praktycznych przeszkód do prowadzenia postępowania pojednawczego w sprawach przekazanych do trybu nieprocesowego, jeżeli w sprawach tych występują co najmniej dwaj uczestnicy o sporych stanowiskach, przedmiot sprawy może zostać uregulowany ugodą sądową i możliwe jest ustalenie kręgu uczestników tego postępowania już w chwili wszczęcia postępowania. W razie wielości podmiotów po jednej lub obu stronach postępowanie pojednawcze przeprowadza się z udziałem wszystkich zainteresowanych. W postępowaniu nieprocesowym ugoda może być zawarta tylko z udziałem wszystkich zainteresowanych (art. 510 § 1 k.p.c.) (zob. kom. do art. 184 k.p.c. [w:] H. Dolecki (red.), „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz”, Tom I, LEX 2013 i cyt. tam literatura, jak też kom. do art. 184 k.p.c. [w:] A. Zieliński (red.), „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz”, C.H.Beck 2008). Z przepisów regulujących postępowanie pojednawcze nie wynika, że zostało ono ograniczone tylko do ram postępowania procesowego. Przez art. 13 § 2 k.p.c. może ono mieć także zastosowanie w sprawach należących do postępowania nieprocesowego (zob. kom. do art. 184 k.p.c. [w:] T. Ereciński (red.) „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz”, Tom 1, LexisNexis 2007). Również Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach opowiedział się za dopuszczalnością dokonania działu spadku w drodze zawarcia ugody sądowej (zob. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1987 r., III CZP 87/86, OSNC 1988/2-3/24, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1985 r., III CRN 52/85, LEX nr 8696).

Istota i cel postępowania pojednawczego wyraża się w dopuszczalności uregulowania w niektórych kategoriach spraw cywilnych sporu w drodze ugody sądowej przed wniesieniem pozwu (wszczęciem postępowania nieprocesowego – dop. Sądu). Postępowanie to ma charakter samodzielnego postępowania pomocniczego (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1965 r., III CZP 28/85, OSNCP 1988, nr 6, poz. 136). Należy stwierdzić, iż postępowanie pojednawcze, będące odrębną i samodzielną procedurą, cechuje dostępność i łatwość - ze względu na odformalizowanie - korzystania z niej. Postępowanie to cechuje się szeregiem odmienności dotyczących w szczególności właściwości, składu sądu, co zostało przewidziane wprost przez ustawodawcę w art. 185 k.p.c. Ugoda może być zatem zawarta przed sądem rzeczowo niewłaściwym. W postępowaniu tym ustawodawca przewidział także odrębną wysokość opłaty sądowej od wniosku (art. 23 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Poza tym postępowanie to odznacza się odmiennościami w zakresie samego sposobu jego prowadzenia. Jak stwierdzono w judykaturze, do zakończenia sporu ugodą nie jest potrzebne poprzedzenie jej postępowaniem dowodowym. Celem ugody jest skrócenie i zakończenie postępowania sądowego z chwilą jej zawarcia przed sądem. Nie wyłącza to obowiązku sądu wyjaśnienia okoliczności sprawy i związanych z nimi przesłanek ugody w granicach niezbędnych do prawidłowej oceny dopuszczalności jej zawarcia. Sąd przyjmuje jednak za prawdziwe oświadczenia stron o okolicznościach faktycznych sprawy, w takich granicach, w jakich nie budzą one uzasadnionych wątpliwości co do zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. W razie zaistnienia sprzeczności rzeczą sądu jest ich wyjaśnienie (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 1999 r., I PKN 200/99, OSNP 2000/19/721, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1985 r., III CRN 52/85, LEX nr 8696).

W świetle powyższych rozważań prawnych, nieprzekonujące jest stanowisko Sądu I instancji o uznaniu za niedopuszczalną ugody, której przedmiotem jest dział spadku.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. - orzekł jak w sentencji.